De Tweede Ronde. Jaargang 10

[p. 2]

Nederlands proza

[p. 3]

Dwaalgast
Wim de Gelder

Aan het einde van de straat sla ik rechtsaf, richting rondweg. Het stoplicht voor de fietsers staat op groen maar we wachten tot het weer rood is, dan kan Esther op het knopje drukken. Als deze handeling het gewenste resultaat heeft opgeleverd, steken we over en kunnen we beginnen.

Tweede helft oktober: heldere lucht, zonnig, fris en in dat alles het verraderlijke van gedachten aan het voorjaar, terwijl het straks koud zal zijn en zonder overgang donker. Het is bijna vijf uur, het moment dat een dag begint dood te lopen. De kuil van de dag, was dat het niet?

Esther heeft hier uren op moeten wachten. Ze zit voor me in het kinderzitje te praten zonder dat ik antwoord hoef te geven. Hoewel ze erg tenger is, zit ze daar niet echt gemakkelijk meer met haar ruim drie jaar, maar als ze achterop zit kan ze niets zien.

Bij de boerderij ‘Repos Ailleurs’ gaan we linksaf. Aan beide kanten van de weg staan meidoorns, die pas volgend jaar weer zullen bloeien. Voorbij de meidoorns is er alleen nog maar bouwland, leeg en zwart voor de winter. Ik kijk naar de lucht: er drijven enkele wolkenslierten langs, de zon staat al tamelijk laag, een zwerm vogels vliegt er naartoe alsof daar een opening te vinden is.

Ik stoot Esther aan: ‘Trekvogels’.

Ze schudt het hoofd en zegt: ‘Dat zijn dwaalgasten.’ Ze zegt het met zo'n zekerheid dat ik haar eigenlijk niet durf te vragen hoe ze dat zo zeker weet. Ik zou haar beledigen, en ook haar moeder.

Toch zeg ik: ‘Dit zijn geen dwaalgasten, dit zijn gewoon trekvogels. Echt waar.’

‘Maar mama zei...’

‘Ik denk dat mama zich heeft vergist. Het zijn gewoon trekvogels.’

Ze knikt instemmend. Het blijft voor mij onvoorstelbaar: dat ze zonder meer overtuigd is van mijn gelijk.

‘Ik heb eens gezien dat een vogel in de lucht plotseling bleef staan,’ zeg ik, ‘dat hij met zijn vleugels tegen zijn kop sloeg en toen terugvloog omdat hij iets vergeten was.’

[p. 4]

‘Hm,’ zegt Esther. Het is duidelijk dat zij enige waarschijnlijkheid op prijs stelt. Ik aai haar over het hoofd. Weet zij veel.

Mijn benen beginnen loom te worden, alsof ze in een deken gewikkeld zijn en bij elke beweging vaster komen te zitten. Ik wil stoppen, aan de kant van de weg zitten of een eindje lopen tot het over is.

‘We stoppen even,’ zeg ik en ik rem. Esther wil weten waarom. Ik zoek een verklaring. ‘We zochten vroeger altijd kikkerdril. Dat stopten we in een potje en dan namen we het mee naar huis; na een tijdje veranderde het in kleine visjes en die werden dan kikkers.’

Esther kijkt wat ongelovig, maar welke reden heeft ze om te twijfelen?

‘Soms,’ zeg ik. ‘Meestal gebeurde het niet dat er kikkers uit kwamen.’

Intussen heb ik haar uit het zitje getild. We zoeken de sloot af maar vinden niets. Onder het lopen wrijf ik me over mijn benen; het helpt niet. Ik ga op mijn hurken zitten, Esther blijft naast me staan en leunt op mijn schouder. We kijken naar het lege land.

‘Mag ik een pepermuntje?’ vraagt ze.

‘Ik heb geen pepermunt bij me.’

‘Maar ik wil het zo graag.’ Ze voelt in mijn zakken en haalt een spuitbus te voorschijn, die ik op school van een leerling heb afgenomen. Pinox '87. Evil Scan Beijum.

‘Wat is dat?’ vraagt Esther.

‘Een spuitbus. Daar kun je mee schrijven.’

‘Laat eens zien.’

‘Het kan alleen op muren,’ zeg ik, ‘er zijn hier geen muren.’ Ik wijs naar de rij bomen in de verte.

‘Ik had een oom,’ zeg ik, ‘die was boerenknecht in Canada. Hij heeft me eens verteld dat de akkers daar zo groot waren dat hij nooit wist of hij 's avonds wel terug zou komen als hij het land moest ploegen. Daar stonden geen bomen, je kon het eind niet zien. Hij was bang dat hij bij de rand van de wereld zou komen en er dan af zou vallen. Ik wist nooit of ik dat moest geloven. Wat denk jij?’

‘Wat is Canada?’ vraagt Esther. Ik probeer het haar duidelijk te maken.

‘Dan zette hij toch bomen neer?’

‘Ik weet het niet. Hij was maar een knecht, het land was niet van hem.’

[p. 5]

‘Dan kon die boer het toch doen?’

‘Misschien heeft hij het wel gedaan, later toen mijn oom er niet meer werkte.’

Het is anders. De oom was mijn broer en ikzelf was het die angst had voor het eindeloze van het land. Ben je niet bang dat je van de wereld afvalt? Wanneer kom je weer thuis? Het waren mijn eigen vragen. Het komt wel goed, zei mijn broer. Hij is overleden na een auto-ongeluk. Terwijl hij met vader onderweg was, is hun auto op een linksafslaande tegenligger in gereden. Vader had in de verfrommelde auto klem gezeten. Omstanders hadden mijn broer tegen een boom gezet en geprobeerd vader te bevrijden, maar hij moest uitgezaagd worden. In het ziekenhuis bleek dat hij slechts oppervlaktewonden had. Drie kwartier na het ongeluk zat mijn broer nog steeds tegen die boom. Iemand had hem een deken omgeslagen. Hij overleed aan inwendige bloedingen. De man die het ongeluk veroorzaakt had is bij ons thuis geweest. Hij kon alleen maar zeggen dat hij die auto niet had zien aankomen. Mijn moeder, die zich in Canada nooit had thuis gevoeld, wilde er na deze gebeurtenis niet meer blijven wonen en we zijn naar Nederland teruggekeerd. Elk jaar ontvangen mijn ouders in de week van het ongeluk een brief met de regel: I became what I looked at - that dead body. Ze reageren er niet meer op.

Ikzelf was iemand kwijtgeraakt die had gezegd dat het wel goed kwam. Ik wist dat ik nu geen angst meer hoefde te hebben voor het oneindige land. Ik werd bang voor de ruimte waar ik me bevond, en voor de zon die iemand kon verblinden.

Ik sta op en loop naar de fiets.

‘Papa, kijk eens.’ Esther staat met de armen gespreid en het gezicht naar de grond.

‘Nu ben je net een vogel,’ zeg ik.

‘Nee, dat niet. Daar!’ Ze maakt met haar hoofd een beweging naar iets wat voor haar ligt, maar ik zie niets bijzonders.

‘Wat dan?’ vraag ik.

‘Een kruis.’

Dan zie ik wat ze bedoelt. De zon, die laag achter haar staat, zorgt voor een lange schaduw in de vorm van een kruis. Ik heb in een tijdschrift eens een foto van zo'n kruis gezien; toen werd de schaduw gevormd door een ANWB-wegwijzer.

Wat me opeens ontroert is de manier waarop ze haar rechtervoet

[p. 6]

houdt: een beetje naar binnen gedraaid, met de neus van haar schoen in de grond. Zo stond ik vroeger ook wel, op die manier kon je voelen dat je voeten had. Het is een van de dingen die ik al voorgoed vergeten was en die ik nu terugzie bij mijn dochtertje, zoals ook het liggen lezen op de buik en het prikken met een vork in het tafellaken, het eindeloos rondjes lopen om een stoel en het met je voorhoofd duwen tegen de rand van de deur; en natuurlijk het wegmaken van jezelf door een hand voor je ogen te doen. Voor mij als klein kind was het leven van mijn ouders een stomme film waarin alles schokkerig snel en woordenloos plaatsvond en waarvan ik me alleen de hoofdlijnen kan herinneren. Maar het leven van mijn dochtertje is bij herhaling mijn eigen leven in slow-motion.

Ik kijk op mijn horloge en zeg: ‘We gaan. We zijn nog lang niet thuis en we hebben mama beloofd dat we niet te lang weg zouden blijven. We kunnen haar niet laten wachten met het eten.’

Als we weer rijden, zie ik dat de dop van de fietsbel er niet meer is. Ik probeer me te herinneren of ik het ding wel gezien heb voordat we stopten, maar ik weet het niet meer.

‘Heb je aan de bel gedraaid?’ vraag ik.

‘Nee,’ zegt Esther.

‘Was hij er nog toen we van huis gingen of was hij toen al weg?’

‘Ja.’

Wat bedoelt ze? Ik had mijn vraag anders moeten stellen. Toch laat ik het er maar bij.

Bij de eerstvolgende kruising sla ik rechtsaf. Op deze weg moet ik een paar kilometer doorrijden totdat we bij een elektriciteitsgebouwtje komen, dan nog een keer rechtsaf terug naar de rondweg. Het duurt nog zeker een half uur voordat we thuis zijn.

De zon schijnt nu recht in mijn gezicht; hij verblindt me, niet door de kracht van de stralen maar doordat hij te laag staat, op ooghoogte. Het is nu ook duidelijk te merken dat er wind is, ik moet stevig doortrappen om het tempo erin te houden, maar misschien verdwijnt daardoor juist het vermoeide gevoel in mijn benen.

Een eind verderop ligt, half in de sloot gezakt, een dode hond. Het dier, vaal met donkere vlekken, is te goed zichtbaar om er zomaar langs te kunnen fietsen. Ik wijs: ‘Een hond.’

‘Ach, dood,’ zegt Esther. Ze legt een hand op mijn arm. ‘Hoe kan dat, papa?’

[p. 7]

‘Ik weet het niet,’ zeg ik, ‘misschien was hij wel oud.’

‘Maar hoe komt hij dan in de sloot?’

Ik zet aan om mijn snelheid te verhogen. Als ik geluk heb komen we al pratend voorbij het dier. Misschien dat Esther nog wat achterom kijkt, maar daar kan het bij blijven. Een hond is geen konijntje dat je meeneemt om achter in de tuin te begraven.

‘Hoe komt hij in de sloot, papa?’

‘Ik denk dat hij niet verder kon.’

Maar als we er bijna zijn, zie ik opeens dat het geen hond is maar een lege plastic zak, kunstmest of zoiets. In spiegelschrift is ...imdni... te lezen, de rest is onzichtbaar door kleigrond en droog gras. Ik let op Esther.

‘Zie je het?’ vraag ik.

‘Het is geen hond?’

‘Nee, het is een plastic zak.’

‘Maar daar was het een hond,’ zegt ze. Ze kijkt langs me heen naar achteren, alsof ze zich daarmee een aantal meters terug kan plaatsen.

‘Nu niet meer,’ zeg ik.

‘Als we weer daar zijn?’ Ze schijnt te twijfelen, maar heeft zich al zo ver mogelijk omgedraaid. Ik geef haar haar zin en rijd een eind terug.

‘Zie je wel,’ verzucht ze, wanneer we weer de goede kant op staan. ‘Ik dacht al.’

Houdt ze me voor de gek? Ik kan het niet geloven. En als we voor de tweede keer bij het dier komen, is ze echt teleurgesteld.

Tijdens mijn studie heb ik wel eens kinderen getest. De flessenproef bijvoorbeeld: je had twee flessen van verschillende hoogte en doorsnee, in allebei deed je goed zichtbaar dezelfde hoeveelheid water; het water stond in de smalle fles zeker vijf centimeter hoger dan in de brede en het kind moest aangeven in welke fles het meeste water stond. Alle kinderen maakten een beoordelingsfout.

Esther lijkt de hond alweer vergeten te zijn. Ze praat wat voor zichzelf over de stilte hier op het krijsen van een paar meeuwen na, over koeien die op stal gaan 's winters omdat ze geen dikke vacht hebben zoals schapen, en dan ook over kikkers die eerst visjes waren. Maar dan drukt ze haar vuisten tegen haar ogen en ze zegt dat de zon zo fel is. Ik antwoord dat ze maar naar beneden moet kijken. Dan zeggen we niets meer.

[p. 8]

Het is avond, ik ben ziek en lig in het tweepersoonsbed van mijn vader en moeder. De linnenkast staat aan het voeteneind. Daarboven komt de zon op, snel toenemend in kracht komt hij recht op mij af. En de kamer wordt een kijkdoos waar ik niet meer uit kan. Ik sla de handen voor mijn ogen, omdat het licht zo fel is dat ik bang ben om blind te worden. Met mijn vuisten druk ik mijn ogen dicht, maar de zon gaat er dwars doorheen en brandt door aan de binnenkant van mijn oogleden. Hij wordt razendsnel groter, terwijl de ruimte binnenin zo klein wordt dat mijn ogen haast uit elkaar springen. Dan kan ik alleen nog maar schreeuwen en wachten tot mijn moeder het licht aandoet en een glas water brengt. Ik krijg een nat washandje op mijn voorhoofd en er mag een schemerlampje blijven branden. Het helpt een tijdje, maar als ik voorzichtig boven de linnenkast kijk, zie ik dat de zon opnieuw opgaat, klein nog en ver weg. Ik moet er niet naar kijken, denk ik, en ik pak een boek om mijn aandacht op iets anders te kunnen richten. Het lukt niet. Elke keer als ik over de rand van het boek kijk, is de zon groter geworden. Koortsachtig lees ik verder, maar mijn ogen worden onweerstaanbaar naar de kast getrokken. Ik wil niet nog een keer roepen. Mijn ogen strak openhouden en hem recht aankijken, daar begin ik mee. Ik kijk totdat mijn ogen ervan beginnen te tranen, terwijl ik mijn vingers in het laken heb geklauwd, zoveel inspanning kost het. Maar het gaat: boven mijn knieën blijft de zon staan. Heel langzaam knijp ik mijn ogen dicht en ik probeer hem op die manier voor me uit te duwen. Van mijn knieën terug naar de achterkant van het bed, dan omhoog tegen de kast op; eerst naar de koperen bloem van de deurknop, vervolgens via de struiken van het houtsnijwerk naar de rand. Het moet allemaal uiterst voorzichtig gebeuren, want als ik het te snel doe zal de zon verspringen en weer in mijn ogen terechtkomen, dat is wel zeker, en ik kan het niet opbrengen om het een tweede keer te proberen. Ik voel mijn lichaam niet meer, ik kan alleen nog maar een gedachtengang maken. Nu over de rand. De hele kamer beweegt mee met deze laatste inspanning; het ding rolt de kast op en blijft buiten mijn gezichtsveld. Precies op het moment dat ik mijn ogen helemaal dicht heb.

Zou Esther 's nachts dromen? Soms staat ze midden in de nacht voor ons bed en als we haar vragen wat er is, zegt ze dat ze heeft gedroomd, maar op de vraag waarover antwoordt ze altijd: over de slaap. Toch is ze nog nooit bang geweest om weer te gaan slapen.

[p. 9]

We naderen de kruising waar we rechtsaf moeten. Een paar meter van de weg staat het elektriciteitsgebouwtje. Ik kan me nooit voorstellen dat zich daar iets belangrijks in bevindt. Ik zie slechts een lege ruimte voor me achter zo'n grijze deur met bliksemschicht en de woorden: Aanplakken verboden. Overbodig, dit laatste, langs deze weg waar vrijwel geen mens komt.

Opeens zegt Esther: ‘Papa, een muur!’

‘Ja,’ zeg ik.

‘Nou, doe het dan.’

‘Wat?’

‘Schrijven met die bus.’

Ik kijk om me heen, er is niemand behalve wij beiden, maar ik voel me op een merkwaardige manier medeplichtig nog voordat ik heb besloten Esther haar zin te geven. Dan zet ik de fiets tegen het gebouwtje en til Esther uit het zitje. We lopen naar de achterkant.

Terwijl ik de spuitbus te voorschijn haal, bedenk ik wat ik moet schrijven. Het is hetzelfde probleem dat ik heb als ik in de winkel een nieuwe vulpen probeer. Dan schrijf ik tien keer mijn naam en adres, maar dat is hier uitgesloten. Ik schud en besluit dat het een regel van Achterberg wordt: Houdt geen gelijkteken nog iets bijeen.

Esther klapt verrukt in haar handen. ‘Mag ik ook?’ vraagt ze. We tekenen er twee poppetjes bij: een vader en een kind.

Een wegwijzer geeft aan dat we over twee kilometer thuis zijn. We hebben nu geen last meer van de zon, maar de wind blijft schuin tegen.

Toen ik vanochtend na de pauze mijn lokaal binnenkwam, stond er op het bord: ‘Wat ik goed vind, vind ik beter’. Ik had het op kunnen vatten als een grap. Zo was het waarschijnlijk ook bedoeld, een reactie op de boekenlijst voor volgend jaar. Maar ik vond het geen grap, ik denk door die nadrukkelijke aanhalingstekens. Ze vinden me onbetrouwbaar, dacht ik. Het was voor het eerst dat ik zo'n gedachte had over m'n werk.

‘Ik ga niet meer naar beneden kijken,’ zegt Esther. ‘Alles is hetzelfde en het gaat ook niet sneller.’

In de sloot naast de weg buigen riethalmen mee met de wind. Een zwerm meeuwen strijkt neer op het land.

‘Als de zon altijd schijnt, is het nooit donker,’ beweert Esther.

‘Dat is zo,’ zeg ik.

[p. 10]

‘Dan word je wel moe.’

Ik hoor het vertrouwde geluid van auto's op de rondweg. Het wordt nu vlug avond. Ik ruik een koude, vochtige lucht; dat is het enige wat overblijft.

De omtrekken van flats, fabriekspijpen en kerktorens steken nog nauwelijks af tegen de hemel.