De Tweede Ronde. Jaargang 9

[p. 140]

Vier gedichten
Adam Zagajewski^*
(Vertaling Gerard Rasch)

IJzer

Waarom moet het december zijn vliegen
er zware donkere duiven van sneeuw
vallen ze op de tegels van de stoep. Wat
is talent tegenover ijzer, wat is
denken tegenover uniformen, muziek
tegenover knuppels, vreugde tegenover
angst, de zware donkere sneeuw bedekt
de loten van de droom, van het balkon
zie je hoe een jonge Norwid een patrouille
zijn persoonsbewijs laat zien en zweert
dat hij de Volksliste niet kan tekenen, zij
lachen vol minachting, de neusgaten
gezwollen, de wangen te rood, de beulen
van schilderijen van de Kruisweg
geleend, wat is tegenover hen
de zwijgende menigte in de blauwe tram,
wie is dat verdrietige meisje, begint
uitgerekend zo een nieuw tijdperk,
die tank met een lange neus à la
Gogol, is dat soms de doopvader,
zal dat ijzer dat knarst en waaronder
de tere duif van de sneeuw doorbuigt
de bezegeling zijn van de Verklaring
van Loyaliteit en het liedje van de vrijheid
dodelijk verwonden, intussen zie je dat
de jonge Norwid vrijgelaten door

* Adam Zagajewski (1945, Lwów) debuteerde in 1972 met de bundel Communiqué. Is verder auteur van enige romans en een bundel essays over Polen (Solidariteit en eenzaamheid, vertaald in het Frans, Duits en Engels). Verblijft sinds 1982 in het buitenland, voornamelijk in Parijs. ‘IJzer’ en ‘De late Beethoven’ verschenen in de ondergrondse uitgave Brief. Ode aan de veelheid. Nieuwe gedichten (Krakau, 1982), ‘Ik’ en ‘Gezicht op Krakau’ in Weggaan naar Lwów (Londen, 1985). Vertalingen van zijn werk verder in Adem 4-5 (1987), Het Moment 8 (1988) en Poolse poëzie 1976-1986, Amsterdam 1987 (Uitgave van de Stichting Perdu).

Żelazo

Dlaczego to musi być grudzień
lecą ciężkie ciemne śniegu gołębie
spadają na płyty chodnika. Czym
jest talent wobec żelaza, czym jest
myśl wobec munduru, czym jest muzyka
wobec pałki, czym jest radość wobec
strachu, ciężki ciemny śnieg zakrywa
kiełki marzenia, widzisz z balkonu
jak młody Norwid pokazuje patrolowi
dowód osobisty i zaklina się
że nie może podpisać volkslisty, tamci
śmieją się pogardliwie, mają rozdęte
nozdrza i zbyt czerwone policzki,
wypożyczeni z obrazów Męki Pańskiej
oprawcy, czym jest wobec nich
milczący tłum w niebieskim tramwaju,
kim jest ta smutna dziewczyna, czy
właśnie tak zacznie się nowa epoka,
czy ten czołg o długim gogolowskim
nosie jest jej ojcem chrzestnym,
czy to żelazo które chrzęści, pod
którym ugina się delikatny gołąb
śniegu przypieczętuje Deklarację
Lojalności i śmiertelnie skaleczy
piosenkę wolności, tymczasem widzisz
jak młody Norwid zwolniony przez

[Nederlands]

[p. 141]

 

de gezwollen neusgaten en te rode

 

wangen wegduikt in de poort, hij is,

 

net als jij, even broos als

 

een grammofoonplaat, en alle

 

voorbijgangers - ieder met een stukje

 

oneindigheid in de hand - allen

 

zijn aangehouden, allen staan roerloos,

 

de straat wiegt onder de rupsbanden

 

van de decreten. In je wanhoop vraag je me

 

's avonds wat je moet doen, hoezo, verbaas

 

ik me, zijn je gedachten verkeerd gebleken,

 

is de band van de verbeelding gesprongen, nee,

 

alleen het ijzer, het ijzer is uitgezet.

[Pools]

rozdęte nozdrza i zbyt czerwone
policzki do bramy się chowa, on,
tak samo jak ty, jest kruchy jak
płyta gramofonowa, i wszyscy
przechodnie - każdy trzyma w ręku
garstkę nieskończoności - wszyscy
są zatrzymani, wszyscy nieruchomi,
kołysze się bruk pod gąsienicami
dekretów. Wieczorem pytasz mnie,
zrozpaczony, co robić, jak to, dziwię się,
czy twoje myśli okazały się fałszywe,
czy pękła obręcz twojej wyobraźni, nie,
to tylko żelazo spuchło.

De late Beethoven

Ik heb nog nooit gezien dat iemand de deugd even sterk liefhad als de schoonheid.
(Confucius)

Niemand weet wie de Onsterfelijke
Geliefde was. Verder is alles
duidelijk. De gevederde noten
rusten kalm op de draden van de notenbalk,
als gierzwaluwen die net terug zijn
van overzee. Wie zou ik moeten zijn
om over hem te kunnen praten die
nog altijd groeit. Nu lopen we alleen,
zonder geesten en vaandels. Leve
de chaos, zegt onze eenzame mond.
We weten dat hij zich slordig kleedde,
aanvallen van gierigheid had, niet
altijd rechtvaardig was voor vrienden.
Vrienden komen honderd jaar te laat,
met een onberispelijke glimlach. Wie
was de Onsterfelijke Geliefde. Hij hield zeker
meer van de deugd dan van de schoonheid.
Maar in hem bivakkeerde de naamloze god
van de schoonheid en dwong hem te gehoorzamen.

Późny Beethoven

Nie widzialem dotęd, by kto równie mocno ukochoł cnotę, jak kocha się piękno.
(Konfucjuss)

Nikt nie wie, kim była Nieśmiertelna
Ukochana. Poza tym wszystko jest
jasne. Pierzaste nuty spoczywają
spokojnie na nitkach pięciolinii
jak jerzyki, które wróciły właśnie
znad Atlantyku. Kim musiałbym być,
żeby móc mówić o nim, który wciąż
jeszcze rośnie. Teraz idziemy sami,
bez duchów i chorągwi. Niech żyje
chaos, mówią nasze samotne usta.
Wiemy, że ubierał się niestarannie,
miewał ataki chciwości, nie zawsze
był sprawiedliwy dla przyjaciół.
Przyjaciele spóźniają się o sto
lat, nienagannie uśmiechnięci. Kim
była Nieśmiertelna Ukochana. Na pewno
kochał cnotę bardziej niż piękno.
Ale koczował w nim bezimienny bóg
piękna i zmuszał go do posłuszeństwa.

[Nederlands]

[p. 142]

 

Urenlang improviseerde hij. Een paar minuten

 

van elke improvisatie zijn vastgelegd.

 

Deze minuten horen noch tot de negentiende

 

noch tot de twintigste eeuw; alsof zoutzuur

 

een raam in het fluweel heeft gebrand, waardoor

 

de toegang is geopend tot een nog

 

gladder fluweel, dat even fijn is als

 

spinrag. Met zijn naam noemen ze nu

 

schepen en parfums. Ze weten niet wie

 

de Onsterfelijke Geliefde was, maar wisten

 

ze het, dan zou haar naam nieuwe steden en

 

pasteien sieren. Van geen nut. Alleen fluweel

 

groeiend onder fluweel, als een blad veilig

 

in een blad verborgen, als licht in schaduw.

 

Nooit eindigende adagio's. Zo ademt

 

een vermoeide vrijheid. De biografen

 

twisten alleen nog over details. Waarom

 

hij zijn neef Karl zo plaagde. Waarom

 

hij zo hard liep. Waarom hij niet naar

 

Londen ging. Verder is alles duidelijk.

 

We weten niet wat muziek is. Wie erin

 

spreekt. Tot wie ze zich wendt. Waarom ze

 

zo koppig zwijgt, draait en wil bekeren,

 

in plaats van direct te antwoorden, zo

 

als het Evangelie verlangt. De profetieën

 

zijn niet bewaarheid. De Chinezen zijn niet

 

tot de Rijn gekomen. Nogmaals is gebleken dat

 

de werkelijke wereld niet bestaat, tot grote

 

voldoening van de antiquairs. Het geheim

 

was ergens anders, zat niet in de ransels

 

van de soldaten, alleen in een paar schriften.

 

Grillparzer, hij, Chopin. Generaals worden

 

uit lood en tin gegoten, opdat het vuur

 

van de hel even kan uitblazen, na zoveel

 

kilowatt stro. Nooit eindigende adagio's,

 

maar in de eerste plaats vreugde, de wilde

 

vreugde van de vorm, de lachende zuster van de dood.

[Pools]

Godzinami improwizował. Kilka minut
z każdej improwizacji zostało utrwalonych.
Te minuty nie należą ani do dziewiçtnastego
ani do dwudziestego wieku; jakby kwas
solny wypalił okno w aksamicie, przez
co otworzył siç dostçp do jeszcze
gładszego aksamitu, cienkiego jak
pajçczyna. Jego imieniem nazywają teraz
statki i perfumy. Nie wiedzą kim była
Nieśmiertelna Ukochana, w przeciwnym
razie jej imiç zdobiłoby nowe miasta
i pasztety. Żadnego pożytku. Tylko aksamit
rosnący pod aksamitem, jak liść ukryty
bezpiecznie w liściu, światło w cieniu.
Niekończące siç adagia. Tak oddycha
zmçczona wolność. Biografowie
spierają siç tylko o szczegóły. Dlaczego
tak drçczył swego bratanka, Karla. Dlaczego
chodził tak szybko. Czemu nie pojechał
do Londynu. Poza tym wszystko jest jasne.
Nie wiemy, czym jest muzyka. Kto w niej
mówi. Do kogo siç zwraca. Czemu milczy
tak uporczywie, czemu kołuje i nawraca,
zamiast udzielić prostej odpowiedzi,
jak tego żąda Ewangelia. Przepowiednie
nie sprawdziły siç. Chińczycy nie doszli
do Renu. Jeszcze raz okazało siç, że
świat realny nie istnieje, ku wielkiemu
zadowoleniu antykwariuszy. Tajemnica była
gdzie indziej, nie w żołnierskich
tornistrach, tylko w paru zeszytach.
Grillparzer, on, Chopin. Generałów odlewa
siç z ołowiu i z cyny, żeby ogień
piekielny miał chwilç wytchnienia, po
kilowatach słomy. Niekończące siç adagia,
lecz przede wszystkim radość, dzika
radość kształtu, roześmiana siostra śmierci.

[p. 143]

Ik

Het is klein en onzichtbaar als de krekels
in augustus. Houdt er als alle dwergen van
zich op te doffen en te verkleden. Woont tussen
granietblokken, tussen waarheden
die dienen. Is zo klein dat het zelfs
onder een pleister, een verband kan. Onvindbaar
voor de douaniers of hun mooie honden. Tussen
volksliederen, tussen partijen zit ik verstopt.
Het overnacht in het Rotsgebergte van de schedel.
Een eeuwige deserteur. Het is mij en ik ben
erin en hoop beschroomd dat ik eindelijk
een vriend heb gevonden. Maar het
is eenzaam, is zo wantrouwig, niemand
wil het ontvangen, zelfs mij niet.
Naar historische gebeurtenissen voegt het zich
als water naar het glas. Je kunt er even goed
een kruik uit het Neolithicum mee vullen.
Het is nooit bevredigd, wil stromen
door aquaducten, dorst naar steeds nieuwe vaten,
zou de ruimte zonder muren willen smaken,
zich verstrooien, verstrooien. Dan verdwijnt het,
als de dorst, en in de stilte van de augustus-
nacht hoor je alleen nog hoe geduldig
de krekels met de sterren praten.

Ja

Jest małe i niewidoczne jak świerszcze
w sierpniu. Lubi siç stroić i przebierać,
jak wszystkie karły. Mieszka pomiçdzy
granitowymi blokami, miçdzy prawdami,
które służą. Mieści siç nawet pod
plastrem, pod bandażem. Nie znajdą go
celnicy ani ich piçkne psy. Miçdzy
hymnami, miçdzy partiami ukrywa siç ja.
Nocuje w Górach Skalistych czaszki.
Wieczny uciekinier. Jest mną a ja
jestem w nim w trwożnej nadziei, że wreszcie
znalazłem przyjaciela. Lecz ono
jest samotne, tak nieufne, nie
przyjmuje nikogo, nawet mnie.
Do historycznych wydarzeń przylega
jak woda do szklanki. Równie dobrze
można by nim napełnić dzban neolitu.
Jest niezaspokojone, chce płynąć
akweduktami, łaknie coraz to nowych naczyń,
chciałoby posmakować przestrzeni bez ścian,
rozproszyć siç, rozproszyć. Potem znika,
jak pragnienie, i w ciszy sierpniowej
nocy słychać tylko jak cierpliwie
świerszcze rozmawiają z gwiazdami.

[p. 144]

Gezicht op Krakau

Voor mij Krakau in zijn grijze kom.
Zwaluwen dragen het op lange vlechten
van lucht. Roeken bewaken het gekleed
in zwarte pelerines. In de struiken
van de vogelkers ronken hongerige bijen.
De katten waken op de daken van de auto's.
Wat was, wat is, zorgvuldig gescheiden.
Koningen in marmeren graven, graven
in kelders, God in gebeden, vingers
in ringen.
Voor mij de Sint Catharina-kerk die
nooit is afgebouwd (wat een zwaar
brouillon). De gothische bogen kruipen
omhoog, schouders van slaperige monniken
die hebben vergeten welk woord de Heer
kan wekken. Voor mij ligt het diepe dal.
Een eenzame oude vrouw woonde
hier en is onlangs gestorven, van ouderdom
of van eenzaamheid. Wie zal nog weten
wat voor taarten ze bakte en hoe boos
haar ogen zagen? Van welke staat is ze nu
een burgeres? Wie heeft haar asiel verleend?
(Een vergaan paspoort, ogen: driest.)
Zwarte populieren staan bij haar en
de in hun bladeren gevangen nachtegaal
oefent dezelfde parelende profetie als altijd.
's Avonds bouwen de vleermuizen onzeker
in hun vlucht een wankel verbond.
Voor mij ligt Krakau, het grijze dal.
Door de Planty, een dichte tunnel, rent
een meisje naar college, ze is te laat.
In haar haar groeien blaadjes van een pioenroos,
Daar heeft de tederheid van de tijd zich genesteld.
Ze rent snel, maar kan niet vooruitkomen,
ze blijft steeds op dezelfde plaats,
onder de kastanjes die oud groen afwerpen
en nieuw aantrekken.

Widok Krakowa

Przede mną Kraków w szarej kotlinie.
Jaskółki go niosą na długich warkoczach
z powietrza. Piłnują go gawrony
w czarnych pelerynach. W krzewie
czeremchy huczą glodne pszczoły.
Koty czuwają na dachach samochodów.
Co było, co jest, starannie oddzielone.
Królowie w marmurowych grobach, groby
w piwnicach, Bóg w modlitwach, palce
w pierścieniach.
Przede mną kościół świçtej Katarzyny.
nigdy nie ukończony (jaki ciçżki
brulion). Gotyckie łuki pną siç
pod górç, płecy sennych mnichów,
którzy zapomnieli, jakie słowo może
obudzić Pana. Przede mną niska dolina.
Samotna stara kobieta mieszkała
tutaj i niedawno zmarła, ze starości
lub z samotności. Kto zapamiçta,
jakie ciasto piekła i jakie gniewne
miała oczy? Którego państwa jest teraz
obywatelką? Kto jej udzielił azylu?
(Zetlały paszport, oczy: zuchwałe.)
Czarne topole stoją przy niej
a w liściach uwiçziony słowik ćwiczy
to samo co zawsze perliste proroctwo.
Wieczorem nietoperze niepewnym lotem
budują kruche przymierze.
Przede mną Kraków, szara dolina.
Plantami, gçstym tunelem, biegnie
dziewczyna na wykład, spóźniona.
W jej włosach rosną płatki piwonii,
w jej włosach czułość czasu uwiła gniazdo.
Biegnie szybko, lecz siç nie przesuwa,
wciąż jest w tym samym miejscu,
pod kasztanami, które zrzucają zieleń
i wkładają nową.

[Nederlands]

[p. 145]

 

Voor mij glinsterend gras, opengeklapte

 

zakmesjes, padvinderspreeuwen, de horizon,

 

andere steden, grenzen, balkons, gedachten,

 

dubbele betekenissen. De mist trekt op,

 

daalt neer. De grote lichamen van de kerken

 

zijn als kabelballons en wiegen heen en weer,

 

langzaam, hun klokken, harten van brons

 

en arrogant, geven een spinachtige klank.

 

De kinderen rennen over de stoepstenen,

 

rollen hun hoepels, terwijl dorstend naar koelte

 

de zon zich voor hen verstopt in de schaduw

 

van de esdoorns. Uit de schoorstenen ijle rook,

 

alsof het conclaaf alsmaar doorgaat

 

en alsof zelfs de muren van de huizen deel

 

willen hebben aan het spel van het bestaan

 

en ik hoor een steeds luider wordend zingen,

 

groeiend in de wolfskelen van de binnenplaatsjes,

 

het gezang van de vergetenen, van de vertrapten

 

en de stommen, de afwezigen, de doden,

 

de stemmen van hen die stil hebben geleefd,

 

ik hoor, hoor de muziek aanzwellen, hoor

 

gedender, gedreun, een gebed, wiegelied,

 

lied van zinkende schepen en kreten van geredden.

 

's Morgens vragen de wielewalen om water, 's avonds

 

huilen de bosuilen en in het stadstheater

 

klagen de in de steek gelaten geliefden

 

en vibreert een wild lied in zoveel strotten

 

en slapen de gevangene en de stille in en, geleend

 

uit de grote bibliotheek, de eeuwige wereld.

[Pools]

Przede mną lśniąca trawa, otwarte
scyzoryki, szpaki jak skauci, horyzont,
inne miasta, granice, balkony, myśli,
podwójne znaczenia. Mgły siç podnoszą,
mgły opadają. Wielkie ciała kościołów
jak balony na uwiçzi i kołyszą siç
powoli, ich dzwony, serca spiżowe
i harde, wydają dźwiçk pajçczy.
Dzieci biegną po kamiennych płytach,
toczą obrçcze, a słońce przed nimi
spragnione chłodu chowa siç w cieniu
jaworów. Z kominów idą wiotkie dymy,
tak jakby ciągle trwało konklawe
i jakby nawet mury kamienic chciały
wziąć udział w zabawie istnienia
i słyszç coraz głośniejszy śpiew
rosnący w wilczych gardłach podwórek,
śpiew zapomnianych, śpiew pokrzywdzonych
i niemych, nieobecnych, umarłych,
głosy tych, co szli cicho przez życie,
słyszç, słyszç wzbierającą muzykç,
łoskot, huk, modlitwç, kołysankç,
pieśń tonących statków i okrzyki ocalonych.
Rano wilgi proszą o wodç, wieczorem
płaczą puszczyki i w miejskim teatrze
skarżą siç porzucone kochanki
i wibruje dzika pieśń w tylu krtaniach
i zasypia wiçzień i ubek i wypożyczony
z wielkiej biblioteki wieczny świat.