De Tsjerne. Jaargang 20

[p. 334]

Wibe Bergsma:
Opmars

In meter of tsien efter him hearde er de luitenant mei de radio: ‘Oké cap, opmars ûnderbrutsen... roger út.’ Hy wist, dat bitsjutte rêst, hoe lang?

Yn 'e moarnsskimer wie it bigoun, út de waermte fan de nacht wied er losskuord troch heallûde stimmen en in skop tsjin 'e foet: ‘Oerein jong, wy moatte fierder!’

Hastich wied er yn 'e klean strûpt, mei soarch de sokken, de skuon. It lear wie wreed en wiet as elke moarn, mar dat soe wol oerbetterje aenst.

Handich bruts er de shelter ôf en brocht him nei de truck. Dy hoegde er alteast net to tôgjen, der bleau genôch oer.

Dêrnei wie it gau birêdden: appèl, ite, útdielen fan nije munysje, de sleur fan hast elke moarn, opstelle yn kolonne, fuort.

Se hiene net ûngelokkich west, oant nou ta wie harren ûnderdiel yn reserve hâlden. Mar ienris moast it der fan komme - hjoed faeks?

In huver gie him oer de lea, it kâlde swit bruts him út.

Hy wie wer thús, it sneinske pak siet ûnwennich om him hinne. ‘Hast nou alles,’ frege mem. ‘Bûsdoek, beurs?’ ‘Ei ja minske,’ gnaude er, ‘lit my dochs mei rêst, hoe soe ik hwat forjitte, ik bin gjin seis mear, aenst wol mem my noch bringe.’ Se hie hwat forslein sjoen en hastich hied er sein: ‘Nou, mar kalm oan, it bin de senuwen mar, men docht ek net alle dagen eksamen!’

Wol fiifkear hied er nei it húske west en de earste bûsdoek wie smoarch fan syn switterige hannen yn in hoeke fan 'e koken tolânne komd.

De fyts hie tsjin de hoksmuorre stien, kreas oppoetst, dat wie heit syn wurk. ‘Kom,’ hied er wrantelich sein, ‘de fyts hoecht gjin eksamen to dwaen wol?’

De man hie him swijend oansjoen. Justjes letter hied er spyt fan syn wurden.

It kommando fleach de kolonne bylâns: Forspriede yn it bosk, dekking tsjin fleantugen, wachtsje op sinjael.

Hy hie in noflik plakje foun en him deljown fuort efter in omfallen beam. Se koene him fan it paed ôf net sjen. Om him hinne hearde er syn maten, dy't dekking sochten, swiere skuon

[p. 335]

kreaken troch toarre tûken, in helm kaem ratteljend op 'e groun del.

Hy eage it bosk troch, de sinne flintere troch it leechhout en boarte mei de kleuren.

It waerd stiller, de sleauwe stilte fan 'e neimiddei, in inkelde fûgel wjukkele wer oan.

Ut 'e fierte, twa, trije kilometer skatte er, kaem hwat koart gewearfjûr, it steurde net. Hy skikte de helm hwat nei efteren en makke de bân los, út 'e bûse helle er in knûkelich pakje sigaretten. It skrassen fan 'e lúsjefers kaem him oan as in salvo. Hy liet him op 'e side sakje en blaesde de reek flau foar him út.

Sa, tichter by de groun, fornaem er de laske, skimmelige rook fan 'e ierde. De âld stamme foar him wie ynfretten fan it waer, de bast hong der skobbich by del, it wite hout wie grien oantaest en skimmelplanten kankeren stjonkend út 'e naden. In krobbe kroep út syn hoale en bijoech him op reis oer de stamme. Hy koe it net litte en blaes it bist in strael reek oer de lea; it dûkte yninoar en skrepte in momint letter hastich fuort.

Doe seach er de eamelders, read en greater as de bisten dy't simmers thús oer it tegelpaedtsje skrepten. Hja klatteren oer en om de prikken en fordwounen yn it gat, hast ûnder de stamme. It wie in gean en kommen sûnder ein - hy blaesde reek - net in eamelder dy't him der om bikroade, hja giene fluch en doelbiwust har wei. En ynienen koed er de bisten net útstean. Hy naem in lúsjefersprikje en stuts it brânnend yn it gat, in tinne reek krinkele omheech, hwat sprokkeliven skronfelen yninoar, mar in fraksje letter gie it ûngedierte syn wegen wer.

Hastich socht er yn syn bûse, der moast noch in losse patroan wêze, in skerpe wie min iepen to krijen. Mei syn mês drukte er it reade dopke yn, as konfetti twirre it krûd nei de groun, yn en om it gat, it sprokkefolk seach op noch om. Hy die de holle hwat fan siden en smiet in brânnende lúsjefers by it krûd. In hite flam skeat heech boppe him út. Fjûr...

Hja sieten yn it sân neist it spoar, op it rangearterrein. Se hiene hout oansleept en papier en bisprinkelen it rounom mei petroalje. Hy helle út syn sok in doaske lúsjefers. ‘Dêr hat ús mem noch noait socht’, lake er. De earste waerd útblaesd fan e wyn. Dan mar trije tagelyk en fuort ûnder it papier.

Ynienen hiene hja doe de man heard, in lang, wreed kin ûnder de swarte spoarpet, by raesde doe't hja fan ruten spilen. Hy en Sytse nei it iepen stek, Hink nei 't plantsoen, se hiene

[p. 336]

noch sjoen hoe't er yn it stikeltried hong, de man hie him by de hûd... ‘As er him de bek mar hâldt...’

Bûten it doarp, oan 'e feart, hiene hja har deljown. Sytse hie wol moedich west en sein: ‘Hy kin ommers neat dwaen ju, 't is gjin plysje.’

Doe wie Bile lâns komd, op 'e fyts, hja hiene him oanhâlden en frege. ‘Ja,’ hie Bile sein, ‘Hink sit op it plysjeburo en de Reade wie by jim oan 'e doar.’

Hy wie de boskjes ynflein, op 'e groun hied er it útraesd, gûlend as in sljochtsinnige. ‘Us heit slacht my dea, ik gean net nei hûs, oh... fordòmme, fordòmme...’ In eamelder hie him biten en hy hie it bist dearôlle tusken tûme en fingers.

Kertier oer seizen kaem er thús, se hiene allinne sein: ‘Rûkst nei petroalje.’ En hy hie liigd: ‘Sytse moast oalje helje foar syn mem.’

De fornederjende eangst fan dy dei wie him nea forgetten.

Swiere stappen kamen syn kant út, hastich die er de helm ôf en lei him oer de toskroeide groun.

‘It stjonkt hjir brânderich, hast dyn sigaret goed út dien?’ frege de âlde pelotonssersjant.

‘Ik ha de taktyk fan de toskroeide ierde persoanlik tapast,’ gniisde er, ‘sjoch de bifolking fan 'e stêd evakuearret al.’ Hy wiisde nei de rânne fan 'e helm, hwer't de earste sprokken, mei ûnbidich greate kokons tusken de poaten oanmarsjearden.

De sersjant bûgde him foardel en wipte de helm fansiden. ‘Knap stikje wurk, man, mar sinleas... Bist faek bang?’ Hy knikte stom.

‘Eangst is net slim, ik haw it ek, net ien fan ús kin sizze dat er der gjin lêst fan hat, it is natuerlik, in warskôging, en neat om dy foar to skamjen. Mar dit hjir, is ôfréagearjen troch leffens en dêr moatst dy al foar skamje.’

De jonge seach op. ‘Mar aenst dogge wy itselde, de fleanmesinen sille komme en de stellingen foar ús útbrânne mei napalm, wy sille de rest opromje mei granaten en it lêste op 'e bajonet, is dat dan goed? Jo binne âld wurden yn dit wurk en ha faeks minsken deade, founen Jo dat sinfol?’

De âlde skodde wurch de holle. ‘Né, dou forskoust de saek, dêr giet it net om, it giet om dy, dou hast dyn hiele libben lef en bang west, en dat witst sels fordealde goed, dyn praetsje fan niis wie in forlechje, nou?’

‘Ja,’ knikte de jonge, ‘ik wit it, mar 't is gjin jaske dat men fuort mar útdocht en tinkt jo dat it aerdich is foar in wyldfrjemdenien to kyk en to kak to stean? Hwat rekket Jo eins

[p. 337]

myn leffens? Twa menuten stiet der foar in frontsoldaet, ik ha mysels al hûndert kear oerlibbe. Witte Jo faeks hoe lang dat trochgean sil? Moarn faeks stiet myn gewear mei de punt yn e groun en rattelt myn trochsketten helm op 'e kolf.’

‘Allicht, allicht... aenst giest nei hûs en kinst swetse hoe'st it hawn hast, dat dyn termen gearkrompen yn dyn liif foar eltse oanfal, dat forswijst en tagelyk silst it fiele, alle kearen ast der oan tinkst, ast der oer praetst en nachts silst der fan dreame, de binearing sil net fan dy wike omst flechtest foar dysels. Aenst yn in oanfal dyn plicht forsaekje en de kâns is great, dat ien fan dyn maten falt troch dyn skuld, wy sille it allegearre witte, dan is it út mei dy, myn jonge... forrie...’

Forrie...

Opsletten sieten hja yn it fytshokje by de skoalle, in tjirgjende binde stie der foar, raemde tsjin de doar, it loadske kreake.

Yn it healtsjuster hiene hja elkoar oansjoen en Sytse oppere it plan om troch masters tun to ûntkommen.

Op in draef namen hja de blomperken en sprongen heech by 't sket op, de klompen bolderen tsjin it hout en alarmearren de wraeksuchtige binde. Gjin kâns... Hoeden slûpten hja werom nei it hok, master kaem net, wie grif net thús. Gelokkich mar...

Doe wie it freeslike bard. De razende jonges yn 'e stege wiene hommels stil. In frouljusstim hie sein: ‘Pier, doch dy doar iepen en kom mei.’

‘Mem,’ skeat it troch him hinne... ‘Mem.’ Hy hie him de bek hâlden en lústere skerp tsjin Sytse: ‘By dy doar wei, kloat!’ Mar it hie al to let west.

Mem hie him by de hân krigen en sein: ‘Hjir dou, nei hûs!’ Forslein hied er de holle bûgd. De jonges gniisden en seine: ‘Dach jonkje, moat mem dy rêdde?’

It minske rjochte de rêch en hie him meilutsen, har gesicht wyt en hurd. De famkes hiene har warskôge: ‘Frou Sytsma, se meitsje Pier dea!’ Forret hied er him field, fan syn eigen mem.

Yn 'e fierte skrille in fluitsje... trije kear. ‘Kom mei,’ sei de âlde, it is tiid.’

Swijend stelde de kolonne him op. In lange rige mannen mei sletten gesichten, dêrûnder de diagonael fan it wapen oer it boarst.

‘Forrek,’ tocht er, ‘nou geane wy los en niiskrekt yn 'e bosk-

[p. 338]

jes hie 'k noch út 'e broek kind. ‘Hy fage de hannen ôf oan de boksen.

In waernimmer yn in beam gniisde en rôp: ‘Kalm oan, jonkje, 't kin noch waermer wurde.’

As in lôge skeat it troch him hinne... waermer... syn knibbels knikten, slop as tou... in dûst yn 'e rêch treau him fierder... ‘Foarút, hazze.’

Yn 'e sûs foun er syn plak en kroep nei foaren. De heide wie waerm, de tûkjes fearren doe't er him deljoech.

‘Aenst komt it,’ droande it yn syn holle, ‘aenst...’

Twingend skrille it fluitsje, út in dize wei raesde in stim. Hy kaem oerein. Tichteby bigoun in mesinegewear to hammerjen. Hy liet it gewear falle, taestte nei syn krús. ‘Mem... mem!' raesde er..., ... bloed...? ... alles is waerm en wiet, 'k ha 't net mei sin dien...’ Hy foel foaroer yn 'e heide, dy't him opfong as in bêd.

In foet rekke him hurd tsjin 'e skynbonke, grauwend as in houn stie de âlde sersjant oer him hinne.

‘Foarút, kloat... foarút. Silst dy wol faker bimige.’

Stadich gie er oerein... foarút.