De Tsjerne. Jaargang 18

Toanielkronyk:
Massa-effekten yn de iepenloft

It is De Sweach en Jorwert fan 't simmer better ôfgien as Nimwegen. Ik wit fansels net oft der fan de beide rigen fan iepenlofttoanielútfieringen jild oerbleaun is, mar it is yn alle gefallen net op in finânsieel échec útroun. De regisseurs Jef van der Heijden en Pyt

[p. 335]

van der Zee hoege net nei Amearika omdat hja it hjirre bidoarn hawwe; beide hawwe hja prestaesjes levere, dêr't net folle kwea, mar wol goeds fan sprutsen is. Hja hawwe mei Carel Briels winliken mar ien oerienkomst: hja hawwe de romte, dy't hja ta har foldwaen hiene, brûkt foar massa-effekten en dêr lang gjin minne resultaten mei bihelle.

Dizze oerienkomst leit net foar de hân. Carel Briels hat in show makke fan 150 jaar Koninkrijk, Pyt van der Zee regissearre yn Jorwert in yn Italië situearre blijspul en Jef van der Heijden wie op De Sweach geur oer Dürrenmatt syn Der Besuch der alten Dame. It is in nijsgjirrige fraech oft wy it as kompliment sjen meije as der sein wurdt, dat Van der Heijden en Van der Zee binammen mei dy massa-effekten hiel hwat birikt hawwe.

It iepenlofttoaniel hat yn Fryslân ien great biswier: it hinget tige fan it waer ôf. Binammen Jorwert kin dêr fan 't jier fan meiprate. It hat dus gjin doel en bring stikken mei in acht of trien spilers yn de iepen loft; dy kinne wol op de seal of yn in tinte spile wurde, hwant ien fan de greatste risiko's is dan útskeakele. It iepenlofttoaniel freget stikken, dy't in fiks tal meispilers hawwe en in great dékor easkje. Dat is fansels lang net genôch. De spilers - en binammen de rolspilers - moatte mear as gewoane kwaliteiten hawwe, hwant de foarstellingen yn De Sweach en Jorwert binne mear as in doarpsbarren. En dan moatte de figuranten like goed as de rolspilers it greate toaniel witte to brûken; by amateurtoaniel freget dat binammen in yn it sâlt bibiten regisseur.

De Sweach hat fan 't jier yndied in stik spile, dat yn de iepen loft tige ta syn rjocht komt. Der Besuch der alten Dame is yn it Nederlânsk - ûnder de titel Het bezoek van de oude dame - troch Theater yn de skouboargen spile, mar byg. it toaniel fan de Harmonie yn Ljouwert wie dêr destiids mar amper great genôch foar. De regisseuse Elise Hoomans hat by de Nederlânske opfiering tige de hân hawn yn it dékor, dat bytiden in greate romte suggerearre. Jef van der Heijden hoegde op De Sweach lang safolle net oan de suggestie oer to litten; it stedtsje Güllen, dêr't it drama him ôfspilet, wie dêr troch de dékormakker Fons de Kok goed nei de natûr makke.

Ek yn dat reéle dékor hie Elise Hoomans har regy-opfetting fan it stik. Mar dat freget in tige sterke bisetting fan de haedrollen. Soks is mei amateurs net to birikken, binammen net as inkelde tsientallen spilers út ien gemeente byelkoar helle wurde moatte.

Jef van der Heijden hat it tokoart oan toanielfoarming akseptearre en binammen massa-effekten neistribbe by de opfiering fan de (bêste) Fryske oersetting Op ien bitingst, dy't Freark Dam fan dit stik makke hat. Hy hat de klam lein op in sprekkende tipearring fan de figueren omdat it tokoart oan nuansearring - dêr't net oan to ûntkommen wie - dan net sa bot opfalle soe. Yn it foarste bidriuw, hweryn de smoarryk wurden âlde dame weromkomt yn Güllen, dat har ienris forstaet hat, woltier tasizzend op dy iene, skriklike bitingst, dat de man, dy't har leafde forret hat, dea moat, hawwe wy op De Sweach dan ek in mannich meinimmende tafrielen sjoen. It twadde bidriuw, dêr't de ynwenners fan Güllen - hoewol hja de bitingst fuort al forsmiten hawwe - yn foarútrinne op de woltier, oertsjûge net sa bot. Stadich en útsprutsen swak bytiden waerd it tredde bidriuw spile, hweryn Ill, de man dêr't it de âlde dame om to dwaen is, offere wurdt.

E. Kylstra, dy't wy yn de rin fan de jierren op De Sweach û.o.

[p. 336]

as Amerikaen (Miller), Gryk (Kazantzakiks), Chinees (Brecht) en Switser (Dúrrenmatt) sjoen hawwe, mar dy't dochs yn it foarste plak in Fries bliuwt, wie yn de scènes, dy't de klimaks fan it stik bringe, to stereotyp om oertsjûgje to kinnen.

Ofsjoen fan it goede spyljen fan Akke Radsma as de âlde dame en W. Hoekstra as de learaer moat ik dochs wol ta de konklúzje komme, dat de werjefte fan in greate ploech amateurs fan in slim to spyljen stik as ditte wol in tal oansprekkende uterlike effekten birikke kin, mar yn in djippere útbylding fan dat stik tokoart sjitte moat.

Yn Opsterlân moatte de grinzen foar it gebiet, dêr't goede amateurkrêften út keazen wurde, rommer nommen wurde òf de kar fan de stikken sil him oanpasse moatte oan de mooglikheden fan it eigen spilersmateriael. Mei alle respekt foar hwat Jef van der Heijden birikt hat: mei massa-effekten kin it by stikken as ditte net ta.

Fan 't winter hat der yn Olterterp in petear oer de opfieringen op De Sweach west en dêr hat bliken út dien, dat der oer de opfetting fan hwat der spile wurdt en troch hwa ûngelikens tocht wurde kin. Ik haw ek fan 't jier net de illúzje, dat hja dêr tonei in oare koerts farre sille en ik treastgje my der mei, dat de Sweachster eksperiminten yn alle gefallen ta nijsgjirrige diskusjes liede.

Yn Jorwert binne de problemen net sa great. Hja kieze dêr stikken dy't foar amateurs spylber binne. Fan myn stânpunt bisjoen is dat dus forstanniger en foar de resinsint is it nofliker, omdat hy de spilers bioardielje kin nei hwat hja mooglikerwiis folbringe kinne. Jorwert hat ek de kontinuïteit fan de regy foar. De Sweach mei dan yn de rin fan de jierren regisseurs mei in biskate artistike erudysje hawn hawwe, it biswier is dat hja stik foar stik it ûnbilearde spilersmateriael wer hiel oars brûkten. Pyt van der Zee is net sa'n erudyt man, mar in iverige, biskieden wurker, dy't syn materiael ken, it yn de rin fan de jierren bislipet en op syn tiid ek wer fantasij genôch hat om net yn ien biskate rjochting fêst to rinnen. Syn resultaet mei der wêze; de ploech dy't fan 't jier Fanfarella fan Jan Naaijkens yn de oersetting fan Tabe Beintema spile hat, hat suver gjin swakke spilers, mar wòl in tal bêste krêften. Fan de ‘iepenloftploegen’, dy't wy yn de rin fan de jierren hjir yn Fryslân sjoen hawwe is dy't Jorwert op it stuit hat wol de bêste.

Fanfarella is in fleurich stik oer in Italiaensk doarpke, dat yn opskuor brocht wurdt troch in tal reizgjende artysten. It hie hwat yntelliginter ynelkoar set wêze kinnen, mar it hat genôch libbene tafrielen, humoristyske scenes en yn de dialogen fine geastichheden om jin yn it notaristún in moaije simmerjoun to bisoargjen. Tabe Beintema hat in tige knappe, natuerlike oersetting makke.

It stik is linich en feardich spile. Foar de rol fan Fanfarella wie net de bêste spylster keazen; dat wie sûnder mis Jetske Zylstra, dy't de kastleinsdochter spile. Teake Wagenaar, dy't ek yn foarige jierren al tige opfoel troch syn tipearringen, spile kostlik de rol fan de mislearre studint yn de theology.

Goede yndividuéle prestaesjes, mei as eftergroun massa-effekten, dy't yn dit stik, mei dit materiael en binammen ek yn it knappe dékor fan Stinus Veldkamp tige ta har rjocht kamen, hawwe de iepenloftopfieringen yn Jorwert fan 't jier ta in sukses makke.

PITER TERPSTRA