De Tsjerne. Jaargang 20

[p. 189]

H. Kuyt:
Hände hoch!

It is noait yn my opkommen om myn oarlochsûnderfiningen op papier to setten. Dy ûnderfinings, bitter en ûntnochterjend as se wiene, kin ik tige klear foar my krije, al haw ik der winlik mar mei in bytsje lju oer praet. Dat ik nou dochs myn bilibbenissen út de maeijedagen fan '40 opskriuw sit him hjiryn, dat ik as masinesetter it relaes fan ûnderskate meiwurkers oer dat tryste tiidrek út de skiednis fan ús heitelân letter foar letter oaninoar ‘smeid’ haw ta in lêsber gehiel. It arbeidzjen oan dit Tsjerne-nûmer hat by my, forbiningsmilitair fan de bataljonsstêf 1-I-R.I., opnij oantinkens oproppen oan Hitler syn Stuka's en Fallschirmjäger...

‘Kinst my in ryksdaelder liene? Sneon werom.’

Anne, de skrale soldaet út Nij-Beets seach my hwat forwitend oan. ‘Jim binne fordomme ek altyd lut. Moat der wer fuifd wurde?’

Ik gnyske sahwat en justjes letter lei der in blinkende riks yn 'e palm fan myn hân; it wie de earste net... Jonge libbensgenieter dy't ik wie, koe ik mei in ryksdaelder my wer efkes rêdde. En foar de oarloch kóést hwat mei in knaek! Foar de oarloch - wy skreauwen 9 maeije 1940...

‘Opstaan!! Alarm!!’

Heal yn 'e sûs en noch hwat swier yn 'e holle fearre ik oerein út 'e houtene krib yn 'e Sassenheimer blombolleskuorre, dêr't wy sûnt bigjin septimber '39 ús bivak hiene. Hoe krigen se it yn 'e goedichheit yn 'e plasse en reagje jin yn 't holst fan 'e nacht fan 't bêd ôf foar in oefening? Healwiis!

‘Alarm!’ waerd der wer roppen. ‘De Dútskers binne ús lân ynfallen, it is oarloch! Elkenien moat him fuortendaliks gefjochtsklear meitsje en rêhâlde om fuort!’

Ut wie it mei alle sliep en ûnwissens. De jonge faendrich dy't de jobstiding brocht hie, roun bleek en oerál it fortrek op en del. ‘Mei in pear minuten krije jim skerpe patroanen.’

Swijend klaeiden wy ús oan; der waerd allinne flústere hjir en dêr. Oarloch? Net to leauwen! Der sil wol wer it iene of 't oare forsin yn 't spul wêze, sa't wol faker bard wie. De kommende dagen soene jin leare dat it út wie mei it ûnbisoarge libben dat wy moannenlang lein hiene. De hitleriaenske klibers hiene taslein; fan forsinnen wie gjin sprake!

[p. 190]

Der wie tsjin ús sein, dat wy foar it neist ynset wurde soene by it fleanfjild Valkenburg, dat troch Dútske paratroepen bidrige waerd. Dat it wachtsjen wie op fierdere oarders. It duorre lykwols ryklik lang ear't it bifel om op to brekken kaem: pas yn de middeisûren gyngen wy út Sassenheim wei.

It tilde op fan Stuka's, Messerschmidts en Heinkels, hwerfan wy de biwegingen mei grille eagen achtsloegen. In eintsje bûten it blombolledoarp op 'e rykswei Amsterdam-Den Haech krige ik foar it earst kunde oan de grouwel fan in moderne oarloch. In ûnúteachbere kolonne auto's mei Nederlânske militairen wie op wei nei de gefjochtsterreinen. Nóch sjoch ik de Sturtzkampf-bommewerper oankommen de kant fan Leiden út wei. Driigjend kaem it mûnster út heger regionen yn in perfekte dúkflecht op 'e kolonne ôf en loste trije bommen fan middelswier kaliber op in griisgriene autobus. Twa derfan misten har doel, de tredde wie rekke. Katastrofael rekke... Hwat wy, dy't de bus op foege distânsje yn in frachtwein folgen, in skoftke letter to sjen krigen, is mei gjin pin to biskriuwen. Forskeidene deaden en wounen, skriklik skeinde lichemen. De ynsittenden dy't der frijwol hielhûds fan ûntkommen wiene, rounen waensinnich razend yn 't wyld om. Yn 'e bus hiene foar 't greatste part Fryske militairen fan it njoggende regiment ynfantery sitten...

Fol ôfgriis kearden wy it gesicht ôf. Dit wie dus oarloch! In bline haet en grime tsjin de Dútske banditen fear yn ús.

‘Voorwaarts!’ waerd der kommandearre. Voorwaarts... hwerhinne? Nimmen koe of woe it sizze. Nei gâns geskeuvel kaem de karavaen wer op gong. Sechstjin kear binne myn maten en ik ta de wein útflein om yn 'e berm dekking to sykjen foar de ulseagen fan Dútske fleantúchbimanningen. Nei lang omswalkjen en ûnwis geskermesear krigen wy tsjin 'e joun Rijnsburg. Op it tsjerkeplein krigen wy efkes tiid om der hwat yn to slaen: kâlde kofje út 'e fjildflesse en droege kuch. Doe't twa greate grize transportfleantugen opfallend leech oer it doarp fleagen, stouden in tweintich soldaten razend oerein en skeaten op eigen houtsje har gewearen en karabinen leech op 'e tastellen. Der waerd neat rekke. In húnjend salvo fan 'e Dútske boardwapens wie it antwurd...

Let op 'e joun kaem it bifel om ôf to marchearjen, bistimming ûnbikend. Tominsten, wy wisten fan neat; ús ofsieren sille der wól weet fan hawn hawwe. Urenlang kroasken wy yn it tsjuster troch de dunen, oant wy yn 'e neinacht yn 'e omkriten fan Wassenaer bilânnen. ‘In healûre rêst,’ waerd der

[p. 191]

ôfkundige en noflik joegen wy ús del yn it dúnsân. Gefaer foar oerfallen fan parachutisten wie der net, sa ornearre de bataljonslieding, dy wiene hjir net, of de deis tofoaren foar it greatste part ûnskealik makke. O heden...

Nei amper fiif minuten rêst wjerklonk in koart salvo: trije, fjouwer skoaten. As troch in njirre biten sprongen in pearhûndert jonges oerein. Dútskers? Dat koe ommers net! It moasten eigen troepen wêze, dy't har lânslju by forsin ûnder fjûr namen. In pear minuten lang barde der fierder neat en gerêststeld joegen wy ús wer del. Mar lang duorre dat net, hwant opnij waerd der op ús sketten, diskear langer en fan tichteby.

Wer in koarte stilte; doe briek de hel los... Sûnder ophâlden knetteren fjûr fan automatyske gewearen en ûntploffingen fan hângranaten troch it iere ljocht fan 'e moarntiid. Triljend fan eangst en spanning en ûnmachtich om werom to sjitten wachten wy ôf. Unmachtich, ja, hwant de fijân wie ûnsichtber. De duvels hiene har forskânze op 'e dúntoppen om ús hinne sa't letter bliken die en skeaten as gekken nei ûnderen, op 'e Nederlanners dy't frijwol sûnder dekking yn in dúndelling leine. Dit wie dus de fjûrdoop... De chaos by ús wie kompleet en net to biskriuwen. Yn panyk rounen en kroepen Nederlânske ofsieren en manskippen trochinoar hinne. Hjir en dêr waerden bifellen raesd, mar suver gjinien sloech it acht. Fuort út dizze hel, dat wie it iennichste dêr't men oan tocht. It gekerm, geskreau en geflok wie net om oan to hearren: lofts en rjochts foelen kammeraten dea of woune del. It wiene ôfgryslike minuten dy't wol ûren liken...

Hjoed-de-dei bigryp ik noch net, hoe't ik libben út dat ûnheilsplak weirekke bin. As troch in godswûnder. In pearhûndert meter dat ik plat oer de groun skoude oant ik efter in foarútstykjend dún tolânne kaem, hawwe my rêdden. Ear't ik de feilige zône birikte, haw ik noch ienkear fansiden sjoen. Donkere skimen fleagen nei ûnderen ûnder net mis to bigripen gebalt: ‘Hände hoch, Hände hoch!’ Willeas hawwe de efterbleaunen har oan 'e parachutisten oerjown. Yn no time hiene tritich of fjirtich Dútske para's, earste fjochtersbazen, in hiel Nederlânsk bataljon bûten gefjocht steld.

As in brutsen man bin ik lykme-allinne nei Wassenaer roun, dêr't ik by in nij, my ûnbikend ûnderdiel ûnderbrocht waerd. Yn Wassenaer die it bliken, ik wie net de iennichste fan ús bataljon dy't ûntkommen wie.

Foar't ik dit rikeljusdoarp birikte, foel der noch hwat nuvers foar. In sersjant yn tsjinst fan Hare Majesteit en twa soldaten

[p. 192]

kamen, revolver yn 'e oanslach, driigjend op my ôf. Der wie gjin twivel mooglik: se seagen de iensume militair oan foar in yn Nederlânske unifoarm forklaeide parachutist. Pas nei't de sersjant my ‘Scheveningen’ en ‘school’ sizze litten hie (hwerby't er tige meisin de ‘sch’ ôfharke) en ik my neijer identifisearre hie, fordwoun it wantrouwen.

Fan myn oarspronklike tsjinst: seiner of telefonist is neat torjochte kommen. Patrouillerinne en it dollen fan skuttersputten yn 'e tunen fan Wassenaerske villa's waerd dy pinksterdagen myn foarlân. Dêrútwei moasten mooglike oanfallen fan 'e Dútskers op it doarp ôfslein wurde. Dy oanfal hat der noait west. De joune fan tiisdei 14 maeije biwiisde in ûnoarme rossich-donkere gloede oan de suderkym hwat der mei Rotterdam bard wie. De oarloch wie foarby.

By libben en wolwêzen sil ik moandei de tsiende maeije '65 nei Sassenheim en Wassenaer ta; foar de tredde kear nei 1940. Mei in mingeling fan wémoed en bitterheit sil ik it terrein oan 'e ‘Wassenaarse Slag’ opgean en fannijs sil it rampsillige barren, dat ik as ynfanterist fan 22 jier in fearnsieu forlyn meimakke, yn my omgean. It ‘Hände hoch!’ sil my wer yn 'e earen klinke.

Anne út Nij-Beets hat syn ryksdaelder net weromkrigen. Hy hat it moardzjend fjûr net oerlibbe. Willem út Makkingea ek net, en Jo út Deventer likemin. Us kommandant, de sympathike reserve-majoar L. út Ljouwert, hat nea neifortelle kind hwat der op dy iere maeijemoarn yn '40 oan 'e ‘Slag’ bard is. Oan barren sil ik, steande op it biwuste sté, yn 'e earste pleats tinke. Oan harren en oan de fjouwer-en-tweintich oare bataljonsmaten dy't sneuvele binne.

[p. *11]

[p. *12]