De Tweede Ronde. Jaargang 7

[p. 92]

Kort proza
Max Aub^*
(Vertaling Margot Groot)

Het testament

We stonden versteld. Want, echt, het enige dat die man tijdens zijn leven goed heeft gedaan, was zijn testament. En als ik goed zeg, bedoel ik iets buitengewoons. Hij was namelijk heel gewoon, die Remigio Salas uit Logroño, opgevoed - als je dat zo kan zeggen - in Teruel. Als handelaar in kunstmest, republikein omdat zijn ouders dat waren - de Carlisten hadden de voetzolen van zijn grootvader Andrés verbrand -, kwam hij zonder kleerscheuren door de hele, ruim dertig maanden durende burgeroorlog, waarin hij het bracht tot sergeant bij de militie. Hij werd naar Oran geëvacueerd, hij was een paar dagen in Engeland, daarna op Cuba en sinds eind 1940 in Mexico. Hier kwam hij in dienst bij een garagebedrijf - Bucareli 287 - waar hij heeft gewerkt tot op de dag van zijn dood, 7 juli 1960. Men fluisterde dat hij een nicht was, maar dat geloof ik niet; het liet hem koud, dat wel. Hij kwam wel in het café, mengde zich weinig in de gesprekken. In 1950 liet hij een neefje uit Spanje overkomen, uit Calatayud. Hij betaalde een goede school voor hem en liet hem studeren. Die studeert vandaag af als veearts. Hij is getrouwd met een meisje uit Veracruz, een heel knap meisje. Het testament heeft ons allen verrast, hij moet er goed over hebben nagedacht: hij heeft het zeven jaar geleden laten opmaken bij een van die gevluchte Spaanse notarissen die hun beroep niet mogen uitoefenen, maar die het in de praktijk wel doen onder de geleende naam

* Max Aub (1903, Parijs - 1972, Mexico). Een vernieuwend, eigenzinnig auteur. Kort voor de Burgeroorlog publiceert hij zijn eerste roman. Als overtuigd en actief republikein (hij werkte mee aan de film ‘Sierra de Teruel’ van Malraux), vlucht hij in 1939 uit Spanje en bereikt, via Franse interneringskampen, in 1942 Mexico. Eenmaal keert hij kort naar Spanje terug (1971); de schrijnende teleurstelling van dat bezoek wordt in La gallina ciega (Blindemannetje) verwerkt. Romans en verhalen vormen zijn hoofdwerk; in de jaren 50 en 60 is Spanje het onderwerp (Burgeroorlog, sociale geschiedenis): vele personen, veel conversatie, korte fragmenten, korte zinnen geven een totaalbeeld van een historisch moment. Later worden zijn verhalen fantastischer; lakoniek, komisch en bitter wordt de discrepantie tussen het menselijk streven en het resultaat daarvan beschreven.

[p. 93]

van een Mexicaanse collega: Castellón, u moet hem kennen: uit Cuenca. De uiterste wilsbeschikking van Remigio Salas luidde ongeveer zo: ‘Als ik in Mexico sterf, begraaf mij dan normaal, dat wil zeggen, liggend in een kist, met mijn gezicht naar boven. Als ik ergens anders op de wereld sterf, waar de regering van Franco erkend wordt, begraaf mij dan met mijn gezicht naar beneden om een wereld die zo onfatsoenlijk is niet te hoeven zien. Als ik sterf in een weer republikeins Spanje, begraaf mij dan rechtop. Als ik, wat je niet kunt voorzien, in het Spanje van Franco overga naar een beter leven, waar ik niet in geloof, begraaf mij dan met mijn hoofd naar beneden.’

‘Dat met je gezicht naar de aarde is niet nieuw. Dat verzochten enkele edelen uit de Franco Condado (weer de naam van Franco)^* om niet te hoeven zien dat Lodewijk xiv over hun land heerste: een nostalgisch verlangen om Spanjaard te blijven.’

‘Ik denk niet dat de overledene dat wist.’

‘Natuurlijk niet.’

‘Hij liet voldoende na om de kist om te draaien of eventueel rechtop te zetten, al naar gelang de omstandigheden.’

‘Kennelijk was het de grote droom van zijn leven.’

‘Maar een balletje kan raar rollen. Wat is er namelijk gebeurd. De neef, die niet van het bestaan van het testament afwist, heeft naar eigen inzicht gehandeld en hem zonder meer laten cremeren. En daar staat hij dan, een beetje achteraf, met een lichtelijk knagend geweten.’

* Franco Condado: Franche Comté

De bel

‘Ik droom het nog eens, ik droom het nog eens,’ riep hij angstig. ‘En wie redt mij dan?’

Tijdens de burgeroorlog kreeg don Marcos Oñate Ballesteros - laten we zeggen - dikwijls de politie op bezoek. Drie keer gevangen genomen en even zo vaak vrijgelaten door de persoonlijke invloed van zijn zwager, een divisiegeneraal. Hij zat niet op een vierde bezoekje te wachten. Ze hadden hem gearresteerd omdat hij republikein, vrijmetselaar en protestant zou zijn. Dat laatste was hij in-

[p. 94]

derdaad een aantal jaren, in zijn jeugd, die ver achter hem lag, uit liefde voor een Schots meisje dat werkte bij Pedro Domecq in Jerez, zijn geboortedorp.

Hij kreeg last van zijn hart, niet door de allang vergeten afwijzing van Pamela, maar door het keiharde gebel van de smerissen, altijd heel vroeg in de ochtend. Zijn arts, don Mauricio Ortega, voor wie hij sinds zijn puberteit geen geheimen had, gaf doña Consuelo, sinds haar vijftiende met hem verloofd, maar op haar vierentwintigste, met toestemming van alle partijen, met zijn boezemvriend getrouwd, de opdracht alle mogelijke deurbellen, deurkloppers, kloppers, trekbellen en belletjes uit de boerderij en uit het huis in de Gran Capitánstraat te verwijderen.

Het mocht niet baten. Ze troffen hem op een ochtend dood aan, met een gezicht waarop duidelijk te lezen stond ‘dat hij het keiharde gebel gehoord had’.

‘Hij heeft het gedroomd,’ zei de weduwe. ‘Doe niet open!’ schreeuwde hij, ‘en meteen was ie weg. Het is niet te geloven na vijfentwintig jaar!’

Daar dacht zij vaker aan dan aan haar huwelijksnacht.