De Tsjerne. Jaargang 18

[p. 276]

D.A. Tamminga:
‘Net opmakke as in byld’

Ta de neitins fan O. Postma.

Nou't de klok fan Koarnwert, it stille doarpke ûnder de Kop fan 'e Ofslútdyk, syn dealet hearre litten hat oer it grêf fan hwa't wol ‘de âldste dichter fan Europa’ neamd waerd, is it tiid fan bitinken. De lange tiid fan libjen dy't O. Postma skonken wie, - 95 jier, twa jier âlder wurden as in Waling Dykstra - driuwt dêr ta, mar net allinne dat. Wol is it wier, dat it om him hinne aloan iensumer waerd, doe't ek jongere tiidgenoaten fan sines as Wumkes, Hof en Sipma weifoelen. Sels hat er dat as ôfstjerte field, hwat bliken docht oan it kwatryn dat bigjint mei dizze rigels:

Al greater it tal fan har dy't ús forlieten:
De hôven kil, dêr't w' yn it gerspark sieten.

En dochs, om it nòchris mei syn eigen wurden to sizzen, hâldde de âlde Postma syn freonen wol. Forgetten wie syn wurk by hwat neffens him ‘jongemannen’ wiene yn it minst net. Hy is de lêste fan hwa't men sizze kin dat er syn poëzij oerlibbe hat. Dochs hat der in tiid west dat op it toaniel fan de Fryske dichtkunst O. Postma in eftergrounsfiguer wie. Alhiel bûten de fornijingsaksjes fan de Jongfriezen steande, wie er foar in kritikus as Douwe Kalma einliks in, wol wurdearre, mar min ûnder himelbistoarmers thús to bringen konfrater.

Lykwols, oer dy perioade hinne wint nei 1945 foaral Obe Postma nije biwûndering en wurdearring by hwa't yn en fuort nei de twadde wrêldoarloch jong en ûntfanklik wiene. Ien tsjûgenis datoangeande is Fokke Sierksma's yngeand essay Bern fan de ierde, útjown doe't de dichter 85 jier waerd: in blyk dêrfan is ek it heechsetten fan syn dichterskip troch in wèr jonger kritikus as Lolle Nauta en wol men dy line trochlûke oan it hjoed ta: it bitinkingsfers dat Durk van der Ploeg yn dit nûmer ôfprintsje liet, tsjûget fan ienselde wurdearring.

De forbining of leaver de forraning fan universélens en uterste soberheit sil dizze ‘modernen’ lutsen en ta har hege notearringen brocht hawwe. Der is dit jier yn Koarnwert dan ek net in dichter opdroegen, hwaens wurk mei him yn it grêf gien is. As libbene dichter fan dizze 20ste ieu, kin men Obe Postma yn 1963 sûnder restriksje bitinke. Mar bliuwt soks lykwols gjin

[p. 277]

oppassen? Sels hat de dichter syn nekrology-skriuwers yn 't foar al warskôge en dizze stille wink jown:

Dy't oan my tinke wol, bitink my sa:
In minske - 'k mei gjin oare namme ha.

De minske Obe Postma bitinke slút hjir lykwols it bitinken fan de dichter op hiel bysûndere wize yn. Al mocht yn 'e persoanlike omgong dizze dichter him graech efter de archyfsneuper en de rekkenmaster forskûlje, dat it dichterskip him gjin tafallige libbensfranje of in jeugdaberraesje wie, mar ta de ynlikste kearn fan syn wêzen bihearde, hoecht foar nimmer dy't syn fersen ken in fraech to wêzen. De dingen dy't Postma oer it dichterwêzen, ek syn eigen, skreaun hat, fitte gjin twivel oer. Hwant hy mocht dan winskje inkeld as ‘minske’ bitocht to wurden, de beide slútrigels fan it niisoanhelle kwatryn litte sjen, dat it mear as in sljochtwei homo sapiens wie, dêr't de bitinkers oer gear moasten:

Mar yn him kamen gear de slachtere ieuwen,
En alle minsklikens kaem op him ta.

Opmerklik yn dit hjir efkes útinoar ripte kwatryn is de oergong fan de 1e persoan (my, ik) yn de earste helte nei de 3e persoan (him) yn de lêste helte. Men soe hjir suver de kaei yn fine kinne fan de oanstriid dy't dizze Fries eigen wie om it persoanlike to objektivearjen: in soarte fan drompelfrees om it alderneiste al to direkt en to streekrjocht út to sprekken. Ofstân nimme fan himsels sûnder himsels wei to smiten, safier gearde dat er himsels sjen koe as in ‘flikkertins yn it Albilibjen’, dat hie dizze dimmene lyrikus hiem as ien. It sil dizze selde sucht west hawwe dy't him yn syn jonkheit lang twivelje litten hat oan it eigen ynskepen talint. Oer de tritich is er al, as syn earste fersen, anonym suver, yn 'e tydskriften fan dy dagen forskine. Utsûnderlik lang hat dit proses fan inerlike biwustwurding duorre. Mar dan is dy poëzij ek gjin jeuchlike fingeroefening mear, mar ryp wurk fan in folwoeksene dy't syn grinzen ken en hwa't it retrospektive, de âlderdom oars sa eigen, ûnmiskenber lûkt. Dat gedicht De boerinne fan Surch (út 1900) is in stik ynlibjen fan in jong dichter yn de tinkweefsels fan in âlde boerinne, út in oare krite oerplante nei in lânsdou dy't hja yn 'e groun ‘net sjen’ mei, mar alle dagen sjen moat. In frjemd-wiis en unyk debút, en boppedat mei syn simpele strofebou, dy't de dichter jierrenlang oanhâlde sil, in gedicht dat sûnder muoite delskreaun liket to wêzen.

[p. 278]

Oan útspraken yn Postma's letter wurk is lykwols op to meitsjen, dat dit maklike en muoiteleaze mar skyn wie. In djiptaestende rigel as en smert om lytsens kurf syn marken yn' (hwerby't ‘lytsens’ grif wol fortaeld wurde mei as ‘dichterlike ûnmacht’) is dêrfoar in klear biwiis. In spontaen dichter hat O. Postma nea west. Hy moast yn uterste konsintraesje en mei ynset fan al syn formogens arbeidzje; hy wie yn ûnstjûr as syn ‘fersen de fal net krije’ woene. Hwa't by sok moedsum skeppen de transparante soberheit birikt dy't him barre mocht, is in great dichter. In foarbyld foar guon jongeren ûnder ús, dy't der mar hinne kwattelje hwat it Mystike Underwêsten oan ekskreminten opjowt en dat foar poëzij forslite.

Wisse, earne hat de dichter it oer ‘sa't ik mar hwat sleauwe dingen siz' en yn itselde forbân hopet er it libben yn syn fersen fielber to meitsjen net opmakke as in byld, mar sa't de siele it oanbringt’. Mar it sil dúdlik wêze, dat dit op de ienfâld en it trochsicht slacht en net op it abrakadabra fan in hyperyndividualistyske assosiative ferskunst. Hwant it fers, sa hat Postma it ris uterst simpel sein, it fers ‘wol nei de minsken ta’.

It forstean fan syn wurk by guon safolle jonger as hy hat de dichter Postma sûnder mis ta stipe west. It dwaende wêzen mei de dichting, dêr't ek de beide brieven, dy't yn dit nûmer ôfprinte binne, fan tsjûgje, hat by him oant yn hege âlderdom fuortduorre. Moedsum wie dat dichterskip ta ûntjowing kommen yn in tiid dat de grize Waling Dykstra forklearre dat de tael fan de Friezen yn tarring lei en doe't effen letter de literaire earen yn Fryslân tûten fan Jan fan 'e Gaestmar syn folksaerdige fanfaremuzyk. Yn dat ûngunstige klimaet hat it fyn talint fan dizze lyrikus dochs de guit krije kinnen.

Guon fan de alderjongste generaesje lykje oan it wurk fan O. Postma noch net earlik ta to wêzen. Hawwe hja it to drok mei eigen ekspeariminten om dizze dimmene en stille stim forstean to kinnen? Mar faeks moatte hja, lyk as iksels yndertiid, boppe de jierren komme fan de debutant Postma om to forstean hoe'n ryk faset hy fan de hjoeddeiske Fryske dichtkunst fortsjintwurdiget. Of sil dizze ‘oanbring yn ús geastlik erf’ bliuwend ôfstegering fine by al sokken? Lit de forstoarne dichter it harren dan noch ienkear sizze: ‘allinne yn de Geast kin eat bihâlden bliuwe’.

[p. t.o. 278]

Dr. O. Postma yn petear mei dr. P. Sipma