De Tsjerne. Jaargang 19

[p. 375]

Paulus Akkerman
De smjunt

By de doar sei Keizer nochris: ‘Ik kin jo net sizze, Nieboer, hoe't my dit yn 'e wei is, mar sa 'k sei, dit is oermacht, ik kin hjir net foar, mar yn it lêst fan 'e wike binne de sinten der, dêr kinne jo steat op meitsje’.

Al mei ien hân oan 'e doar sei er: ‘jo hoege hjir net wer in reis om to meitsjen, dit is my fiersten en fiersten to mâl, ik sil jo dy sinten bringe’.

Nieboer skoude yn 'e klompen en grommele in groet. Keizer bleau yn 'e doar stean, hy joech noch in goede ried. ‘Mar net to hurd, jo hawwe yn 'e wyn wol 'k leauwe’.

Hwat kerbintich stoep Nieboer op 'e fyts, folslein oerstallich stiek Keizer de hân nochris omheech, doe die er de doar ta mei it wite boerd: ‘W. Keizer, beleggingen, voorschotten, hypotheken’. Efter de doar bleau er stean, de hân oan 'e holle. Doede Nieboer makke twa reizen om 'e nocht... Yn it lêst fan 'e wike, hie er sein, soe Doede dat leauwe? En hwerom soe er it net leauwe? Mei lichte trêdden roun er oer de tsjûke reade loper nei it kantoar, wurch liet er him yn 'e stoel falle...

Op dat selde stuit draeide Doede Nieboer de Krússtrjitte yn, dat hoegde er net lâns nei hûs.

Willem Keizer suchte djip, dan wie it nou sa fier... Nieboer hie twa reizen makke om syn eigen trijetûzen goune, de trêdde loop koe er him bisparje. Nou wie der oars gjin mooglikheit mear as nei de polysje gean en sizze: ik haw in oer syn jild der trochbrocht...

De brune eagen dy't noch sa fjurkje en fonkje koene, stiene ynienen tryst yn it bleke gesicht, de mûle dy't winliken altyd glimke, loek mistreastich nei ûnderen. Mar likegoed strieken de lange, kliene fingers noch foarsichtich troch it dûnkere hier. Spitich dat it fan boppen hwat tin waerd... Wrantelich loek er oan 'e skouders. It lette nou neat mear, it holp nou ek neat mear dat er der sa jong útseach en nimmen leauwe woe dat er al fiif en fyftich wie. Hy stoarre yn it forreinde tún mei de keale beammen en it toarre, fiterige gers. Noch trije dagen hie er tiid. Soe er sa lang noch wol wachtsje? It wie faeks it bêste en gean joun noch nei Westra. Dy man soe raer ophearre, faeks dat boargemaster dêr noch oan to pas komme moast... Hy soe daelk net fuort hoege, de boeken waerden neisjoen fansels, dêr soe er by wêze moatte, dêr gyng al gau in dei as hwat mei hinne. Fjirtich, fyftich tûzen tokoart, krekt

[p. 376]

wist er it net. Hwat soe it in opskuor jaen, hy hie it bitrouwen yn gâns in krite. Mei in dei as hwat siet er faeks al yn Ljouwert... Hy krige slim bigreatsjen mei himsels. Soe er op 'e bus gean, yn It Fean de trein nimme? It helle neat út, hy soe it dêr mar minder mei meitsje... Joun nei Westra...

Ynienen fearre er oerein, dêrom hoegde er hjir noch net sitten to bliuwen, hy koe noch dwaen en litte hwat er woe. It wie noch gjin joun, hwerom soe er dêr nou al oer ynsitte? Kop op!

Lyk as altyd roun er hast glimkjend troch de buorren. Fan elk waerd er groete, foar elk hie er in swierige groet werom. Mar op 'e stille strjitwei mei de âlde ikenbeammen, fleach it him likegoed wer oan. Hja soene him dochs net allinne yn in sel slute? Né, né, hja soene syn persoan oansjen en der rekken mei hâlde dat er himsels oanjown hie. Hy wie op it lêst gjin misdiediger. Fansels soe er net gean en steen kinne dêr't er woe, mar hja soene him administratyf wurk jaen, in kantoarke of sa... It tichthûs..., né, né, hy soe net sokke klean oankrije, dat wie foar moardners en mear fan dat naesje... Foar Doede Nieboer en al dy oaren wie it net bêst, hast allegear lytse lju, mar hy hie it net mei opset dien, hwat ûngelokkich west en, nou ja, froulju wiene djûr...

Ear't er der om tocht wie er al yn Aldfean. In ôftanke pastorij, in útwrydske toer en tsjerke en Hiemstra's pleats, dat wie 't. As er oars by Jabik Hiemstra nochris in skoat weage, men wist it soms net... Hy roun de tsjerkeleane del, mar né, hy soe gjin domme dingen dwaen.

Mei't er stean bleau, bigounen de klokken to lieden. In autobus by it hôf en bigraffenisfolk, hwa mocht der wei wêze? Hy roun der oan te. Krekt, de Lagevenen út Nijfean, it wie ommers ek sa, âlde Kobus Lageveen, hy hie it yn 'e Drachtster krante sjoen. Hwat fan siden naem er de staesje op. Wel, wel, wie dat in dochter fan Jan? Toe mar, toe mar! Sûnder him to bitinken roun er efter de froulju trije slaggen mei om it hôf. Démoedich stie er by it grêf. Mei't de klokken stil foelen, spriek de boppemaster: ‘Rêst yn frede, trouwe freon’. Doe roun Keizer mei de hoed yn 'e hân op Jan Lageveen te.

‘Myn hertlike dielnimming mei it forlies fan jimme heit. Ik wit wol, de man is op goede jierren kommen, mar foar jimme bliuwt it gemis. Ik lies it yn 'e krante en woe him de lêste eare mei biwize, ik haw him sa lang kend’.

‘Tanke Keizer’, sei Jan oandien, dat de man de reis dêr om makke hie, it die him goed.

Noch ien kear rounen hja om it hôf, doe wachte de bus wer.

‘Wy soene aenst noch justjes byinoar komme yn it sealtsje

[p. 377]

fan Jouke’, sei Jan. Keizer knikte. ‘Ik gean mei’, sei er ienfâldich. Hja rieden nei Nijfean.

Yn it sealtsje stie in lange tafel ré mei reautsjes, thépotten en smokerij. Biskieden hâldde Keizer him op 'e eftergroun, doe't elk to stoel en to bank wie, skou er neist de kreaze dochter fan Jan Lageveen.

Master spriek in goed wurd ta neitins fan âlde Kobus. ‘Is der faeks ien fan 'e oanwêzigen dy't ik it wurd jaen mei?’

Keizer gyng fuort oerein. ‘Famylje Lageveen en fierdere oanwêzigen. Nou't wy Kobus Lageveen tohôf brocht ha wol ik graech in inkel, tige persoanlik wurd sprekke ta syn oantinken en dan wol ik dit sizze: Kobus Lageveen sil altyd yn myn ûnthâld bliuwe as in man dêr't men op oan koe, dêr't men huzen op bouwe koe. It is nou al jierren lyn doe is er ris by my komd en sei: Soene jo my ek fiifentweintich goune liene kinne? Ik wol in geit keapje. Mar ik haw gjin boargen, ik haw neat efter de hân, it moat folslein op goed bitrouwen gean, mar alle wiken sil ik twa kwartsjes ôfbitelje. Ik koe him doe amper, mar ik seach him ris yn 'e eagen en sei: dy sinten sille jo ha. Hwat wie dy man optein en hwat bearde er fan 'e geit as er my wer twa kwartsjes brocht. Mar de wille duorre net lang: op in moarn lei de geit dea yn it hok en moast yn 'e groun. Kobus siet by my to gûlen, it bigreate my bot en ik sei: jo krije nochris fiifentweintich goune. Dêr woe er neat fan witte. Dan kom ik to djip ûnder in oar, sei er. Mar alle wiken kaem er op it kantoar, inkeld hie er mar ien kwartsje, ien wike koe er net mear misse as in dûbeltsje, mar oan 'e lêste sint ta hat er alles ôfbitelle. Sjoch...’. Hy bûgde 'm hwat foaroer en spriek in wurd fan hert ta hert dêr't er famylje en freonen mei yn it moed taestte. Jan Lageveen's Durkje fage mei de bûsdoek, der wiene nammers mear dy't it krap hiene.

Dêrmei wie it oan it thédrinken ta en rekke er yn petear mei it âldste fanke fan Jan en Durkje. Lokjend en troaikjend seach er har yn 'e grize eagen en naem it fanke alhiel yn 'e bisnijing.

‘Hoe sit dat, sjoch ik jo wolris op 'e Ryp, of bin 'k dêr nou mei yn 'e war?’

It fanke glimke. ‘Dat kin wol útkomme, ik moat dêr trijeris wyks in ûre op 'e bus wachtsje’.

‘Dan rekkenje ik der op dat jo by ús oankomme, de húshâldster sit hiele dagen allinne, dy is sa bliid dat as der ien komt en jo hoege net bûtendoar om to hingjen’.

Doe't it tiid waerd foar de bus, hie er har lang by de hân.

[p. 378]

Hja soe oankomme, Keizer stelde tiid en ûre op 'e oare deis al. ‘Jo kinne dêr waerm sitte en ik doch de húshâldster der in deugd mei, jimme kinne noch hiel hwat oaninoar ha’. Mei't er op 'e bus stie to wachtsjen, makke er de rekken op. It soe dwaes wêze om joun al nei Westra to gean, hy hie noch trije dagen tiid. De húshâldster soe moarnmiddei frij ha...

Yn 'e heal lege bus seach er glimkjend om him hinne. Alle reizgers naem er ien foar ien op, it soe wêze kinne dat er kunde trof. Dêr wie it al sa, efteryn siet Reimer Koaistra. ‘Ik mar hwat by jo soe 'k sizze, hoe giet it?’ Hja fûstken. Keizer hoegde alhiel net om wurden to sykjen. Oan alles wie to sjen, dat Koaistra dit selskip op priis stelde. Hy skau tichter nei syn buorman.

‘Binne jo moarn op it kantoar? Ik haw in boadskip’. Noch tichter bûgde er him nei Keizer oer en praette sêfter. ‘Ik haw fiiftûzen goune los jild om hannen, hawwe jo dêr plak foar?’

Keizer tocht in pear tellen nei, doe bûgde er him nei Koaistra oer en sei sêft: ‘Dêr haw ik och sa'n bitroud adres foar en jo barre in goede rinte, mar dat liz ik jo moarn wol út. Ik soe sizze, kom yn it moarnsskoft, dan is it rêstich’. Sa soe dat dan mar.

De bus hâldde, mei fearjende stappen stoep Keizer út. Hwat wie de wrâld yn ien slach foroare! Hy woe der net iens mear oan tinke hwat er fan doel west hie. Der wie ommers neat to rêdden, moarn noch soe Doede Nieboer syn trijetûzen goune ha. Oerdwealsk rôp er tsjin 'e inkelde lju dy't er moete op 'e buorren. Dat er dêr sa oer ynsitten hie, it kaem nammers dochs altyd oars as men tocht. Doede Nieboer koe stil wêze en moarn oerdei kaem Hiltsje Lageveen en, en...

Hy song binnenmûlsk doe't er de kaei yn it slot stiek. Mei't er de doar iepenfierde, bleau er forbjustere stean. Troch de gong kaem in frjemde man op him ta.

‘Keizer tink? Ik bin Postma fan 'e recherche. Jo binne myn arrestant’.