De Tweede Ronde. Jaargang 12

[p. 6]

Venetië aan den lijve
J.W. Holsbergen

Al lezende krijgen wij een beeld van verschillende steden. In ‘Der Golem’ van Gustav Meyerink bespeurden we iets van Praag met zijn sloppen, uithoeken en spelonken vol ratten en ander lichtschuw nachtvolk. Door ‘De Steeg aan de Moskwa van Ilja Ehrenburg kennen we het abrikooskleurig huis en maakten we kennis met de rondzwervende kinderen, al voor de revolutie en ook daarna een blijkbaar vanzelfsprekende misstand in het Russische rijk.

Van Londen kenden we het ‘gekleurde grijs’ van de nevel waar de felgroene en de signaalrode tweedekkers het koloriet van de stad accentueren en met opzet in die kleuren lijken gespoten. In de Berlijnse roman ‘Duscika’ van Herman Heijermans beleven we een hittegolf in een huurkazerne te Berlijn waar een danseres iets voordanst voor een impresario en met haar spitzen enkele rondmarcherende kakkerlakken dood danst.

We kenden al de weidsheid van de Parijse boulevards, de symmetrie van de parkaanleg en zelfs een zijstraatje van de Quai St. Michel langs de Seine, de Rue du Chat qui Pêche.

Maar Venetië kwam ons door de litteratuur nauwelijks nader. Niet door ‘Der Tod in Venedig’ van Thomas Mann. Zelfs niet door een in de jaren dertig nogal populair boekje ‘Venetiaans avontuur’ van Johan Fabricius. Maar het verhaal begint in Wenen, dat niet voor je gaat leven. De hoofdpersoon werkt daar op een kantoor waar men in gummiboorden grossierde. Die boorden kon je onder de kraan met water en zeep of tegelijkertijd met de vaat wassen en ze waren een uitkomst voor vrijgezellen. Op dat kantoor hingen wandspreuken met de tekst ‘De Regina is door haar milden glans waarlijk een koningin onder de gummiboorden’. Verder beleeft de protagonist een aantal amoureuze avonturen (de titel belooft het al) in Venetië. De stad zelf komt niet uit de verf, wel de minnaressen. Terwijl Fabricius toch met verbeeldingskracht het Toscaanse landschap kon beschrijven. Zo zelfs dat ik door hem die landstreek bij mijn eerste bezoek onmiddellijk herkende en mij daar zelfs meteen thuis

[p. 7]

voelde.

Een bezoek aan Venetië is een doorlopend kijkavontuur, want wat het oog ziet beleeft het lijf. De straten waar twee auto's elkaar niet kunnen passeren, ze zijn goddank alleen bestemd voor voetgangers en ze leiden je naar bruggetjes over smalle zijkanalen met huizen erlangs. Onwillekeurig blijf je staan, verwonderd over al de in- en uitspringende terrassen, balkons en loggia's. Schijnbaar een rommeltje maar toch door een kunstenaarshand geordend. En dan mondt de nauwe straat, waar je last van claustrofobie zou kunnen krijgen, uit op een plein. Je herademt. Een plein volgt, groter dan het vorige en later een nog groter. Je ontspantje. Je neemt ook grotere stappen en in je overmoed zwaai je met je armen als een Duitse soldaat in paradepas. Zou er een stad zijn die je zo lijfelijk ondergaat?

Zoals meer steden is Venetië in de vroege ochtend op zijn best. Zouden er mensen wonen? Die er rondwandelen herken je als toeristen. Vooral de Amerikanen aan hun kleding. Hun petten, hun bonte T-shirts en de middelbare vrouwen in broekpak van net de verkeerde kleur, de haardos door een spoeling violet of blauwig waar de hoofdhuid als bij een reflektor doorheen spiegelt. Alsof die spoeling uit ammonia of zwavelzuur bestond. Het brilmontuur vol grillen en krullen. De krakende stem, fortissimo en vol neusgeluiden, completeert het portret. In groepen rondgeleid kijken ze braaf naar het aangeprezen en -gewezene; zonder ook maar iets te zien.

Venetianen schijnen hier nooit te komen.

Op dit uur is het niet druk. Je hebt het idee door een landschap te gaan, ontstaan door de erosie van het gesteente. Ook later schijn je nog geen inwoners tegen te komen. Maar je bent er. Je voelt het aan je ademhaling, je benen. De gondels en de driftige bootjes bevestigen nog eens waar je bent. Ze zijn alleen decoratie, je hebt ze niet nodig. Ook niet de gondelier die zijn geliefde een serenade brengt. Je hoort zijn hoge C toch wel. Een gondelvaart is de moeite waard, maar niet noodzakelijk om dit alles, tot de laatste druppel Venetië, te consumeren.

Kun je van kijken dronken worden? Wie Venetië bezoekt gelooft van wel. Hij voelt een beklemming in de borst, duizeligheid, alsof zijn benen geen gewicht meer hebben en hij niet meer in staat is een rechte koers te volgen, zonder bij de koffie een grappa gedronken te hebben. Je grijpt onwillekeurig de leu-

[p. 8]

ning van een brug, want alles draait voor je ogen. De bootjes lijken loodrecht omhoog en niet rechtdoor te varen.

Hij blijft staan, ditmaal voor de deur van een arts; het naambord vermeldt ook de stad waar hij gestudeerd heeft. De man, hij lijkt uit een komedie van Feydeau te zijn gestapt, een toneeldokter, doet zelf open. Hij weet in het Italiaans en met gebaren te verklaren wat hem schort. En zit nu met ontbloot bovenlijf. De heelmeester spreekt langzaam en duidelijk, zodat hij hem toch uitstekend verstaat. De acteur klopt en luistert. ‘Een lichte vorm van hyperventilatie, denk ik. Niets aan de hand. Wij noemen het op z'n Engels V.D. Venetian Disease, niet Venerial Disease.’ Hij lacht. ‘Mensen die voor het eerst hier komen raken erg geëmotioneerd. Die emoties manifesteren zich ook lichamelijk.’ Hij wijst op z'n hart. ‘Ga iets eten, maar drink vandaag geen alcoholische dranken meer, ook geen wijn of bier zelfs en geen koffie of Coca Cola, dat is ook cafeïnehoudend. Vervolg uw wandeling en ga bijtijds naar bed. Slaapt u goed?’

‘O ja!’

‘Prima. Morgen weer geen alcoholica en de volgende dag doet u gewoon wat u altijd doet.’

Een natie, de Italianen ook, heeft een reputatie die zelden klopt. Een geneeskundige moet ook leven en waarom weigert deze aesculaap zich te laten betalen? In Nederland en Frankrijk had hij zoiets al wel eens meegemaakt. En waarom zou je het hier niet kunnen verwachten? Komen wij ooit van onze vooroordelen af? In elk geval zou hij de raad van de medicus opvolgen al is een maaltijd zonder wijn in Latijnse landen moeilijk voorstelbaar. Het lukt.

‘Het is je zeker bevallen,’ zeiden zijn vrienden. ‘Heb je genoten?’

‘Zeker. Alleen voelde ik me notabene bij het San Marcoplein een beetje vreemd, alsof ik bezopen was. Heb zelfs de eerste de beste arts waar ik langs kwam geraadpleegd. Ik heb ViDi.’

‘Loodgieterswerk?’ Vroeg Sam. ‘Waar heb je dat opgelopen?’

‘Vanmiddag, hier.’

‘Zo, dat is snel!’

‘Ja, die dokter sprak van “Venetian Disease”. Mensen reageren op deze stad. Ik had dat zelf al gemerkt: die emoties van een nauwe straat die overgaat in een plein en later in een groter plein. Je ademt anders. Je lijf reageert daarop. Dan kun je iets krijgen dat

[p. 9]

op hyperventilatie lijkt.’

‘Had jij dat ook,’ roept Roosje. ‘Ik ademde ook anders. Ik voelde het ook in m'n lijf!’

Ze keken op. Roosje heeft een lijf. De schepper moet een royale bui gehad hebben bij het scheppen. Ze riep iets op, maakte iets wakker, zogezegd, volgens Bert Schierbeek het beste dat je hebt, al zal niet iedereen het zo uitleggen.

Ze dronken een glas op hem, hij nam aqua minerale, op de Piazzo San Marco, en luisterden naar een van de strijkjes. Die brachten ‘Schlagers’ uit de jaren dertig ten gehore. ‘Kind dein Mund ist Musik’, en ‘Ein Freund, ein guter Freund, dass ist das beste was es gibt in der Welt’, ‘Irgend wo auf der Welt’, ook ‘Dinah’, en ‘There were ten pretty girls on a village school’, ‘Der Onkel bumba aus Calumba tanzt die Rumba’ en uit de laatste oorlog ‘Goodnight wherever you are’.

‘Het zichtbare roept emoties op,’ peinst Roosje, ‘mooie vrouwen en een stuk van een man doen dat ook en vaak ook fysiek, daar ben ik van overtuigd, en nu heb ik hier zelf gemerkt hoe de proporties in de stedebouw dezelfde reacties kunnen oproepen. Vreemd, je zou kunnen spreken van de erotiek van de stedebouw.’

‘De geilheid van de bouwkunst’ vulde Peter aan, ‘bijna pornografie.’ Een heel nieuw standpunt. Zou jij jer niet een essay aan kunnen wijden Frits?’

‘Kunnen we niet van deze stad genieten zonder er van alles en nog wat bij te halen? We zijn het erover eens dat iets zichtbaars emoties kan oproepen. soms merk je het aan een prikkeling in de hartstreek. Het kan je ontroeren. Mij ontroerde het zien van de Dome in Florence. Hoe moet iemand uit een dorp met kleine huisjes tegen dat bouwwerk in verschillende kleuren marmer hebben opgekeken. Door mensenhanden gemaakt ook nog. Jullie mannen willen dat altijd beredeneren inplaats van domweg te genieten. De mooiste vrouw bestaat ook voor het grootste deel uit water. En wat dan nog?’ Roosje schudt haar hoofd. ‘Het beste is,’ stelde Frits vast, ‘als ge op een toren staat, het kind stevig vast te houden.’

‘Waar slaat dat nu weer op?’

‘Is van Multatuli. Uit de Ideeën.’

Ze liepen terug naar Pensione Leoni, niet ver van de Accademia. Onderweg trokken neringdoenden, restauranthou-

[p. 10]

dend, hen aan de mouw, mompelend van ‘Mangiare, mangiare’, de nuchtere kant van een sprookjesstad. Zo arriveerden ze bij Pensione Leoni waar de volgende morgen het prima colazione vast en zeker voor hen klaar zou staan.

Later moesten allen het toegeven; voor de eerste keer in hun leven hadden ze een stad, Venetië, aan den lijve meegemaakt. En, waren ze het eens, geen reisbureau zou dit argument in zijn folders kunnen opnemen, ook al neemt iedere reiziger zijn bagage aan sores en vooroordelen en zijn lijf met zich mee op reis.

Wel heeft Roosje er Pim nog lang van verdacht toch een geslachtsziekte te hebben opgelopen, al vond ze het een prozaïsche inconveniëntie bij een verblijf zo vol romantiek.

Perugia, juni 1991