De Tsjerne. Jaargang 20

[p. 93]

Y. Poortinga:
En nou dou ris utfanhus

Teatske sit oan in taffeltsje ticht by it rút. Fier ôf, yn in oare wrâld, skouwe de minsken op 'e Nijstêd foarby. Winliken binne de minsken yn it kafé ek fier ôf. Sels as der immen by har stiet, hat syn lûd lang wurk om ta har troch to kringen. ‘Is dizze stoel frij?’ ‘Sil ik hjir mar sitten gean?’ ‘Hwat sil it wêze?’ - Ik moat antwurdzje ommers. ‘Ja, hear’, tsjin sa'n persoan. ‘In kop thé’ tsjin 'e ober. De wizers fan dy klok dêr forskouwe yn in oare wrâld, hawwe neat to meitsjen mei de bus nei Saek. Aensen forsit ik him noch.

‘En nou dou mar in setsje útfanhûs’, hawwe de jonges sein. Foarhinne tochten se net om sokke dingen. ‘Wy hawwe it nou salang al sûnder dy ret.’ Woene se my slite? Ik kin my der net mear by jaen. Saek kriget in moaije útfanhûzer.

Hwat seit de persoan dy't by har sitten gien is? ‘Ja, ja, dat is sa, de kafé's binne langer altyd fol hjirre.’ ‘Men kin wol fornimme, dat de minsken losser oan 't jild sitte.’ ‘Nou harkje, hwat werom sizze. Mar de man is sa fier ôf. It harket makliker nei it stel froulju dat by it oare taffeltsje sit. Of harkje net iens, hwat gedachteleas der nei sitte to stoarjen. Sokke froulju hawwe noch echt wille meiinoar. Sa wiene wy meiinoar út as jongfammen. Teutsje, laitsje, byinoar hearre. Dat is it: earne by hearre, je jaen kinne. Ik bin nearne thús, by de jonges net mear, by Tabe Annema net, by Saek sil it ek wol neat wurde.

Haw ik dat iene frommes net faker sjoen? Dy fytste wol by Annema lâns. It spul wennet net fier ôf. Wille om neat hawwe kinne, dat is it. Nearne lêst fan hawwe, mei lûde stimmen prate. ‘Moatt’ jim ris hearre! Doe sei er daelk de earste jouns tsjin har: Jo hoege mar ien bêd op to meitsjen, dat wie 'k by de foarige húshâldster ek sa wend.

- Net iens ien nacht hat se der sliept!’ De man by har wol wer prate, hja réagearret net. De froulju hawwe de hollen tichter byinoar stutsen en prate sunich. Nou ja, suniger. Mar it is minder fier ôf as hwat de man by har seit, lûder as it geroezemoes en it kopkegerinkel. ‘Soks hie ik net fierder forteld, as ik har wie’.

‘Se hat tekst en útliz jaen wollen, hwerom't se der sa gau wer wei wie.’

‘Ik hie leau'k sein: hou âlde, earst mar ris togearre nei 't

[p. 94]

gemeentehûs.’ Ik krij sa'n raer gefoel, ik wol hjir wei. As de froulju útlake binne, seit ien: ‘Mar dy oare, dy earste húshâldster, dy stiet der moai op!’

‘Rekkenje mar, soks praet wol fierder.’

Teatske wol oerein, mar se bliuwt sitten dêr't se sit. Hja is yn 'e wille en rop it de froulju ta: ‘Hy lycht it, de smearlap! En oars lycht Tine it!’ mar it is krekt as is har de kiel forlamme. De mûle falt har wer ticht; de man by har nimt har mei hifkjende eagen op.

De skonken trilje har, as se ôfrekkenet en der út glûpt. It jongfolk dat yn 'e Doelestege út in lyts saekje prot, drukt har omtrint tsjin 'e huzen oan mei har laitsjen, har lûde stimmen en har sterke eagen. As se it Ruterskertier oerstekt, sjocht se in man efter it stjûr fan in auto tsjin har skodholjen.

- Dus dêrom glimke de bakker juster sahwat meilydsum, dêrom dat ûnbigryplike praet fan 'e meteropnimmer. En dêrom praetten de jonges har nei Saek ta. It is Teatske wer sa yn 'e fuotten sketten, efkes op 'e stoepe fan it gerjochtsgebou sitte. Se ken se to goed, dy bruorren fan har. Hja sjocht op it haloazje, mar it haloazje tikket yn in oare wrâld. Op it ynstapplak oan 'e oare kant de strjitte steane minsken by harres wei. Dy hoege har hjir sa net sitten to sjen. In minút letter rydt se al, efteroan yn 'e bus dêr't se minder eagen op har hat.

Hwat seit Frou Kroadsma? ‘Ek mar wer op hûs oan?’

Nou prate: ‘Jawis, safolle hat men net yn 'e stêd to forstriken’. Ik moat sjen, dat ik thús kom. Oars barre der de greatste ûngelokken. De jonges nimme dit net.

‘Wy ha de biten der út. Hoe fier binne se by jimmes thús?’ Hja wit it net. ‘Hea, Jo binne oars op 't heden thús net?’ Nou gewoan dwaen! Gewoan dwaen! By it lêste stopplak yn 'e buorren stapt hja út. It âldbiwende paed leit forlitten. Hja trapet troch in skyltsje iis dat oer in puozze leit. In kertiersmoanne skynt ûnder 'e beammen troch. Ynienen hat se foar har, hoe't se hjir as bern op krekt sokke foarwinterjounen roun. Wie dit deade, kâlde doe krekt sa? Roun ik doe ek yn in frjemde wrâld? Hie ús reed doe ek neat mei my to meitsjen? En dat ald gerniersspul fan ús, biferzen yn 'e froastige joun? Haw ik my altyd frjemd field, by heit en mem, by de jonges? Like frjemd as by Tabe Annema? - Né, nou net mimerje. Der om tinke hwat de jonges yn 't sin hawwe. Dy meitsje koarte metten mei hwa't har eare, of mines, to nei komt. Net blike litte, dat ik har

[p. 95]

troch haw. - Hwat sjocht it âld hûs my nuver oan! - Alle ljochten baerne ommers! Foar ek, wylst se efter oan 't wurk binne. Dat is oars neat foar de jonges. De syddoar stiet wrychtsjes oan, de doar tusken gonkje en skuorre yn 't tsier. Hja moatte my hjir net sjen. Trije gestalten binne efter yn 'e skuorre warber. De slypstien pipet, stiel raest op stien. Wybren draeit, Jabik slipet, Hindrik, bril op 'e noas, keurt mei de finger de skerpte fan in sneed. Wybren, de debyl, herhellet mei syn kraeijerich lûd hwat de oaren sizze. Hja forstiet net alles, mar wol genôch: ‘.... yn 'e bisnijing nimme... net ûntkomme... meiiens de genadeslach jaen.’ Hja laitsje der ek noch om. Hoeden skout se de nije fyts út it gonkje. - It waeit bûten hurder as se tocht hat. De kâlde wyn docht sear yn 't boarst. Altyd dat bisetten as it har driuwt en dan mislik wurde.

‘Heden minske, hwat skeelt Jo?’ It grouwe lûd en dy fêste eagen fan Tabe Annema drukke har tsjin 't lewant. ‘Dean sitten en bikom! Jo kinne gjin wurd útbringe en Jo hawwe in kleur as fjúr.’ Mar hja bliuwt stean dêr't se stiet. It wol net prate tsjin dizze bonk libben. Likemin as doe't se hjir by him forkearde. Hja sjocht it knobbeltsje oan syn lofterwang, dêr't se altyd fan griisde. Mar hy is skeard. Hja sjocht de úteinen fan syn piper-en-sâltsnor. Hja moast it spegeltsje altyd flak foar him hâlde, as er dy byknipte; om der mislik fan to wurden. De snor is byknipt. Hja is sa hjit om 'e holle en de siken lizze har heech fan 'e emoasje. Mar hja moat fuort prate: ‘Jo moatte sjen dat Jo hjir wei komme. Se komme der oan!’

Hwat gniist er nuver ûnder syn snorhierren wei. Hja slacht ek de helte oer fan hwat se sizze wol. - Hark, dêr giet de doar fan it sydkeammerke, dy't altyd sa hâldt. Húsmannet er hjir dan net allinne?

‘Minske’, - dat sei er altyd, as der him hwat net nei 't sin wie, - ‘âlde’, as er oansjitsk waerd - ‘minske, hwàt moat ik? Hwà komme der oan?’

‘De jonges.’

‘Hwat jonges?’

Sa ûnbigryplik koe er wêze. Bygelyks hwannear't er mar net murk hoe'n wjeraksel hja hie yn al dy lytse lichaemlikheden dy't er nea forburch, of yn dat omspanen fan him yn 'e ûnderbroek, as er him forstrûpte.

‘Myn bruorren. Hja wolle Jo deameitsje!’

‘Nou moat it net mâlder.’ Hy gniist suver ûnder syn snor wei. ‘Lit se mar opkomme.’

[p. 96]

Giet de sydkeammerkedoar dêr wer?

‘Jo kenne se noch net! Se slipen de wapens, doe't ik hjir hinne fleach. Toe, der moat tiid woun wurde. Se binne troch alles hinne. It wurdt in moardpartij.’

‘Minske’, - altyd dat ‘minske’, - ‘gean nou rêstich sitten!’ Hy drukt har op in stoel del. Krekt as altyd hwannear't er mei syn sterke knûsten oan har komt, forlammet it har. Mar it mei net. Wybren soe deagean as er opsletten waerd yn 't tichthús.

‘Bidarje dochs, mins, ik doch de doarren wol op 't slot, as se der oan komme. Mar Jo bylde Jo mar hwat yn.’

‘Se rame de doarren yn! Oars binne se sa goed as bôlle, mar as se troch 't mâlle hinne binne, steane se nearne foar.’

‘Kom, kom, gekheit allegearre. Hwat haw ik har dan dien?’

Hy bigoun tsjin har to praten as tsjin in bern. - Hwa soe him holpen hawwe om syn snor to biknippen? - Né, nou der by bliuwe mei de holle: ‘Fansels, it is om hwat Jo tsjin Tine sein ha. Dat is de hiele streek oer.’

‘Hwat ha jim jonges mei Tine to meitsjen?’ Wol twa meter foar him út triuwt syn krêft har tobek.

‘Hwat bidoele Jo nou winliken, mins?’

‘Nou, hwat Jo sein ha fan it koe wol mei ien bêd ta.’

‘Hjir moat ik mear fan witte.’ Hy draeit him om en rint nei de gong. Tagelyk heart hja manljuslûden op 'e dyk. Hja fljocht him efternei, yn 'e gong krijt hja him by de jas:

‘Dêr komme se oan! Annema, siz tsjin har, dat ik mei Jo trouwe sil!’ Ear't er antwurd jaen kin, wurdt de doar fan it keammerke, dy't altyd hâldt, mei gewelt iepenskuord. En dêr stiet Tine, driigjend en yn postuer: ‘Hwat sizze Jo dêr, Teatske?’ Annema winkt ôf, Teatske sjocht dat syn finger fluch tsjin 'e foarholle tikket. De moed sakket út har wei, hja kin oars neat bistammerje as:

‘Hwat dogge Jo hjir, Tine?’

‘Hwat soe ik hjir dwaen? Hwat dogge Jo nuver.’

‘Binne Jo hjir dan noch húshâldster?’

‘Witte Jo dan fan neat?’

‘Hoe bidoele Jo?’

‘Wy steane dochs ûnder 'e geboadens!’

‘Ne, dat wist ik net.’

Tabe Annema sjit hastich yn 'e forklaeijersjekker, de jekker fan de freedsroken, dêr't er altyd yn thúskaem mei it lytse freedsslokje op, en dan praette er fan ‘âlde!’

Mar nou seit er biret: ‘Jo moatte nei hûs. Net wer fytse. Wy soene dochs nei de buorren, de fyts komt moarn wol.’ Mei-

[p. 97]

iens hat er har ta de doar út en efter yn 'e âld opel prakkesearre. Tine skikt prinshearlik nêst him.

Hwerom freegje se nou net nei it hoe en het? - Binne wy nou al yn 'e buorren?

‘Sille wy Jo mar nei dokter bringe, Jo binne lang net goed!’

Né, net nei dokter.

Thús baerne noch rounom de ljochten, mar it hûs is leech. Hoe lang sit se dêr by de ûtbaernde kachel? De grillen geane har oer de lea. Dan komme de jonges. De stimmen beare oer it hiem, yn 'e skuorre. De doar tusken gonkje en skuorre wurdt iepenfierd.

‘It wie dochs lúkerich. Gau hwat waerm drinken meitsje.’

‘It wie der oars útsocht waer foar.’

‘Mei ien tik it hoekje om!’

Wybren syn lûd heart oerémus en kraeijerich.

‘Net yn 'e hûs mei dat ding, Wybren.’

‘Hwat sille wy nou ha? Hy hat syn lêste stank stonken.’ De debyl skattert it út om syn eigen geastichheit.

‘Hea, dou thús, Teats?’

‘Dêr ha je de pop, sei pastoarske!’ Wybren kraeit it út en saeit in ôfgryslik beest foar har del.

‘Wurd mar net kjel. Hy is kroandea.’

‘Ik sei iderkearen al,’ grânzget Jabik, ‘dat der ien wie. Dat bytsje snie fan earjuster hat syn ûngelok west. De printen rounen moai nei de pomp ûnder 'e sintelreed.’

‘Hea jonges, dat wie noch ris âlderwetsk, sa'n murdejacht.’

‘Teats, wy ha wol in waerm bakje fortsjinne. Hea, fanke, hwat sjochst der biroerd út!’

Twa dagen letter docht Saek har it prachtforhael fan dy koumelker oan 'e Slachte, dy't de earste joune tsjin 'e húshâldster sei: ‘Jo hoege mar ien bêd op to meitsjen.’

Teatske hoecht net iens to laitsjen. - By Saek bin ik ek al frjemd! ‘As ik dy wie, Teats, seach ik ris by in dokter. Dou bist lang net yn oarder.’