De Tweede Ronde. Jaargang 12

[p. 2]

Nederlands proza

[p. 3]

De bol en de Bolero^*
Marga Minco

Een van de eerste dingen die ik op het boekje van de Huisraadschade kocht was een radio. Veel keus had ik niet - het was in de zomer van 1948 - maar het kleine toestel dat ik in een etalage tussen allerlei logge apparaten zag staan, beviel me meteen. De radio kostte honderdveertig gulden en vijftig cent, een bedrag dat ik niet hoefde neer te tellen. Ik legde een formulier op de toonbank, vulde het in, liet de winkelier tekenen en kon mijn aankoop meenemen.

De procedure was verleidelijk. Koortsachtig rende ik elke dag met de formulieren door de stad alsof ze me hadden opgedragen mijn taak in recordtijd uit te voeren. Twee keer in de week liet ik mijn uitgaven afschrijven op een bank aan de Herengracht, waar ik altijd dezelfde employé trof, een bleke veertiger met geplakt haar, wiens kroontjespen uiterst zorgvuldig de bestede bedragen noteerde en op mijn tegoed in mindering bracht. Elke keer als hij zijn boekhouding met een langdurig wiebelen van zijn vloeiblok had afgesloten, keek hij enigszins vragend naar me op. Het was of hij een goedkeurende, misschien zelfs een dankbare reactie van mij verwachtte. Maar die gaf ik hem niet. Ik pakte het boekje aan zonder erin te kijken; dat deed ik pas buiten, benieuwd naar de som die me nog restte.

Het was een rose boekje met op de voorkant de tekst spaarboekje en op de achterzijde besteed uw geld goed!, een advies waar ik me weinig van aantrok. Ik kocht bijna uitsluitend kleren, schoenen en boeken. Aan meubels en keukengerei, waarvoor deze ‘Rijksbijdrage’ in hoofdzaak was bedoeld, had ik geen behoefte. In het huis waar ik het laatste jaar van de oorlog ondergedoken had gezeten en dat ik kon blijven bewonen, stond alleen het hoognodige. Dat was voor mij voldoende. Alleen een radio ontbrak.

Het apparaat was van donkerbruin bakeliet en voorzien van een langwerpig venstertje waarachter een rode naald over de zenderschaal liep. Het moet een van de eerste Philips-toestellen van na de oorlog zijn geweest, want op de schaal stond ook de zender Herrijzend Nederland, die al snel na de bevrijding van het zuiden vanuit Eindhoven in de lucht was gekomen.

* ‘De bol en de Bolero’ verscheen eerder in het mei/juninummer 1990 van het muziekblad ‘Entr' acte’.

[p. 4]

Ik kan me niet meer herinneren wat ik het eerst hoorde, maar vanaf dat ogenblik liet ik de radio de hele dag aanstaan. Sprekers en prekers draaide ik onmiddellijk weg. Ik wilde muziek horen; niet een bepaald genre, maar alle muziek. The London Symphony Orchestra en de Skymasters, Jehudi Menuhin en de Ramblers; aria's van Verdi, tango's van Malando, preludes van Debussy, chansons van Trenet; Vivaldi en Cole Porter, Bartók en Berlin; de swing van Tommy Dorsey en natuurlijk de jazz: Armstrong en Goodman, Ellington en Hawkins, het repertoire dat we voor de oorlog op onze koffergrammofoon draaiden. Ik liet het allemaal als een onstuitbare potpourri over me heen komen. Ik had honger en ik at, zonder te proeven.

Tot ik op een keer de kamer binnenkwam terwijl de Bolero van Ravel werd ingezet, die ik merkwaardig genoeg nog niet op het toestel had gehoord. Ik bleef staan, het hele kwartier lang, zoals indertijd, veertien jaar geleden. Mijn zusje en ik moesten van mijn moeder een streng wol opwinden. Zodra de streng tussen de polsen van mijn zusje was gespannen en ik het begin van de draad had gepakt, klonken uit de radio de eerste ijle maten van de Bolero. Wij stonden bij de tuindeuren. Ik keek naar de klimop die de schutting tot op de grond overdekte, terwijl ik langzaam, met het ritme mee, de draad om mijn vingers begon te winden en mijn zusje, ook precies in het ritme, met haar handen die de wol lieten vieren, kleine kringen in de lucht beschreef. Meer bewegingen maakten we niet. Het karwei, waar we anders zo'n hekel aan hadden, deden we nu alsof het deel uitmaakte van een muzikale act. De blauwe draad die ons verbond trilde als een snaar. Naarmate de herhalingen van het thema het crescendo naderden, werd ons tempo sneller en groeide de bol in mijn handen. Toen de opzwepende laatste akkoorden klonken, stak mijn zusje haar los van de streng gekomen armen omhoog en reikte naar de bol die ik triomfantelijk boven mijn hoofd hield, tegelijk met het abrupte slot.

Nu had ik opnieuw de draad tussen mijn vingers gevoeld. Ik draaide de volumeknop van de radio terug, legde mijn handen om het warme toestel en tilde het op. In het venster van de zenderschaal zag ik niet de rode naald maar de spiegeling van mijn ogen. Ik keek mezelf aan vanuit dat punt in het verleden.

Het was of ik tot dan toe alles klakkeloos had aangehoord in afwachting van dit moment.