De Tsjerne. Jaargang 20

[p. 166]

Jelle H. Brouwer:
Maeijedagen 1940

Hwa't nou noch libje, diene doe to min. Ik hear it Arthur Miller en freon Henkels sizzen. Fansels bisykje wy it kreas hwat to bilizzen, mar it bliuwt wier, wy diene doe to min, to min.

Wy wiene net klear foar in moderne oarloch en likemin foar in moderne bisetting. Théoretysk koene wy witte, dat it der foar Abraham, ús Zionistyske freon, dêr't wy yn ús jonge jierren in gedicht oan opdroegen, hielendal net poëtysk útsjen soe sa gau't de Dútskers hjir baes waerden; in Nederlânske plysje, dêr't er sa goed mei koe, hat him gewoanwei ophelle en yn it forneatigingskamp wisten se wol wei mei him. In pear wike foar de bifrijing noch kamen se Wiger oer 't mad, doe't er ien nacht to lang thús bleaun wie, omdat syn frou net goed wie, en skeaten him del foar har bleate fuotten. En ik moat tinke oan Bertus en Jan en Willem... Mar dat stiet allegearre sa fier fan dy maeijedagen ôf, dêr't de redaksje fan De Tsjerne jin oer gear hawwe wol. Ik kin der nou wol in moai forhael oer gearstalle, mar wierheit is, dat dy maeijedagen foar my ien tizeboel binne.

Wy sitte moarns oan 'e brochjetafel; aenst moat de fytstocht nei Ljouwert wer oangean. It waer is kostlik, it wurdt in plezierrit. Ien fan 'e bern fljocht by de tafel wei nei it rút: troch it suden jaget in eskader fleanmasinen. Nou hearre wy ek it droanen fan 'e motoaren en foar 'e hûs steane minsken to sjen en to wizen. Der moat hwat bysûnders wêze. Dat is der ek. Dat fornimme wy forgoed, as wy efkes letter by in buorman nei de radio harkje. Noait ha ik sa mei ynmoed harke, noait hat it Wilhelmus, dêr't de útstjûring mei bisletten waerd, sa'n yndruk op my makke.

Nei't wy in skoft wifke hawwe, oft wy nei Ljouwert sille ja of né, sette M.K.S. en ik dochs mar ôf. It wurde wûndere dagen. Op 'e weromreis moetsje wy ús eardere oerbuorman Reinberger, de Dútsker dy't mei de stúdzje fan it Frysk pielt. Earlik sein steane wy him net rjocht. Is er as spion nei Fryslân kommen? By it kafé fan Brouwers hawwe wy in koart en fûl petear. Letter sil it bliken dwaen, dat er ta de goede Dútskers hearde.

Swierder to fortarren is it foarbytsjen fan in motorisearre Dútske kolonne, ien glinstering yn 'e sinne, sûnder ein, sûnder ein. Wy sizze gjin wurd tsjininoar, wylst ús banner oer de tegels fan it fytspaed rûzje, wy sjogge de lannen oer, as ob-

[p. 167]

servearren wy neat fan 'e optocht fan it machtige leger lofts fan ús, as wiene se der net, de oerweldigers fan Nederlân.

Mar se binne der wol. De iene joun krije wy Burgumers, dy't yn forbân mei de ynundaesjeplannen, evakuearre wurde; forwezen sitte se by ús om 'e tafel mei mar ien frage: hwat moat dit wurde? Let op 'e joun komt it birjocht, dat it ûnder wetter setten net trochgiet en bliid sette se wer op hûs yn. ‘As it dochs nedich wêze mocht komme jim mar werom.’ En de oare jouns, it is al skimerich wurden, komt in ôfdieling Dútske kavallery krekt oan Hurdegaryp ta. De hyns wurde oeral yn it lân fan 'e boeren jage en de hiele nacht troch heart men se wrinzgjen. De ruters wurde by boargers ynkertierd. Earst liket it, dat wy foarbypart wurde sille, mar op it lêste stuit krije wy in ofsier mei syn oppasser to bêdzjen. Nou, to bêdzjen, dat mei amper sa hjitte. De ofsier wol him wol geneare mei de divan yn ús húskeamer en syn oppasser moat dochs nêst him op 'e flier sliepe. Hy wol sa let op 'e joun noch ‘Bohnenkaffee’ hawwe, mar ik meitsje him dúdlik, dat wy jouns altiten thé drinke en dat de thé brûn is. Hy wol ek witte, hoe't wy ûnder de ynfal steane. As wy rounút to kennen jowe, dat wy dêr neat net wiis mei binne en sizze, dat hy soks grif ek wol bigripe sil, komt er mei fanfares oer Hitler; hy is sels Eastenriker en is mar hwat bliid, dat it ta de Anschlusz kommen is. Wy dogge it swijen der nou mar ta; wy hiene him oars forwize kinnen nei de steapels sosialistyske brosjueres ûnder de divan, dêr't er dy nachts op sliepe soe. Syn géografyske kennis hie better kind; de oare deis soene se oan sé stean, wist er, en dan, miende er, koene se sa nei Ingelân oerstappe. Us foardoar moast iepenstean bliuwe; dat stie er noch, doe't wy de oare moarns fan boppen kamen, mar ús gasten wiene doe al Lang wer op reis. Soe ús Eastenriker de oarloch oerlibbe hawwe?

En nou kin it my misse, wie it de jouns dêroan, of efkes letter, dat in greate Dútske slide by ús foar de doar skoude en in hegen-ien yn unifoarm sûnder spatsje of plúske der út stapte en om in ûnderhald frege? Hy hie by Wumkes west to praten, as foarsitter fan de Underwysrie, en dy alle hearlikheit tasein (die letter bliken), as er de lieding mar nimme woe fan de Fryske biweging. Wumkes hie him nei my forwiisd. Ik bisocht him út to kloarkjen, hwat de Dútskers foar hiene mei de Fryske biweging, mar hy liet neat los; wied er fan to foaren faeks al ynljochte, dat er by in sosiael-demokraet kaem? Ik wie bliid, dat ik him wer kwyt wie, al haw ik der my doe wier gjin rekkenskip fan jown, dat dy Dútske bisite foar de

[p. 168]

buorlju in frjemde, bjusterbaerlike fortoaning west hawwe moat.

De maeijedagen fan 1940 binne oan ús foarbystrutsen sûnder djippe spoaren nei to litten. Wis, op 'e Simmerdyk koene wy jouns it lôgjen fan Den Helder sjen en radio en krante hâldden ús op 'e hichte, mar wy bleauwen bûten it direkte oarlochsgewelt; kolonnes teagen foarby, ien inkelde nacht krigen wy ynkertiering, efkes tsjinne him al it gefaer oan, dat de Fryske biweging bidriigje soe, mar it wie noch net safier, dat in kar dien wurde moast tusken ‘Warns’ en ‘Wûns’.