De Tsjerne. Jaargang 18

[p. 338]

Paulus Akkerman:
Jentsje redt it wol...

Juster bin 'k yn it hûs komd. Yn it earmhûs, né sa seit men it net mear, mar dêr komt it dochs op del.

Njoggen en sawntich, dit sil de lêste foroaring wol wêze, dat is to sizzen, de greatste foroaring komt noch, mar dêr haw ik it net oer. Dat dit de ein wêze soe... Ik wie sechstjin jier doe't ik by de boer weiroun. Us mem krite en kleije, heit bearde âl sa en frege koart: hwat hast nou yn 'e kop? Sûnder my to bitinken sei 'k: nei Dútsklân.

Doe't ik dy jouns op 'e souder lei hearde ik heit sizzen: lit Jentsje mar skouwe, dy jonge komt der wol, hy kin net yn 'e beage rinne, mar dat is neat net slim. Hwat mem werom sei koe 'k net forstean mar heit fûtere: dêr hoechst net om to moartsjen, dat Dútsklân is de wrâld net út, lit Jentsje mar gevuurde.

Dútsklân, in stâl. Fan kleare ûnwennigens siet ik jouns to skriemen efter de kij, hwat ik dy earste wiken trochmakke, net to sizzen. Stadichoan wende 't, mar al ridlik gau hie 'k yn 'e rekken dat ik net yn it paradys tolânne komd wie. Ik waerd dreaun en fitere en opjage fan in âlde stâlfeint dy't my it wurk dwaen liet en sels de sinten barde dêr't er flessenfol drank foar kocht.

In jier hâldde ik it út, doe joech ik de brui dêr oan. Ik hie heard dat dêr yn 'e stêd ûngelikens folle mear to fortsjinjen wie foar heite minder wurk. Nei lang freegjen mei myn bekfol Dútsk, nei swalkjen en omdangeljen, bilânne ik by in bierbrouwer. Dêr stiet ik op 'e bok fan in swiere sleperswein fol biertûntsjes en hâldde de leije fan twa gystene gudzen. Sa ried ik de stêd troch, sawntjin jier âld, mar ik wie great en foars foar myn leeftyd.

Sa wie 'k fan 'e môlke by it bier bidarre, it wie gjin foarútgong. By alle herbergen moast ik losse, de hospes hâldde al in glês ûnder de kraen as er my mar amper seach. Proost!! Tzien glêzen bier wie mar ien. Tsjin 'e joun siet ik faek mei in rûzige kop op 'e hege wein, mar de hynders wisten it paed en forsinden har net.

Nachts? Né, ik stelde gjin easken, mar it âld stik souder dêr't ik, mei noch trije oaren op in skobbe stree lei, wie wol ryklik smoarch, it stonk dêr, it tilde dêr op fan flieën, der wiene ek wânluzen. Yn it selde hûs iet ik ek, yn in smelle tryste seal

[p. 339]

dêr't erflik in lampe brânde, altyd wie 't dêr tsjuster, it âld rottekleaster stie yn in steech.

It wie meastal potiten fan ierappels en koal of sipels, soms sieten dêr reade biten troch en in oare kear wiene it allinne mar wetterige ierappels. Fan it swart-eagich kesleinske, meager as in roek, waerd it spul yn in tsjustere hoale gearbroud. Har groulivige man mei syn raffelige hingelsnor, kwakte it ús yn 'e panne. De iennichste ljochtside fan dat kosthús wie, dat it mar in bytsje jild ferge. Ik koe sinten oerhâlde omt ik gjin tiid en gelegenheit hie om de boel op to meitsjen. Sawn dagen yn 'e wike moast ik mei de bierwein troch de stêd. Sneins wie 't faek hwat drokker as troch 'en dei, dat wie it iennichst forskil.

Yn dat selde kosthús haw ik myn earste greate aventûr hawn mei in faem. It wie de dochter fan 'e grouwe keardel en it meager mins, sechstjin jier, mar al folslein in frommis, mei de felle eagen fan har mem. Wy wiene inoar tagedien, op in joun soene wy togearre de stêd yn, ik stelde my dêr alles fan foar, gelegenheden wist ik genôch, dêr't wy wille en plesier meitsje koene, sa't wy it mar bigearden...

It kaem oars as ik tocht hie. Anna Lize naem de lieding, hja woe nei gjin inkelde gelegenheit ta dêr't ljochten wonken en muzyk noege, hja woe de stêd út, by de minsken wei en út 'e drokte. Wy gyngen mei de tram, dêr draefden twa swarte hynders foar.

Einlings, fier bûten de stêd wie der fan 'e dryste plannen dy't ik my foarnommen hie, net folle mear oer. Anna Lize siet neist my to gûlen en bikende ûnder wylde snokken dat hja in felle haet hie tsjin har heit, dat hja har mem net sjen mocht, dat hja it libben net mear bigearde, mar woe dat se dea wie.

Dêr siet ik by mei de mûle fol tosken, it bigreate my ta de teannen út, ik wie der oan alle einen en kanten mei oan, doe krige ik in fûst fol marken en Bei: hjir mar leave. Hja woe dêr neat fan witte, mar ik hâldde oan, op it lêst moast ik har dat papierjild noch yn 'e mantelbûs triuwe. Swijend gyngen wy werom, doe't ik nei de âld souder soe sloech hja my de earmen om 'e hals en joech my in tút. It gyng my dêr kâld fan oer alle lea, allinne dêrom al hie 'k har noch wolris in hânfol marken jaen wollen.

Ik koe der net fan sliepe en tocht my yn hoe't Anna Lize en ik wer togearre de stêd yn gean soene... och... de oare deis wie hja fuort, ik have har nea wer sjoen. Noch in dei as hwat letter kamen dêr withoefolle polysjemannen yn ús kosthús, de keslein en syn meager wiif waerden meinomd, it wie om

[p. 340]

dobbeljen leau 'k en der moasten ek noch oare dingen barre dy't gjin ljocht fordrage koene. It loazejemint kaem op it slot en ik krige dien by de bierman. It muoide my net iens, ik naem fekânsje. Ik kocht nije klean foar mysels, in Dútske piip foar heit, in aerdichheitsje foar mem, sa stiek ik nei hûs. Mem skriemde fan blydskip en sei oanienwei: jonge, jonge, bist dêr wer? en hwat sjochst der goed út! Heit bearde: ik haw altyd al sein, Jentsje rêdt him wol.

Ja, Jentsje rêdt him wol, och, och... Yn dy snuorje moete ik Brecht fan Siberens Feik. As siz ik it sels, dêr haw ik net om roun, mar om flein. It hie net hoegd, mar dat wist ik earst doe't it to let wie.

It waerd trouwen, wy wiene beide achttjin, myn Dútske sinten wiene al op. Hwat in earme lijen en in illinde, mem gûle fansels en heit troch it mâlle hinne. Wy krigen in krûpyn oan it Efterom, in âld tafel fan de iene en in pear stuollen fan de oare, sa gyng dat. Ik miende noch dat ik mei Brecht in lot út 'e lotterij troffen hie. It wie my it lot wol!

Dû moatst by de boer, hjitte Brecht en yn fêst wurk stean datst jiid ynbringe kinst. Ik gyng by de boer, wol in jier as fjouwer hâldde ik it út, doe kocht ik in snikke mei in oar syn sinten en bigoun to farren. De hiele wike fan hûs, ûnder Brechte kâlde eagen wei, it wie in forromming. Né, ik kin net alles fortelle, mar Brecht en ik groeiden fan inoar ôf, né, né, ik sil Brecht net fan alles de skuld jaen, mar wy pasten net byinoar, de kleau waerd al greater en greater. Mar it minste wie dat Brecht de bern tsjin my opsette, alle fiif.

Ja, dat sil ik har ek forjaen moatte, hwat oars, mar sa fier bin 'k noch net... De hiele wike wie 'k fan hûs, as ik sneontojouns foar de wal kaem seach ik it oan 'e eagen fan 'e bern dat ik in frjemde man foar harren wie. Ik haw wol opspat en mei it théguod troch de keamer stuiten, skriklik drige en winske en sein dat ik net langer as in frjemd en in hoon fan eigen bihannele wurde woe, it wie om 'e nocht. Ik haw wol thús west fan sneons oant moandeitomoarns dat Brecht en ik net ien inkeld wurd tsjin inoar Seine. De jierren bylâns waerd it slimmer, it mei noch in wûnder hjitte dat it sa lang hongen hat...

De jonges wiene al great en brochten jild yn. Op in sneontojoun yn 'e lette hjerst kaem ik wiet en smoarch foar de wâl, ik siet yn it bytfarren. Wurch kroaske ik nei hûs. Doe't ik by de efterdoar de learzens útdwaen soe, hearde ik ien fan 'e great jonges yn 'e keamer sizzen: dêr ha jo dy ek wer, hy koe der oan my wol bliuwe en Brecht sei dêr oerhinne: it is net alles,

[p. 341]

mar moatst sa mar tinke, in snein is gau om.

Op dat stuit toch ik net mear, ik helle myn knyft út 'e bûs en mei myn smoarge learzens oan fleach ik de gong yn. Hoe't it krekt wie wit ik net mear, allinne dat it my allegear read foar eagen waerd, as seach ik bloed. Mar foar de keamersdoar bleau ik stean, freegje my net nei it hoe en it hwat, ik wit it net mear... Ik wit noch wol dat ik oars neat tocht as: deastekke, deastekke! En likegoed gyng ik werom, as waerd ik keard!

Dy dûmny sei letter: jo binne foar in moard biwarre wurden, jo hawwe dat net oan josels to tankjen. Hy koe ek noch wolris gelyk ha, ik woe bloed sjen, yn it wylde wei der op yn stekke omt ik troch alles hinne wie... en dochs gyng ik werom... By de snikke smiet ik it iepen mes yn 'e feart, ik liet my yn e roef falle, alhiel oerstjûr en ynein, wurger as fan in wike dongkroadzjen... Né, ik kin net sizze hwat ik dy nacht meimakke haw.

Dy sneontojoun wie de lêste kear dat ik yn myn eigen hûs wie. Mei smoarge learzens yn 'e gong, oan 'e keamersdoar ta, fierder net...

Doe waerd it swalkjen mei de snikke myn foarlân, sneontojouns hoegde ik thús net mear foar de wâl to wêzen. Ienlik en iensum roun ik yn 'e live, kroade ik earne op 'e romte in fracht klaei op 'e wêl. Lokkick dat heit en mem it net mear meimeitsje hoegden... Noch kear ik it heit sizzen: Jentsje rêdt him wol...

Winters lei ik yn it eigen doarp foar de wâl. Thús kaem ik net, de snikke wie myn thús, oars hie 'k net mear.

Doe't it mei de skipperij op 'e ein roun, hierde ik it tichtset by de âld oaljemoune. Ik hie hwat beuzichheit en in ynstruijinkje, it measte hoegde ik net, ik hie goed fearn.

Nou moat ik it oare ek noch fortelle, hoe't de soan fan Herre Wibes by my kaem dat in great mynhear wurden is yn 'e stêd en dy't yn jildsaken sit. Nei lang oanhâlden forkocht er my stikken foar grou jild dêr't ik in hege rinte fan barre koe en it wie wisser as de bank. Twa, trije jier gyng it goed, doe koe 'k mei myn stikken de kachel oansette omt se gjin stûr mear wurdich wiene... Ja, Jentsje rêdt it wol... Dy fan Herre haw ik flokt mei skriklike forwinskings. Ierde en himel haw ik byinoar flokt, ik...

Doe is dûmny komd, ik haw him de planke wiisd, likegoed kaem er werom... It duorre langer as in jier, ear't ik in bibel oannaem... Né, né, ik ban der noch net, ik moat Brecht forjaen en myn bern, ik moat dy fan Herre de hân jaen wolle...

[p. 342]

En dan seit dy dûmny wer: hoefolle moat jo forjown wurde? Dêr haw ik gjin antwurd op, ik... ik moat fan genade libje... en dêrom... mar it is sa ûntsettende swier...

Juster bin 'k yn it hûs komd, yn it earmhûs, dat sei ik dochs al? Njoggen en sawntich... ik sil net kleije mar folle lok haw ik yn al dy jierren net hawn. Och, nou't ik der efter stean wie 't ek mar in sucht. Nou noch in skoftke, hwat is nammers in jier...? En dan...? - Jentsje rêdt it wol. - Mooglik, mar ik sil forjaen moatte...