De Tweede Ronde. Jaargang 9

[p. 135]

Vijf gedichten
Czeslaw Milosz^*
(Vertaling Gerard Rasch)

Luchtig gesprek

‘Mijn verleden is een reis van een domme vlinder aan zee.
Mijn toekomst is een tuin waar een kokkin een haan slacht.
Wat heb ik nog, met mijn pijn en mijn oproer?’

‘Neem een ogenblik, één, en wanneer die mooie schelp
Openbuigt, als twee gevouwen handen, wat
Zie je daar dan?’

‘Een parel, een seconde.’

‘Op de bodem van die seconde, parel, een rose straal,
Op de bodem van die seconde, parel, wat zie je daar, goudsmid?
Houdt de weerschijn van een brand je ogen gekluisterd?
Of is het de herinnering?’

‘Nee, een ster, een flits.’

‘In één flits, in die ster die de tijd is ontnomen,
Wat zie je wanneer de storm van verandering luwt?’
‘Aarde, hemel en zee, en rijk beladen schepen,
Lentes nat van dauw, en overzeese landen,
Daarnaar, naar deze wonderen in rustige schijn,
Kijk ik en verlang niet meer, want ik ben gelukkig.’

Goszyce, 1944

* Czeslaw Milosz (1911, Seteiniai, Litouwen) debuteerde in 1933; hij was de belangrijkste vertegenwoordiger van het Poolse catastrofisme. In de oorlog in Warschau, daarna in diplomatieke dienst in de V.S., vanaf 1951 politiek balling, eerst in Frankrijk, later in Amerika waar hij professor in Berkeley was. In 1980 ontving hij, als derde Pool, de Nobelprijs voor literatuur. Behalve dichtbundels publiceerde hij politieke en cultuurhistorische essays, twee romans en een autobiografie (Geboortegrond, 1958, Ned. vert. 1982). Met Zbigniew Herbert de grootste levende Poolse dichter. Josef Brodsky zegt zelfs ‘one of the greatest poets of our time, perhaps the greatest’. Meer werk van Milosz staat in De Revisor 1988/1-2 en Raster 42 (1988).

Rozmowa płocha

- Moja przeszłość to nad morzem podróż głupiego motyla.
Moja przyszłość to ogród gdzie kucharka zarzyna koguta.
Cóż ja mam, z moim bólem i buntem?

- Chwilę weź jedną, a gdy się rozchyli
Jak dłonie złożone piękna muszla chwili
Co widzisz?

- Perłę, sekundę.

- Na dnie sekundy, perły, różowe promienie,
Na dnie sekundy, perły, co widzisz złotniku?
Czy to odblask pożaru oczy twoje przykuł?
Czy to pamięć?

- Nie. To gwiazda, mgnienie.

- W mgnieniu jednym, w tej gwieździe czasowi odjętej
Co widzisz kiedy wicher zmienności ustaje?
- Ziemię, niebo i morze, ładowne okręty,
Wiosny mokre od rosy i zamorskie kraje.
Na te, w spokojnym blasku ukazane dziwy
Spoglądam i nie pragnę, bo jestem szczęśliwy.

Goszyce, 1944.

[p. 136]

Grieks portret

Ik heb een dichte baard, mijn blik gaat schuil
Achter mijn oogleden, als bij hen die de prijs kennen
Van wat ze hebben gezien. Ik zwijg zoals het een man
Past die weet dat in het mensenhart plaats is
Voor meer dan de taal. Mijn land van geboorte,
Mijn huis en openbaar ambt heb ik verlaten,
Zij 't niet om gewin of avontuur te zoeken.
Ik ben geen vreemdeling op de schepen.
Mijn gezicht, alledaags, als van een belastinginner,
Een koopman, een soldaat, valt niet op in de menigte,
Noch heb ik bezwaar om de plaatselijke goden de eer
Te bewijzen die hun toekomt. En ik eet wat anderen eten.
Meer hoeft een man van zichzelf niet te vertellen.

Washington, 1948

Portret Grecki

Brodę mam gęstą, oczy przesłonięte
Powieką, jak u tych co znają cenę
Rzeczy widzianych. Milczę jak przystoi
Mężowi, który wie, że ludzkie serce
Więcej pomieści niż mowa. Rodzinny
Kraj, dom i urząd publiczny rzuciłem
Nie żebym szukał zysku albo przygód.
Nie jestem cudzoziemcem na okrętach.
Twarz pospolita, poborcy podatków,
Kupca, żołnierza, nie różni mnie w tłumie.
Ani się wzbraniam oddać cześć należną
Miejscowym bóstwom. I jem to co inni.
Tyle wystarczy powiedzieć o sobie.

Waszyngton, 1948

[p. 137]

Niet meer

Ooit hoor ik te vertellen, hoe ik van mening
Ben veranderd over de poëzie, hoe het komt
Dat ik me vandaag beschouw als een van de vele
Kooplui en ambachtslui van het Keizerrijk Japan,
Verzen schrijvend over de bloei van de kerseboom,
Over chrysanten, over de volle maan.

Kon ìk Venetië's courtisanes beschrijven, laten zien
Hoe ze op het erf met een takje een pauw plaagden,
En uit hun zijden kleed, achter hun beparelde sjerp,
Hun zware borsten laten verschijnen, de roodachtige
Striem op de buik van de sluiting van de jurk,
Zo scherp als de schipper van de galeien dit zag,
Die morgen met goud beladen binnengevaren,
En als ik dan gelijktijdig hun arm gebeente,
Op het kerkhof waar de vette zee aan de poort likt,
In een woord kon sluiten sterker dan de laatste kam
Die in de molm van het graf, alleen, op het licht wacht,

Dan zou ik niet twijfelen. De weerbarstige materie,
Wat kan er van worden geoogst? Niets, hoogstens de schoonheid.
En dan moeten kersebloesems genoeg voor ons zijn,
En chrysanten en de volle maan.

Montgeron, 1957

Nie wiçcej

Powinienem powiedzieć kiedyś jak zmieniłem
Opinię o poezji i jak to się stało,
Że uważam się dzisiaj za jednego z wielu
Kupców i rzemieślników Cesarstwa Japonii
Układających wiersze o kwitnieniu wiśni,
O chryzantemach i pełni księżyca.

Gdybym ja mógł weneckie kurtyzany
Opisać, jak w podwórzu witką drażnig pawia
I z tkaniny jedwabnej, z perłowej przepaski
Wyłuskać ociężałe piersi, czerwonawą
Pręgę na brzuchu od zapięcia sukni,
Tak przynajmniej jak widział szyper galeonów
Przybyłych tego ranka z ładunkami złota;
I gdybym równocześnie mógł ich biedne kości
Na cmentarzu, gdzie bramę liże tłuste morze,
Zamknąć w słowie mocniejszym niż ostatni grzebień
Który w próchnie pod płytą, sam, czeka na światło.
Tobym nie zwątpił. Z opornej materii
Co da się zebrać? Nic, najwyżej piękno.
A wtedy nam wystarczyć muszą kwiaty wiśni
I chryzantemy i pełnia księżyca.

Montgeron, 1957

[p. 138]

Eksterlijk

Dezelfde en niet dezelfde liep ik door het eikenbos,
Me erover verbazend dat mijn muze, Mnemosyne,
Mijn verbazing geenszins had doen afnemen.
Een ekster krijste en ik zei: ‘Eksterlijk,
Wat zou eksterlijk zijn?’ Tot aan het eksterhart,
Het harig neusgat boven de snavel, de vlucht
Die wordt hernieuwd wanneer ze lager wordt,
Zal ik nooit reiken, en ik zal het dus niet weten.
Bestaat er echter niets als eksterlijkheid,
Dan bestaat mijn natuur al evenmin.
Wie had gedacht dat ik zo, eeuwen later,
De universaliënstrijd zou uitvinden?

Montgeron, 1958

Sroczość

Ten sam i nie ten sam szedłem przez las dębowy
Dziwiąc się, że muza moja, Mnemozyne,
Nic nie ujęła mojemu zdziwieniu.
Skrzeczała sroka i mówiłem: sroczość,
Czymże jest sroczość? Do sroczego serca,
Do włochatego nozdrza nad dziobem i lotu
Który odnawia się kiedy obniża
Nigdy nie sięgnę a więc jej nie poznam.
Jeżeli jednak sroczość nie istnieje
To nie istnieje i moja natura.
Kto by pomyślał, że tak, po stuleciach,
Wynajdę spór o uniwersalia.

Montgeron, 1958

Hoort, hoort niet

Een mens hoort niet van de maan te houden.
De bijl in zijn hand moet zijn zwaarte niet verliezen.
Zijn tuinen horen naar rottende appels te stinken
En overwoekerd te zijn met voldoende brandnetels.
Sprekend hoort hij geen woorden te gebruiken die hem lief zijn
Noch hoort hij zaden te splijten om te zien wat erin is.
Hij mag geen broodkruimels weggooien noch in het vuur spuwen.
(Dat is me tenminste in Litouwen geleerd.)
Als hij een marmeren trap betreedt, de lomperd,
Laat hij dan proberen met zijn schoen een kerf uit te slijpen,
Ter herinnering daaraan dat trappen niet eeuwig bestaan.

Berkeley, 1961

Powinien, nie powinien

Człowiek nie powinien kochać księżyca.
Siekiera w jego ręku tracić nie ma ciężaru.
Sady jego powinny pachnieć gnijącymi jabłkami
I porastać pokrzywami w miarę.
Człowiek mówiąc nie powinien używać słów dla niego drogicn
Ani rozłupywać ziarna żeby zobaczyć co jest w środku.
Nie powinien rzucać kruszyny chleba ani pluć w ogień
(Tak przynajmniej uczono mnie na Litwie).
Jeżeli wstępuje na marmurowe schody
Cham, niech stara się wyżłobić butem szczerbę
Na przypomnienie, że schody trwać nie będą.

Berkeley, 1961