De Tsjerne. Jaargang 19

[p. 379]

Jo Smit:
Op pylgertocht nei Stratford

For we, which now behold these present days,
Have eyes to wonder, but lack tongues to praise.

William Shakespeare (sonnet 104)

It kaem sa út dat wy op 'e iere sneintomoarn oankamen yn Ingelân. De letargy dêr't Ingelân sa'n dei mei oanhelle is, taest ek de spoarwegen oan, dat it duorre oant fjouwer ûre de middeis ear't wy yn Stratford wiene. Mar sûnder ûngelokken, dat moat der by sein wurde. Faeks hie Jonathan Swift wol gelyk doe't er skreau: ‘I always love to begin a journey on Sundays, because I shall have the prayers of the church, to preserve all that travel by land, or by water’.

It wie sierlik moai waer, waerm sels, en it lette dus ek neat dat wy sûnder fierdere warskôging op it lytse stasiontsje fan Leamington Spa, op in 15 km fan Stratford, delset waerden om op de trein nei de Shakespeare-stêd to wachtsjen. Dat duorre in pear ûre, mar der wie nimmen dy't ús dat yn 't foar fortelle koe.

Stratford is in stedtsje as Frjentsjer en mei al de Shakespearedrokte hiene wy gjin hotel reservearje kinnen. Faeks soe de lokale V.V.V. (of moat ik sizze F.F.F. of de Public Relations Officer) útkomst bringe kinne. Men sjocht dan it folk yn 'e strjitten ris oan: gâns toeristen, mei inkelde lju der mank, dy't faeks autochtonen wêze kinne. Lykwols, der stie in man, noflik hingjend tsjin in gevel, dy't de hûngerige eachopslach fan de toerist folslein miste, dy't loksillich yn it neat stoarre en dêr't it hiele stal fan sei dat wy mei ien fan de locals fan dwaen hiene.

Wy diene ús boadskip en út in freonlike mist fan bier- en whiskeydamp spriek de man: ‘Follow me’. Meiiens sette er de stap en dêr gie it, hiele Stratford troch, ta de oare uterste ein, dêr't it busstasion blykte to wêzen. Us man abouchearre in hear mei in offisiéle pet, sei dat wy earne hinne woene dat hy ek net wist en fordwoun yn de kroech, dy't dêr fortúnlikerwize stie. Wy hiene ek toarst, mar de offisiéle pet forwiisde ús wer nei de oare ein fan de stêd en út fatsoen moat men dan wol.

Tajown, wy hiene ús forsind, mar dochs wie ús paedwizer ien fan de greatste evokaesjes fan Shakespeare's Ingelân.

Dat jildt ek foar it roeijen op de Avon, twa dagen letter.

[p. 380]

De âld brêge, dy't der yn William syn dagen al wie, ruoiken wy ûndertroch, wy fearen by Trinity Church lâns, dêr't er bigroeven leit en seagen wylst út op in lânskip, hwat parkeftiger faeks as yn de 16e ieu, mar nei alle gedachten net sa folle oars.

Swannen wiene der ek noch op de Avon, al hat fan 't simmer ek in Amerikaen, dy't se sa moai foun, der tolf fan krige. Hja kosten him seistûzen goune, foar it forfier allinne, hwant hy krige se forgees. Dat lêste is al nuver, hwant men krijt yn Stratford net folle forgees. It stedtsje is alhiel ynsteld op it frjemdeforkear, dat de Shakespeare-kultus hjirre bringt. Men stroffelet yn it plak suver oer de stênbylden, monuminten en oare oantinkens oan de greate toanielskriuwer. Men kin it bertehûs fan Shakespeare bisjen; it boerehûs fan Ann Hathaway even bûten de stêd yn Shottery; Hall's Croft, dêr't dochter Suzanna wenne hat; de âlde Grammar School, dêr't er leard hawwe moat; de Trinity Church mei de grêfstien dêr't it sleauwe ferske (fan hwa?) op stiet: ‘Good frend for Jesvs sake forbeare, / To digg the dvst encloased heare. / Blese be the man that spares thes stones / And cvrst be he that moves my bones’, en de buste fan Shakespeare troch Gerard Janssen dy't dêr yn 1623 in plak foun hat en dy't nou net fuortendaliks ynspirearret; it Shakespeare Theatre dat yn it plak kommen is foar in earder dat yn 1926 ôfbarnd is; it Shakespeare Centre en folle net genôch. Men kin útfanhûzje yn it Shakespeare Hotel, as dat alteast net fol is of to prizich foar jins biheinde jildmiddels, mar yn elts gefal kin men jin thé of bier ynjitte litte troch de útweakke weardinne fan Judith Shakespeare Inn.

Yn de souvenirwinkels en -winkeltsjes, en dat binne frijhwat, kin men Shakespeare en Shakespeariana krije yn koper en porslein, men kin de oantins meifiere op potleaden en kaeiringen, op leppeltsjes en boekjes, kop-en-pantsjes, jiskebakjes, bûsdoeken, strikken, ansichtkaerten, tegels, breukbannen, steunsoallen, folle net genôch.

Dit omfodzjen mei de neitins fan in geny mei hwat fortrietlik lykje, Shakespeare sels - homo economicus dy't er wie - soe der grif frede mei hawwe en lit ús itselde dan mar dwaen.

Wy troffen it net, hwant yn it Shakespeare Theatre waerden dy wyks gjin Shakespearestikken opfierd, mar aldergeloks wie der yn Londen noch in moaije opfiering fan A Midsummer Night's Dream, wylst útgeande fan it Shakespeare Centre like nijsgjirrige as streksume lêzingen hâlden waerden.

It nije Shakespeare Centre is op de 22ste april fan dit jier iepene, ta gelegenheit fan de fjouwerhûndertste jierdei fan de berte fan Shakespeare. Keningen, prinsen bûgje de holle: op

[p. 381]

23 april kaem prins Philip op bisiik, op 11 july de keninginnemem Elizabeth. Yn dit Sintrum is in bibletheek, dêr't de samlingen út it Bertehûs en it Theater yn gearbrocht binne en dêr't in lêsseale byheart. It die bliken dat yn de ôfdieling oersettingen yn oare talen it Frysk fier ûnder syn stân fortsjinwurdige wie. De oersettingen fan Rinse Posthumus en fan Teatse Holtrop wiene mar foar in part oanwêzich, dy fan dr. Douwe Kalma ûntbrieken alhiel.

It is to hoopjen dat dêr út Fryslân wei yn forsjoen wurdt, hwant it Shakespeare Centre wol wier wurde hwat syn namme oanjowt en in ynternasionael frijplak wêze foar al hwa't mei Shakespeare pielt. It hiele projekt moat £ 500.000 kostje en dêrfan is oant nou ta £ 200.000 ynternasionael oproun en ek útjown. Fan de úntbrekkende £ 300.000 sil Fryslân grif net folle bydrage kinne mei in bitinking fan Gysbert Japicx yn 't foarútsjoch, mar al kin it der foar soargje dat de bibleteek, hwat it Frysk oangiet, kompletearre wurdt.

Architektonysk is it Sintrum de muoite wurdich, it hat prachtige etste ruten fan John Hutton en der stiet in hiel moai brûnzen byld fan Shakespeare yn, makke troch Douglas Wain-Hobson.

Ek fan dit jier en inkeld foar dit jier wie de greate Shakespeare-útstalling, op in terrein bûten de stêd, oan 'e oare kant de Avon, deun by de âld Clopton-brêge.

In útstalling is in útstalling, tinkt men dan en giet der sûnder al to folle forwachtingen op ôf. Mar dan falt men fan de iene forwûndering yn de oare opteinens, ûren lang, om op 't lêst, hielendal út 'e skroeven to eingjen. Dy eksposysje inkeld wie de hiele reis nei Stratford mear as wurdich. It is de gearstalder, de skriuwer en kritikus Richard Buckle, slagge it hiele libben fan Shakespeare op 'e foet to folgjen, fan syn berte yn 1564 oant syn dea yn 1616, mei dêrby noch de jierren oant en mei 1623, dat de útjefte fan it folsleine wurk forskynd is. En dat net inkeld sûnder in momint forfeelsum te wurden, mar krekt oarsom, troch hieltyd op 'e nij in oare oanpak, oare artistike foarmen to brûken, in djipper yndruk to meitsjen. Dit wie net in eksposysje mar ien, great, fjouwerdiminsionael kunstwurk, in ‘happening’ yn de wiere sin. Njonken dingen en boeken, dy't men grif forwachtsje soe, wiene der bylden yn allerhande techniken, forbluffende skilderingen yn follerhande ôfmjittingen en stilen, diorama's, scènes, muzyk, roken, ljochteffekten, stimmen... Hja bigeliedden net inkeld de feiten út it libben fan Shakespeare, ek de stimmingen dy't sprekke út syn wurk; hja tortoanden rêstige oersichten en leaflike ta-

[p. 382]

frielen, pop-art, tsjustere surréalistyske scènes en deeglike rekonstruksjes fan in fier forline. Sa fascinearre en hallusinearjend hat noch nea in útstalling ús makke, hwant al hiene der tsientallen kunstners elk op eigen wize - en blykber mei greate nocht en oertsjûging - oan meiwurke, it gehiel wie dochs ûnmiskenber in ienheit. Men soe der ûren oer prate kinne, sûnder lykwols ta in rekonstruksjeresultaet to kommen dat oars as in droege ynventarisaesje ôfstekke soe by de ûnmiddellike yndruk dy't de eksposysje makke. Dy koe men inkeld ûndergean en dêrom bislute wy mar mei in mannich wurden út in resinsje yn de Sunday Times: ‘Whatever picture the words “Shakespeare Exhibition” conjure up in the mind's eye, the astounding phantasmagoria which has flowered on the Stratford-on-Avon water-meadows will utterly disrupt it. Indeed, this is no exhibition: it is a dream (edging now and again towards nightmare).’