De Tsjerne. Jaargang 20

[p. 162]

Paulus Akkerman:
Oarloch

9 maeije 1940

Yn it unifoarm fan de ‘keninklike marine’ stie Andele Kingma op 'e boat nei Skylge. De sinne sloech fjûr út 'e brekkende weagen. Efter har waerd de Fryske wâl in swarte streek, foar har rikte de Brandaris nei de maitiidsloft. De hofmaster sutele mei mangelbroadtsjes en bakte skol. Yn 'e sinne en de smoutte leine twa soldaten it mei in pear Skylger fammen oan. Der wiene hwat eilanners oan board dy't nei de fêste wâl west hiene. Biselskippe fan skreauwende kobben gyng it op 'e haven fan Skylge oan.

Foar de wâl krige Andele syn koai en de folle plunjesek. Mar ris ôfwachtsje hwat it hjir wer wurde soe. Op it havenhaed hie er al opûnthâld. Der sieten twa marine-offisieren sa mar ûnder de bleate loft dy't nei papieren fregen. It waerd tinken! Hja joegen ynljochtings. Ien wiisde mei de earm yn 'e romte. ‘De telefoantsjinst is ûnderbrocht yn it loadswêzen, dêrre.’ Andele winske sa dat it net fier wêze mocht, hy hie sawntich poun op 'e nekke. Mar wer fierder, hwerom soe er yn it forhef komme? Dit wie de wei fan hegerhân foarskreaun, hjir wie net oan to ûntkommen.

De telefoantsjinst wie yn in tryst hok, dêr't in skerpe mislike rook hong, tsjin it bittere oan. Fan in mariniersadjudant waerd Andele toreden stien. In man fan fier oer de sechstich dy't fan 'e stâl helle wie en it oan de mage hie. Hwat oars, dizze mobilisaesje wie in moai ynstruijinkje, mar dêrom hoegden hja noch net alles fan him to fergjen! Wrantelich en hast mei tsjinsin naem er Andele op. It like dochs forfúlde mâl dat hja him yn Amsterdam net mei rêst litte koene. Hwat diene hja him nou sa'n frjemde milicien to stjûren? Hy hie folk genôch. Dat hja him ek erflik hawwe moasten! Hwat moast er nou mei dizze Kingma? Hy seach op 'e wachtslist. Lêbbich snaude er: ‘Fannacht tolf ûre falst yn 'e wacht. Kinst nou nei de bitonningsloads gean, dêr leit de telefoantsjinst.’

Mar doe wie Andele der ek noch. ‘Soene wy dat wol dwaen, adjudant? Fan 'e moarn om healwei seizen bin 'k út Amsterdam gien, de hiele dei ûnderweis west en dan tolf ûre al wer op wacht?’

Ek dat noch! Safier wie it by de marine al hinne, de mindere man doarst biswieren to hawwen. Hy hie it yn syn tiid ris

[p. 163]

bisykje moatten, dan wie er yn 'e izers slein. Mar dy fint soe bysteat wêze en doch biklach hegerop, dan soe er der op 'en moaist sels noch foarrinne.

Nou goed. ‘Moarn acht ûre falst yn 'e wacht. En nou moatst forrekte hurd sjen datst yn 'e bitonningsloads komst.’

Dat wie dat. Mei koai en plunjesek switte Andele de Dellewâl lâns en bilanne by in sânstiennen loads. Dêr hong in swiere stank dy't him bisette. De boatsman dy't út in hokje skeat like dêr gjin lêst fan to hawwen.

‘Wolkom, frjemdling. Mar by de trep op, dêr kinst linich fan bliuwe. De koai op 'e efterste souder, it soe my al raer binije as dêr noch net in plakje wie. Komst wer mei it lok oan, kinst fuort oanfalle, jimme hingje dochs fan iten en drinken byinoar.’

‘Is der noch waerm iten, boatsman?’

‘Wel alle minsken! Dat komt my hjir by nacht en ûntiid oan en dat freget om waerm iten! Sa spikerhurd haw ik it noch noait meimakke.’

De souder. Andele suchte. De sinne skynde yn it stof troch in pear skeane dakglêzen, de koaijen hongen twa heech boppe inoar. Efteroan yn 'e meast skimerige hoeke fan dy stjonkende romte wie noch plak foar syn koai. Dit soe ek wol wer wenne, earst mar ite.

Op in oare souder sieten se oan 'e keale tafels, allegear frjemden. Hy skoude by op in bank. ‘Hwat nou, wolstù hjir dyn fakânsje trochbringe?’

Bûten skynde de sinne mei lange reade strielen oer it hast droechfallen waed. De ivige kobben sieten op 'e grien oansleine basaltstiennen.

De iterij krige syn bislach. De souder roun leech op in stikmannich nei. Fjouwer skikten op 'e ein oan 'e tafel mei in spul kaerten. In lange, bleke matroas skodde in doaze mei kleurige stikjes leech en soe oan it puzzeljen.

Koe it frediger? Mar ek, koe it ûnwenniger? In stoffige souder dêr't in swiere stank ware. Fjouwer jonges dy't grimmitich mei kaerten smieten. Ien dy't mei stúdzje en oerlech stikjes papier yninoar paste. Op it skiere Waed wiene de lêste kleuren forfage.

Andele siet mei in brievekaert. ‘Ik bin nei Skylge rekke, marris ôfwachtsje hoelang as dit wer duorret. Yn Amsterdam hiene se it oer oarloch, dat sil wol hwat tafalle. Wy sille der it bêste fan hoopje.’

Letter roun er troch it stille doarp. Hjir soe er ek wol wer kunde krije, it wie nou noch to gau. Moarn alris mei dy adju-

[p. 164]

dant oer forlof prate. Joun net to let nei de koai, in goede nacht meitsje. Acht ûre yn 'e wacht, it koe minder. Efter de buorren roun er by in dún op. Alles tsjuster en op 'en uterst stil. Der wiene withoefolle stjerren oan 'e kleare loft. Hast wintersk. Dêr stie er nou yn it tsjuster op in dún. Thús moast Minke har rêdde mei de bern en alles. Dêr hiene hja forlet fan him. Der waerd net nei frege. Yn hwat ûnsinnige wrâld libben hja winlik? Mar hwerom tsjin de tried yn to gean? It soe folslein doelleas wêze en sûnder sin. Oarloch wie oars net as waensin. Dat de iene mins de oare formoarde en ek noch frij út gyng, wiene der wol wurden foar? Ten gelok, it wie fierôf. Sa egoistysk wie er wol. Dat der plakken wiene dêr't hja nou oarloggen. Net to leauwen. Hwant hjirre? Fier foarút moast de sé wêze. Efter him wie it sliepende doarp. De stjerren liken sulver op swart fluwiel. Hjir moast it wol út to hâlden weze. Hy draeide noch in sigaret en gyng mei stadige stappen werom nei de loads. Op 'e souder brânde in skimerich nachtpitsje. De earste sliepers leine al yn 'e koai, it wiene de lju fan 'e hounewacht. Yn 'e hoeke klaeide er him út en skau ûnder it tinne tek fan 'e slingerjende koai.

It mealde him frjemd yn 'e holle om. Hy tocht oan Minke en de bern, oan 'e maten dy't yn Amsterdam bleaun wiene. Hy koe 't net mear útinoar hâlde en krige de sliep. Ut 'e fierte noch hearde er lette, lûdroftige thúskommers. Wreed waerd er út de sliep belle, der skopte ien tsjin syn koai. Der stiene al withoefolle oer de skimerige souder.

Hy seach op syn horloazje: trije ûre! Wiene hja dêr meiinoar gek wurden? Tsjin de skopper snaude er: ‘Ik hoech net earder as acht ûre op wacht.’

‘Dat soest wol wolle, great alarm. Der út!’

Wer hwat oars. Noch heal yn 'e sûs die er de klean oan. Om him hinne rachte de iene noch lûder as de oare. ‘Great alarm, healwize mislearre grappen.’

Ien sei: ‘Ik bin bang dat it tinken is.’ Hja húnden him út. ‘Jimme beppe!’

In skipper kaem yn 'e doar. ‘Oantrede op 'e foarste souder!’

‘Dat is better as bûtendoar. By de marine witte se oars wol hwat in mins takomt.’

Trochinoar rinnen op 'e souder. In boatsman en in skipper, hastich en drok. ‘Oantrede, oantrede. Toe Willemse, sjit op en stean net to stjonkfûgeljen!’ In luitenant: ‘Geeft acht!’

Hja stiene. Doe kaem de kommandant troch de doar. De mouwen swier fan goud. Kapitein-luitenant ter sé. ‘Offisieren, ûnderoffisieren en manskippen. Foar in healûre is de oarlochs-

[p. 165]

tastân mei Dútsklân ôfkundige. De Dútskers binne ús lân ynfallen. Op dit stuit doch ik in birop op jimme allegear, ik forwachtsje...’

Nou wie de oarloch deun by. Alles hwat er út boeken en kranten fan oarloch wist, soe er nou mei eigen eagen sjen moatte. Gûlende bommen, bloed, dea, chaos. Hy tocht oan hûs, mooglik soe er nea wer thúskomme. Hy tocht ek oan God. Dy soe him net forlitte, hoe't it ek komme mocht. Sels yn 'e dea net. Wolnou dan!

It duorre net langer as in tel, likegoed wie it langernôch.

‘Foar keninginne en heitelân! Nei de posten!’

Hy roun op 'e Dellewâl. Yn it easten kaem de sinne great en read boppe de kym en tsjoende de earste kleur oer it skiere Waed. De kant oer nei de fêste wal bromden fiere fleanmasinen.

Yn it tryste hok fan de telefoantsjinst wie de lampe noch op. In smoarge kofjekanne stie op 'e skurve tafel en twa gimmelearden koppen mei kofjetsjûk by de kant op. Der rattele in telefoantastel. De adjudant stie mei in kleur as stopferve tsjin 'e doar en treau in toarre hân tsjin 'e mage. Dat se him dit oandwaen koene, in oarloch mar leafst!

Andele waerd in formulier yn 'e hân treaun. ‘Nei de forbiningstsjinst, hurd!’

Twa telefoantastellen sloegen oan, ‘Lit dy lju net wachtsje,’ snaude de adjudant, ‘jimme binne hjir net to iten en to drinken.’

De sinne sette it Waed yn it ljocht. Kobben wiene oan it wjirmsykjen. Unwitende heech waerden glinsterjende fleanmasinen fan 'e sinne biskynd. Yn 'e haven pofte ôfwargeskut wite wolkjes tsjin de blauwe loft.