De Tweede Ronde. Jaargang 16

[p. 12]

Schilderijententoonstelling
Rik Slagter

Gabriël Kolotev, secretaris van de plaatselijke afdeling van de partij, kwam half overeind en bleef leunend op een elleboog liggen luisteren. ‘Ik had het je de vorige keer al willen vragen,’ zei hij na een tijdje, ‘wie speelt daar zo mooi piano?’ Anna sloeg haar benen over de rand van het ledikant, raapte haar ochtendjas van de houten vloer en trok hem aan. ‘Dat is mijn dochter,’ antwoordde ze. ‘Ze speelt vaak op de piano van de buurvrouw als ik bezoek ontvang.’

‘Ze speelt prachtig,’ zei Kolotev, ‘technisch niet perfect, maar met een gevoel....’ ‘Ach ja, voor een kind van tien speelt ze heel aardig,’ zei Anna. Ze liep naar de kamer om zich aan te kleden en een sigaret te zoeken. ‘Tien jaar?’ Kolotev stond op en begon zich eveneens aan te kleden. Zijn uniform had hij zorgvuldig over een stoel gehangen. ‘Hoe lang speelt ze al? Van wie heeft ze les?’ ‘Ongeveer twee jaar geleden is ze ermee begonnen. De buurvrouw heeft haar de eerste beginselen bijgebracht, maar al gauw kon ze Isabella niets meer leren. Sindsdien is ze haar eigen lerares.’

‘Weet je dat jij een heel kostbaar bezit hebt? Je dochter is een muzikale diamant. Een ruwe nog, maar eenmaal geslepen is het een kroonjuweel.’ Anna kwam in de deuropening staan. ‘Schei uit over juwelen. Of heb je er verstand van?’ Kolotev keek haar doordringend aan. ‘Ja,’ zei hij, ‘ik heb er verstand van.’ Hij stak zijn hand omhoog, waarvan de wijs- en de middelvinger ontbraken. ‘Ik zat op het conservatorium, toen dat ongeluk gebeurde.’ ‘Oh... dat wist ik niet... het spijt me,’ zei Anna. Kolotev was zwijgend in gevecht met zijn das.

‘Ze heeft talent, Anna, veel talent. Ze is de staat, de mensheid verplicht om het te ontplooien. Zoiets mag je niet voor jezelf houden. En het is jouw taak om haar bij te staan, om te zorgen dat haar ontwikkeling geen strobreed in de weg wordt gelegd.’ Hij ging op de stoel zitten om zijn schoenen aan te trekken. ‘Ze moet les hebben, Anna, van de beste docenten.’ ‘Dat kan ik niet betalen,’ zei Anna.

[p. 13]

Anna werkte als corrector bij een staatsuitgeverij van schoolboeken en ze verdiende net voldoende om van te leven. Na Isabella's komst viel ze onder de ouderschapswet en mocht ze nog maar vijf uur per dag werken, zelfs al zou ze afstand doen van het kind. Anna was ongehuwd, ze kon niet terugvallen op het loon van haar man.

Als ongehuwde moeder had je grofweg twee mogelijkheden. De eerste was zo snel mogelijk met iemand trouwen die bereid was een ‘gevallen vrouw’ te helpen. Aangezien deze mannen voor het merendeel oude lelijke machtswellustelingen waren, vonden de meeste ongehuwde moeders de tweede mogelijkheid minder erg: ze verdienden bij als prostituee.

Naast haar werk bij de uitgeverij ontving Anna een paar keer per week heren, voornamelijk officieren en hoge ambtenaren, en soms een buitenlandse diplomaat of zakenman.

Kolotev stond op en trok zijn uniformjasje aan. ‘Het is maar voor een paar jaar, een privé-docent. Daarna kan ze naar het conservatorium.’ ‘Het conservatorium,’ smaalde Anna, ‘ook daar vragen de docenten een aanzienlijke bijdrage van de ouders.’

‘Als ze goed genoeg is, kan ze een extra beurs krijgen. Bovendien, als ze privé-lessen krijgt van een docent van het conservatorium, hoef je je later over die bijdrage geen zorgen te maken.’ Zijn ogen gleden over haar lichaam. ‘Jij zeker niet, met zo'n lijf hoef je nergens voor te betalen. Als je het handig aanpakt, tenminste.’ ‘Dat wil ik niet,’ zei Anna fel, ‘zodra Isabella twaalf is, mag ik weer volledig werken en stop ik hiermee.’ ‘Ik heb een voorstel,’ zei Kolotev, ‘ik introduceer haar voor privé-les bij de beste docent van het conservatorium. Ik betaal die lessen, tot ze oud genoeg is om tot het conservatorium te worden toegelaten. Als tegenprestatie mag ik je eens per week bezoeken, voor onbepaalde tijd.’ Anna zuchtte diep. ‘Ik wist dat het zoiets zou zijn.’

En ze wist ook, dat die lessen hem waarschijnlijk geen cent zouden kosten. ‘Je kunt het niet weigeren,’ zei Kolotev, ‘want anders is het mijn plicht om ervoor te zorgen dat ze in een omgeving opgroeit waar ze talent wel eerbiedigen.’ Anna moest een paar keer hevig slikken voor ze in staat was toe te stemmen.

Meneer Cze was een strenge leraar. Als Isabella haar lessen onvoldoende had voorbereid, kwam hij vlak achter haar staan en siste in haar oor dat het een vorm van verraad was om de staat zo teleur

[p. 14]

te stellen en dat de toekomst er voor haar niet rooskleurig uitzag als ze zo doorging. ‘En denk eens aan je moeder, die hard moet werken om jouw lessen te kunnen betalen.’

Vooral deze opmerking stak haar. Want ze mocht dan jong zijn, ze wist hoe haar moeder haar geld verdiende. En toen Kolotev, die ze wel eens bij haar moeder naar binnen had zien gaan, regelmatig even kwam luisteren als ze bij de buurvrouw zat te studeren, wist ze dat hij achter de lessen zat. Ze haatte hem nog meer dan meneer Cze.

Isabella vond pianospelen niet meer leuk. Maar ze bracht het studeren op, net zoals haar moeder het opbracht om bezoek te ontvangen. Ze onderging de lessen van meneer Cze lijdzaam. En omdat ze talent had, ging ze vooruit. Dat wil zeggen, haar techniek werd beter. Maar haar muzikaliteit leek te zijn verdwenen. Na drie jaar les bracht ze een compositie nog altijd als een willekeurige verzameling noten, niet als een muziekstuk. Dit tot grote verbazing en ergernis van meneer Cze en van Kolotev.

‘Ik heb zelf gehoord dat je een piano kunt laten zingen,’ probeerde Kolotev op een keer, ‘waarom doe je dat dan niet? Want alleen door mooi te spelen kun je de mensheid gevoel voor esthetiek bijbrengen.’ ‘Ik speel alleen maar omdat ik niet wil horen hoe ons bed kraakt als u bij mijn moeder bent,’ antwoordde Isabella. Kolotev moest zich inhouden om haar niet te slaan.

Toen ze meneer Cze een keer een deel uit Moessorgski's Schilderijententoonstelling liet horen, dwaalden Isabella's gedachten af. Ze zag een prachtig eiland voor zich, onbewoond, met wuivende palmen en een goudgeel strand waarop de zee haar schitterende blauwe golven uitrolde. Ze had het eiland de vorige dag gezien in een buitenlands tijdschrift van de buurvrouw. Ze stelde zich voor dat onder een van de palmen bij het strand een grote vleugel stond, waarop zij speelde.

Nog voor de laatste klanken waren weggestorven, sprong meneer Cze op. ‘Zo mooi heb ik het zelden gehoord, dit is muziek in de puurste vorm! Zie je wel dat je het kunt? Nog een keer!’ Isabella gehoorzaamde. Bij elke noot kromp meneer Cze verder ineen. ‘Stop! Muziek wil ik horen, zoals daarnet!’ Isabella begon opnieuw. ‘Stop. Muziek, vanaf de eerste noot!’ Ze begon nog eens, en nog eens en nog eens, tot meneer Cze haar buiten zichzelf van woede naar huis stuurde.

[p. 15]

Thuis bedacht Isabella dat het misschien kwam door het eiland. Ze ging naar de buurvrouw en nam plaats achter de piano. Ze begon te spelen en dacht weer aan het eiland. Toen ze ophield stonden haar moeder en de buurvrouw in de deuropening. ‘Je hebt 'm weer, die toon van vroeger,’ zei de buurvrouw. Haar moeder kon haar alleen maar innig omhelzen.

Isabella stortte zich vol overgave op het pianospelen. Ze wilde zo vaak als maar kon op haar droomeiland zijn, om het tot in het kleinste detail in kaart te brengen.

Gabriël Kolotev was razend enthousiast. ‘Over vier maanden gaat ze haar eerste concert geven, op de jaarlijkse partijdag van de republiek. Ik zal daar persoonlijk zorg voor dragen,’ kondigde hij aan. ‘Dan wordt ze ontdekt en ligt de hele unie, nee, de hele wereld aan haar voeten.’

Bij de lessen van meneer Cze zaten soms mensen te luisteren. Meestal funktionarissen van de partij, en een keer een journalist. Isabella vond dat niet leuk, maar ze slaagde erin hen te negeren. Een week voor het concert schreef de plaatselijke krant over haar als ‘de engel van het ivoor en het ebbehout’ en ‘de muze in levende lijve’. Er stond een foto van Isabella bij, achter de piano. Ze had niet gemerkt dat die was genomen.

Meneer Cze gaf haar een zetje en een beetje bang liep ze naar de vleugel, die midden op het podium stond. ‘Er zijn wel achthonderd mensen,’ had hij gezegd, ‘leer ze wat schoonheid is.’

Terwijl een man met veel medailles op zijn uniform haar introduceerde bij het publiek, keek Isabella de zaal in. Haar moeder zat op de eerste rij, zag ze. Naast haar zat Kolotev. Zijn hand lag hoog op haar moeders dij. Haar moeder staarde met een droevige blik voor zich uit. Isabella keek naar de andere partijfunktionarissen en officieren op de eerste rijen. En naar de vrouwen die ze bij zich hadden. Mooie, jonge, ongelukkige vrouwen, zoals haar moeder, naast oude en lelijke mannen. Ze wendde haar blik af en wachtte tot ze kon beginnen.

Ze sloot haar ogen en speelde. Het publiek luisterde ademloos en toen het stuk was afgelopen klonk er een ovationeel applaus. Isabella hoorde het niet. Ze schopte haar schoenen uit en rende op blote voeten over het strand naar de zee. Ze speelde krijgertje met de golven, en toen ze uitgehold was, ging ze in het warme zand liggen en keek naar de meeuwen tot ze in slaap viel.