De Tweede Ronde. Jaargang 16

[p. 95]

De gesel Gods
(fragment)
Jevgeni Zamjatin
(Vertaling Ton van Zeijst)

De onrust heerste overal in Europa, hij zat helemaal tot in de lucht en werd door de mensen ingeademd.

Iedereen rekende op oorlog, opstanden en catastrofes. Niemand was nog bereid om geld in nieuwe ondernemingen te steken. Fabrieken werden gesloten. Drommen werklozen trokken door de straten en eisten brood. Het brood werd almaar duurder en het geld werd met de dag minder waard. Het eeuwige onsterfelijke goud was plotseling ziek geworden en de mensen hadden het vertrouwen erin verloren. Dát was het laatste geweest en er was in het leven niets bestendigs meer overgebleven.

Niet langer bestendig was de aarde onder de voeten. Zij was als een vrouw die voelt dat haar gezwollen buik spoedig nieuwe wezens over de wereld zal uitbraken - in haar angst ligt zij te woelen, de hete en koude rillingen lopen haar over het lijf.

Het was winter toen de vogels in hun vlucht bevroren en met een klap op daken en straatstenen neersloegen. Daarop volgde een zomer waarin de bomen drie keer bloeiden en de mensen door de koortsachtige hitte van de aarde het leven lieten. Op een dag in juli, toen de aarde met zwarte, verdroogde en gebarsten lippen terneerlag, voer er een stuiptrekking door haar lichaam. De aarde was een rond, enorm stemgeluid. Vogels zwermden krijsend boven de bomen, bang om er op neer te strijken. In de verte stortten muren, kerken en huizen zwijgend in elkaar. Als dieren vluchtten de mensen weg uit de steden en leefden in kudden onder de blote hemel. De tijd verdween. Niemand kon zeggen hoeveel uren of dagen dit al duurde.

Badend in het zweet kwam de aarde tenslotte tot bedaren. De mensen renden naar de kerken. De verminkte hemel gaapte door de scheuren in de gewelven. De kaarsvlammen werden neergedrukt door menselijke uitwaseming en door de last van luidkeels beleden zonden. Bleke priesters verkondigden luid vanaf de preekstoel dat de wereld over drie dagen in stukken zou vliegen als een

[p. 96]

kastanje die men in de gloeiende kolen gelegd heeft.

Deze termijn verstreek. Van tijd tot tijd voer er nog een lichte huivering door de aarde, maar zij herstelde zich. De mensen keerden terug naar hun huizen en namen het leven weer op. Gedurende de nachten beseften ze dat alles wat ooit was geweest voorbij was en dat nu het leven in maanden of dagen gemeten moest worden. Ze leefden gejaagd, vluchtig, ijlings, happend naar lucht. Zoals de rijkaard zich voor zijn dood haast om alles nog uit te delen, zo gaven de vrouwen zichzelf: lukraak en zonder morren. Maar kinderen wilden ze nu niet meer baren, hun borsten waren overbodig geworden en ze dronken een medicijn om hun borsten kwijt te raken.

Evenals de vrouwen bleven de akkers oningezaaid braak liggen. De dorpen liepen leeg en de steden raakten overvol, er waren geen huizen genoeg. In de theaters en circussen snakte men naar adem, de muziek kwam niet tot zwijgen, de hele nacht door werden er vuren aangehouden, rode vonken weerschitterden in het goud, in de zijde, in de kostbare sieraden en... in de ogen.

Overal waren er nu van die ogen. Geel en dood waren de gezichten, alleen de ogen gloeiden op als kolen en schrijnden. Met drievoudige vuren belegerden zij de bordessen van de theaters, kerken en voorname huizen, en zwijgend keken zij naar degenen die naar buiten kwamen. Niemand zou ooit nog die ene vrouw vergeten: in haar armen droeg zij een in lompen gewikkeld kind met een zwart geworden gezichtje, ze dacht dat het leefde en wiegde het in slaap. Er holden mensen langs haar heen, de neus dichtgeknepen met geparfumeerde zakdoeken, ze haastten zich om zo snel mogelijk te leven, zodat ze nog voor het einde hun goud, hun lichaam en hun ziel konden opmaken. Er werd wijn gedronken, lippen drukten zich op lippen, men schreeuwde naar de muzikanten: ‘Harder!’, om maar niet te hoeven nadenken of horen...

Maar op zekere dag hoorden ze: de aarde begon opnieuw te janken. Als een vrouw die spoedig zal baren spande zij krampachtig de zwarte schoot, haar wateren gutsten naar buiten. Brullend stortte de zee zich op de hoofdstad en wierp zichzelf onmiddellijk weer terug, huizen, bomen en mensen met zich mee sleurend. Toen het licht geworden was kon men in het roze schuim nog hoofden zien, die vervolgens verdwenen. De zon kwam op. Een gekantelde bark lag op het dak van een huis, de bodem was groen van zeewier dat als vrouwenharen afhing, het water liep er in

[p. 97]

stroompjes uit. Enorme zilveren vissen lagen glinsterend op het plaveisel te spartelen. Onder luid geschreeuw stortten de hongerige mensenmassa's zich erop, men sloeg de vissen tegen de straatstenen dood en men nam ze mee om te eten.

Iedereen verwachtte een nieuwe vloedgolf en die kwam al gauw. Net als bij de eerste keer verhief zij zich in het Oosten en rolde naar het Westen, alles op haar weg vernielend. Maar nu was het niet langer de zee, het waren mensen.

Men wist over hen te vertellen dat ze heel anders leefden dan iedereen hier in Europa, dat 's winters daar alles wit zag van de sneeuw, dat men er schapevellen droeg en dat ze in de straten daarginds bij hen de wolven doodmepten en dat het zelf net wolven waren. Op drift geraakt vanuit de Baltische kuststreken, vanaf Donau en Dnjepr en vanuit hun steppen walsten ze naar omlaag - naar het Zuiden en naar het Westen - steeds sneller, als een reusachtige steen vanaf een berg.

Door het stenen gestamp van duizenden paarden jankte de aarde dof, net als bij de aardbeving. Het was vroeg in de lente, in de Italiaanse valleien stonden de bomen bol en blank van de bloesem, ze droegen nog geen blad. De ruiters reden in galop, ze gooiden hun schapevellen af en vermengden hun lucht met de geur van de amandelbloesem. Ze werden aangevoerd door Radagost, zo genoemd naar de god van de Roessen.^* Een van zijn oren was afgehouwen en daarom zette hij nooit zijn muts van wolvepels af. Zonder om te kijken sloegen de Romeinen voor hem op de vlucht, al sinds lang wogen de wijnbekers van de Romeinse soldaten meer dan hun zwaarden.

Maar in Rome was nog goud, en met goud werd de hulp gekocht van Oeld, de prins van de Hunnen, die door menigeen ook Scythen genoemd werden. Oeld en zijn Hunnen posteerden zich op de route van Radagost. Rond het middaguur reed Oeld naar de Romeinen met op zijn lans een bebaard hoofd met een muts van wolvepels. De muts gleed van het hoofd en iedereen zag dat er een oor was afgehouwen. Oeld hoorde de Romeinen op hun schilden roffelen terwijl ze hem luid roepend tegemoetkwamen.

* Russische tekst: po imeni boga russov. Een van de lezingen omtrent de omstreden herkomst van het woord /Roes/ is dat het zou zijn afgeleid van het Oudzweedse woord Róфmenn, dat Vikingen betekent. In de context van deze roman, die voor een deel de Polabo-Slavische cultuur van de Baltische, Poolse en Duitse Oostzeekusten als achtergrond heeft, is deze lezing erg plausibel. (Noot vert.)

[p. 98]

Het waren vreemde woorden en Oeld kon er alleen zijn naam uit opmaken, maar bij de Romeinen werd ook die naam net zo slap als vlees dat voor oude mensen in water gekookt was: ‘Oeljd! Oeljd!’ Hij vond dit zó bespottelijk, dat hij van het lachen begon te hoesten, waardoor het hoofd van de lans losraakte en in het witte stof tuimelde. Men raapte het op en deed het om het goed te houden in een leren wijnzak met azijn, zodat men het op de dag van Oeld's triomftocht aan de Romeinen zou kunnen laten zien.

Deze dag was door de senaat vastgesteld op 12 april. Men schreef het jaar 405 na Christus.