De Tweede Ronde. Jaargang 10

[p. 19]

Schaakprobleem
L.H. Wiener

Stelt u zich eens voor, geachte lezer, dat u kunt schaken.

U hoeft niet meteen Hans Ree te heten of John van der Wiel of Genna Sosonko; nee, u kunt gewoon blijven heten hoe u heet. Evenmin hoeft uw moeder ooit, zoals de mijne, Jan Timman mat te hebben gezet. U bent een redelijk clubschaker en u speelt sinds kort bij de Zandvoortse Schaakclub. U bevindt zich op een avond in 1964 in het Gemeenschapshuis te Zandvoort en u komt uit voor het tweede team. U bent negentien jaar oud en u koestert nog geen enkele argwaan jegens welke vorm van verenigingsleven ook.

Om uw speelsterkte ten opzichte van de andere leden te bepalen heeft men u gedurende de afgelopen paar weken een aantal partijen laten spelen tegen tegenstanders van oplopende sterkte, die u allemaal met gemak heeft verslagen en als bewijs van vertrouwen in uw spel bent u nu geplaatst aan het tweede bord van het tweede team. Zeer komplimenteus, want dat houdt in dat men u een positie toedenkt bij de eerste tien spelers van de club.

De zeven andere teamgenoten zijn reeds aan hun partijen begonnen, maar u zit nog te wachten op de komst van uw tegenstander. Vlak voordat de match zou beginnen bent u namelijk even apart genomen door de sekretaris van de club, tevens wedstrijdleider, die u ervan op de hoogte heeft gebracht dat uw tegenstander - vanwege een handicap - liever iets later wilde binnenkomen dan de andere spelers en zo zit u geduldig te wachten, totdat weldra de zwaaideuren door de sekretaris worden opengehouden en er een grote hond de zaal betreedt... Het tikken van zijn nagels op het parket vermengt zich met dat van de klokken.

U denkt aanvankelijk aan een misselijke grap, want u bent pas negentien jaar oud en heeft nog weinig mensenkennis, maar als vervolgens aan een lederen crocketpoortje, dat bevestigd zit op een tuig rond de schouders en de rug van de hond, een man naar binnen wordt getrokken die een bril draagt met zwarte glazen, beseft u dat het helemaal niet om een misselijke grap gaat maar integendeel om een doodserieuze zaak.

[p. 20]

De sekretaris begeleidt de hond en de zich met stijftastende tred voortbewegende man rechtstreeks naar uw tafeltje toe en hoewel u er absoluut geen zin in heeft is het moment om te weigeren al voorbij voordat u het heeft overwogen en wordt u zonder pardon voorgesteld aan uw tegenstander, die daarbij zijn linkerhand vooruitsteekt, zodat u alleen een pink schudt en in een flits een rechterhand ziet, die mismaakt is en stram en verpakt zit in een zwart lederen foedraal. De sekretaris schuift nu gedienstig een stoel aan en uw tegenstander laat zich zakken. De hond gaat liggen en verdwijnt uit het zicht. Op een gedempte, rustige toon, waaruit u kunt opmaken dat zich feitelijk niets bijzonders voordoet, stelt de sekretaris u ervan in kennis dat u uw zetten hardop moet zeggen alvorens ze te spelen en dat uw opponent zijn zetten eveneens mondeling zal overbrengen maar dat van u wordt verwacht ze voor hem uit te voeren op het bord. En na u beiden daarop nog een ‘prettige partij’ te hebben toegewenst maakt de sekretaris zich ijlings uit de voeten.

Van de belendende tafeltjes komt geen enkele reaktie; men zit in diep gepeins verzonken. Er komt geen hoofd omhoog, nergens draait een hoofd zich in uw richting, zodat u begint te vermoeden dat de schaker tegenover u een bekende is. Tenminste, dat is een mogelijkheid. Hij speelt aan het tweede bord. Maar is het niet evengoed mogelijk dat men diep gepeins veinst om lafheid te verhullen? U weet het niet.

Wat u wel weet is dat het u als zeer onkies voorkomt om u geheel onvoorbereid en als nieuweling binnen de vereniging met deze situatie te konfronteren. U installeert zich niettemin achter het bord en begint uw tegenspeler wat nauwkeuriger te bestuderen; eerst tersluiks, uit onwennigheid, maar al gauw wat vermeteler als u bedenkt dat zijn aandacht nooit de richting van uw blik kan volgen. Hij draagt een keurig kolbert, een spierwit overhemd en een onberispelijk geknoopte stropdas, maar hij heeft een bleek, smal gezicht met een schilferende huid. Een zwaar gehavende man, al met al. Geen ogen, een lelijke huid en maar één hand.

Dan ziet u zijn andere hand en u schrikt bijna.

Het is een uiterst sierlijk gevormd ledemaat met lange, slanke, kaarsrechte vingers, verzorgde nagels en een gave huid. Die hand ligt met gesloten vingers naast het bord, krachtig, iets vooruitgeschoven, als een voorwerp, een instrument; ja, u kunt zich haast niet aan de indruk onttrekken: als een wapen.

[p. 21]

- U heeft wit...? vraagt hij dan.

U beaamt het, terwijl uw blik nog steeds op de hand gericht is.

Er gaat dreiging uit van die hand...

Het eerste bord van de thuisspelende club heeft zwart en u vraagt zich af waarom men het niet zo heeft uitgekiend dat uw tegenstander wit krijgt. Dat is niet gebeurd. Dan begint u zich af te vragen hoe goed hij eigenlijk wel is.

Op dat moment haalt hij een doosje uit zijn zak dat hij voor zich op tafel legt. Het blijkt een miniatuurschaakspel te zijn, waarvan de stukken met noppen in gaatjes kunnen worden vastgezet. U volgt met stijgende verbazing de bewegingen van de hand die met razende snelheid de stukken in het gelid zet, wit en zwart gescheiden.

- U kunt openen..., hoort u dan.

Maar uw nieuwsgierigheid gebiedt u te vragen hoe uw tegenstander zwart en wit uit elkaar kan houden.

Hij glimlacht.

- Er zitten kleine kenmerken aan de stukken... die kan ik aftasten... dit spel is speciaal voor me gemaakt... ook de lijnen en vakken kan ik zo afvoelen... om me te oriënteren...

Geleidelijk, geachte lezer, begint u van uw tegenstander onder de indruk te raken. ‘Vanwege een handicap’ gaat het nogmaals door uw hoofd. Dan denk je toch aan een rolstoel, niet aan blindheid. Iedere andere handicap zou minder belemmerend zijn voor een schaker dan blindheid. Doofheid is zelfs een voordeel. Geen aandachtverlies door schuivende voeten, mondgeluiden, achtergrondgeruis of andere geluidsoverlast. Niets dan een serene rust en het bruin-wit geblokte slagveld en de legers die elkaar geluidloos te lijf gaan.

En dan opent u, konventioneel en met zo weinig mogelijk komplikaties, want u weet niet meer wat u van uw tegenstander moet denken, die volkomen bewegingloos achter het bord zit, terwijl alleen zijn ranke vingers als gevoelige tentakels onophoudelijk aan de kleine stukken en het kleine bord raken. En na een gering aantal zetten reeds weet u dat u tegenover een speler zit die niet voor u onder doet en voor wie u zeer op uw hoede moet zijn en al bent u nog jong en nog vol vechtlust en nog vol meedogenloze wreedheid, u voelt dwars door uw killersinstinkt heen een groeiend respekt voor die man tegenover u, die met kalme stem zijn zetten annonceert en elke stelling op het bord via zijn tastende vingers kennelijk kan visualiseren.

[p. 22]

De partij wordt uitermate komplex en agressief en u vergeet een poos lang het uitzonderlijke van de situatie; bijna werktuiglijk voert u de aangekondigde zetten uit en even werktuiglijk kondigt u uw eigen zetten aan alvorens ze te spelen. De driftig bewegende vingers naast het bord trekken in 't geheel niet meer uw aandacht, die zich nu volledig moet richten op de arena waar uw eigen leven gevaar loopt.

En dan, ineens, gebeurt het!

Dan doet zich plotseling het ethies dilemma voor dat in een normale partij slechts tot hilariteit zou leiden en gekwalificeerd zou worden als ‘schaakblindheid’. Uw tegenstander kondigt namelijk een zet aan waaruit blijkt dat hij een vol stuk laat in staan, onverdedigd laat. Maar nog veel erger. Een zet waarmee de partij in één slag beslist is.

Uw eerste opwelling is: slaan! De partij is binnen! U berekent alles nog eens sekuur, maar die zet is fout. Het is geen stukoffer. Het is een blunder.

Blunder?

U aarzelt nu, terwijl u tegelijkertijd een stagnatie waarneemt, een kortstondige verlamming, in de voelsprietenaktiviteit naast het bord.

Hij weet het nu ook, konkludeert u.

Wat moet u doen? Slaan of aanbieden terug te nemen. Het laatste zou misschien wel als een belediging worden opgevat, houdt u zichzelf voor. Bovendien, technies gesproken is het onreglementair. Wat dan? Doorspelen alsof u het niet heeft opgemerkt? Uitgesloten. Dat zou zeker kwetsend zijn.

En na enig wikken en wegen, geachte lezer, slaat u.

- Ach ja... niet gezien..., prevelt uw tegenstander dan en haalt zijn hand door zijn haar en zucht.

En u wint de partij.

Maar ik zeg u, geachte lezer, dat u vijfentwintig jaar later, als u vierenveertig jaar oud bent en van geen enkele vereniging meer lid; ik zeg u nu, dat u dan nog steeds last zult hebben van deze overwinning.