De Tsjerne. Jaargang 18

[p. 219]

Sjoerd van der Schaaf:
Ruzerich waer

It buske mei fuotbalders fan De Spartaen ried om itenstiid troch de buorren, en it wiene gjin stille jonges. Sjonge man, sa ha jo net: De sterke Spartaen / Dy is net to forslaen / Gjin oaren kin it winne / Hja moatte to hurd rinne / Hja moatte to fûl skoppe / Hja moatte to heech koppe / Briaen, briaen, briaen / Hup hup foar de Spartaen! Dat wie in nij liet, ik hie der al fan heard. In skearbaes hie it optocht, en sa'n man kin him ek mar better by syn tondeuse hâlde. Ik tocht: wy sille wolris sjen, hwa't it fûlst skoppe kin! It wie rûzerich waer; de loft stie hwat gielich en hwat fealich, en de barometer like wol gek, sa sprong er nei ûnderen.

Doe't ik in ûre letter fuort soe wie it earste hwat ik seach de sneinske hoed fan Goasse-stil-stil. Dy hoed sweve yn 'e loft as in brune wikel, saeide oer in pear puozzen hinne en kaem ta rêst yn Hoatze Jans en Hiltsjemuoi har massale steech. Undertusken hie Goasse-stil-stil noch wol sein: ‘Bliksem, myn hoed.’ Yn de massale steech seach de hoed der net sa sneinsk mear út, en ik haw earst noch mar even in lape út 'e hûs helle, dêr fage Goasse him hwat mei ôf. ‘Ik sil him mar hwat fêster op 'e kop sette’, sei er, ‘hwant sûnder hoed set it my op 'e eachlidden. En dy wedstriid wol ik dochs sjen.’

Ik sei: ‘Ik ek. Witte jo hwat briaen is?’

Dêr moast Goasse in skoftsje oer tinke. Hy hie dat sjongen lansels ek wol heard. ‘Briaen, briaen, soe it net krekt sahwat wêze as Yndianen roppe, ear't hja der mei de tomahawken op yn houwe?’ Bytiden seit Goasse-stil-stil wol aerdige dingen, mar it duorret even, foar't er der op komt. Ja, dy wedstriid woe ik ek sjen. Hiltsjemuoi mike oer har gerdyntsjes hinne, doe't ik foarby kaem; dat is noch ien út de tiid fan it ringriden en de stuolledouns. Fuotbalwedstriden falle búten har tiidrek. ‘Hinnen kinne ek fuotbalje’, sei hja my ris, ‘mar dy moatte se earst de kop ôfsnije.’ Har hier is sniewyt, mar yn har eagen brânt noch krekt hwat mear as in lêste skyn. Hja wol ha dat hja yn har tiid ris de flier fan De Reade Liuw stikken dounse ha. Dat kin nou net mear: De Reade Liuw is al jierren it Griene Krús.

Der gyng al hiel hwat nei de wedstriid. De kommys Gjaltema hearde ik roppen: ‘Us fuotbalders? In skotsploech ynpleats fan in fjuchtploech! It moat fan de lea komme, net fan de gûchelderij.’ Doe fordwoun it lûd fan him en syn rûge

[p. 220]

maten yn de fûleinige wyn by de hoeke. Pas by de wedstriid fornaem ik him wer, doe't er mei syn swiere stimme smeulsk lake en galme: ‘Traepje dy Harm der út, dy kneukelhouwer!’

Fan Harm-honger sprutsen, dat is in spjuchtige jonge, dy't yn it bigjin fan de wedstriid altomets hwat stadich is, mar evenredich trochskopt as de oaren al sa wurch as maitsen binne. Syn heit hat my ris forteld, dat der wol in panfol ierdappels yn kin en in Akkrommer woarst en in mingel brij, sûnder dat Harm der oars of oars fan wurdt. It is wier, hy is earst wolris hwat to let by de bal, mar yn 't lêst kin gjinien mear tsjin him út. ‘Jow him in miel iten!’ rôp Gjaltema der noch oer hinne. Dat achte mannichien fansels in moaije grap.

Ja, it wie hwat rûzerich, mar it reinde net, doe noch net tominsten. Ik wie der to'n earsten wol op klaeid mei myn learen jas en gummy slûven oer de skuon. It wenstige publyk wie der wol, dat mei net weibliuwe fanwegen de moréle stipe, ek al is it noch sok min waer. De skiedsrjuchter, dat wie in bihyndich mantsje mei in trilderich broekje oan. It sil wol in nije stoffe west ha; hja fine oan ien stik wei nije stoffen út tsjinwurdich. It broekje trille as de blêdden fan in populier; it wie in aerdich gesicht en wy soene der noch hwat mei bilibje. Mar dat wie doe noch net to sjen. Us klub hie it foar de wyn en it duorre net sa lang, doe skopte Piter de Jong, myn neef, de bal yn de goal fan De Spartaen. Der gyng in alderheisliksten leven op: briaen, briaen, briaen! It wie fansels net sa moai, mar dan hie sa'n skearbaes mar hwat foarsichtiger wêze moatten mei syn wurden.

It sil op dat stuit west hawwe, dat greate Harke mei syn wetterhoun opdaegjen kaem. De houn rekke hwat fan 'e wize yn it briaen-gerop en stau byljend foar de minsken lâns. It kin ek mei fan it waer kommen wêze, hwant somlike hounen hawwe teare senuwen en gûle foar it ûnwaer út. Nou jowe fuotbalders fansels gjin sprút om in houn, mar it publyk foun it net noflik en gasfitter Jochum Broodwinder, dat in Ljouwerter is, hearde ik al sizzen: ‘Dy rothon mut wech!’ Mar de rothon tocht der oars oer. Hwant dy hie it trilderich broekje fan de skiedsrjuchter yn 't fizier krige en seach dêr sahwat yn, dat er al it oare forgeat. Hoe sil men jin yn in hounsesiel forpleatse! It bist sette op de broek ta en de skiedsrjuchter wie gjin helt. Hy joech in needgjalp en naeide út. Nou koed er wol aerdich rinne, mar fansels lang sa hurd net as de wetterhoun. Dy bile net sasear mear, hy joech in leech lûd en hapte nei it broekje. Sims hinge hy der even oan as in bij oan in beltsjeblom, mar hy liet ek iderkear daliks wer los. It kaem it broekje

[p. 221]

net to'n goede. En jûchheije it publyk, it davere oer bou en greiden; skande wie it, en ik koe ek it gnizen net litte. Der kaem in ein oan, doe't de skiedsrjuchter oer in sleatsje sprong, dêr't de houn om de iene of oare reden foar stean bleau. Doe wie greate Harke der ek al, hy pakte biret de houn by de halsbân en rôp oer de sleat hinne: ‘Hy docht oars neat, mar hy is skerp yn it fjild en hat jou broek grif foar in oansketten ein oansjoen.’

It waerd noch even spul; de houn moast fan 't fjild ôf, ornearre de skiedsrjuchter, en hy soe der rapport oer meitsje, en Harke woe earst net, hwant hy koe de houn net de wide en rûzige wrâld ynstjûre en sels bliuwe. Mar doe't it hiele bistjûr der him mei bimuoide, sette hy fuort, roppend: ‘Ik bitankje as donateur.’ Dat wie dan de ein fan it trelit fan Harke en syn houn; de loft bigoun nou tige to driigjen en de wyn helle noch oan. Mar de skiedsrjuchter wie in trochsetter; hy stie ynienen wer mei in nij broekje oan yn it fjild en ik bigryp net hoe't er dat sa gau hawn hie, mar it gyng my fansels ek neat oan. Lykwols, der rêstte gjin segen op dizze wedstriid. Dat blykte noch gjin fiif minuten letter, doe't de bal mei in stik wyn der ûnder tsjin in ikelbeam oan 'e kant fan it fjild stau. Dêr moat in ein tûke oan sitten hawwe of hwa wit hat der in spiker út stutsen. De bal joech in klap en foel doe slûch as in útsûge krúsbei op 'e groun. It wie de bêste fan de twa ballen. It moat sein wurde, dizkear rôp it publyk net. It moat hwat field hawwe fan it needlot, dat yn de wylde loft siet.

En dochs gyng de wedstriid earst noch gewoan troch. De sterke Spartaen brocht der net folle fan to rjuchte yn 'e wyn op; en ienkear rekke ien fan ús de bal sa fûleinich dat jo seagen him hast net mear en inkelden rôpen al briaen, mar hy rekke de goal dat alles swypke, en der wie neat stikken. Mar even letter barde der hwat slims: heech yn de loft naem de wyn de bal mei en lei him op it hiem fan Lolle Aukema krekt foar de fuotten fan de boer, dy't op sprong stie om mei wiif en bern nei it lokaeltsje Bethel to gean. Dat wie dochs wol it needlot, hwant Lolle Aukema is oars net sa'n minne keardel, mar dit koed er hast net oars sjen as in teken. Hy seach ús kant net iens út; hy pakte de bal en smiet dy yn it binhûs. It wie de lêste bal. Op it fjild gyng in driigjend gromjen op, mar Jolke Ynsonides, ús bêste polysjeman, biswarde de reboelje; hy forklearre, dat hy en De Groot, de foarsitter, de bal helje soene. En hja stieken der daliks op ôf.

Fan it petear haw ik net alles heard, mar it measte dochs wol. Lolle Aukema sei, dat hy in earlik man wie en de bal de oare

[p. 222]

deis persoanlik oan Ynsonides bringe soe. Net earder, hwant hy koe út noch yn net meiwurkje oan it sneinsûnthilligjen.

Ynsonides liet him net forswarre. Hy ornearre, Aukema moast net út sa'n heech gat blaze. Fansels, elkenien koe tinke sa't er woe, somliken gyngen twaris sneins nei Bethel, mar dominé Ter Horst hie neat op fuotbaljen op sneintomiddei tsjin en kaem sels wolris by de wedstriid.

Doe waerd Aukema lulk. ‘Nou neame jo ek ien! Dominé Ter Horst, dy't oer pinksterblommen en ljurken preket en de Skrift oansjocht foar in great mearkeboek.’

De famylje kaem der omhinne to stean; it wie net sa goed mear to forstean, mar boer Lolle makke gjin risselwaesjes om de bal op to heljen, wol om op to stappen. En sjedêr, ynienen brocht de stoarm útkomst, hwant it wie nou foargoed in stoarm. De hoed fan Aukema gyng de loft yn, de twadde, dy't ik sweevjen seach, en De Groot der efteroan. Gâns in ein fierder by de rûchskerne hied er him. En doe spile it fierder moai; De Groot sei: ‘Kom Ynsonides, dy hoed kin Aukema moarn werom krije as hy jo de bal bringt, hwant wy binne ek och sa eerlik.’

Aukema forwarde him noch. ‘Dit is gjin rjucht. Dy hoed hat net fan myn gerjuchtichheit ôf west.’

Ynsonides wiisde op De Groot. ‘Dy man hat der om roun as in hazze. Oars wie jou hoed yn Dokkumer Nijsilen delfallen.’

It wie gjin partûr. De soan fan Aukema brocht de bal en Aukema krige de hoed.

It joech neat mear. Hwant krekt, doe't it op in brianen gean soe, kaem de rein. It wie net sa'n bytsje wetter. It kaem der yn wolken oan, strûzjend en stjelperich sa as it mar inkeld ris foarkomt. De skiedsrjuchter blies op syn fluitsje, mar it wie net iens nedich; fuotbalders en publyk woene it sa wol leauwe. It wie in drôvige ôftocht. It wite broekje plakte op 'e skiedsrjuchter as wie it bihang, en de oerdrip fan myn huodtsje spielde lij en kleverich oer myn rêch. Gjaltema bisocht moedich briaen to roppen, mar hy forslokte him yn in gjalp reinwetter. En midden tusken it fuotbalfolk yn roun suterich de famylje Aukema, op wei nei Bethel, dêr't hja fansels dweiltrochwiet oankomme soene, hwant it wie wol in kertier gean.

Yn de buorren hearde ik Goasse-stil-stil noch sizzen: ‘It is my dochs op 'e eachlidden set’, en doe seach ik Hiltsjemuoi stean to winken oer har gerdyntjes hinne, har troanje fol nocht oan ûnnocht; ik haw lykwols mar hwat wiuwd en dien oft ik it net bigriep. Ik mei graech fuotbaljen sjen, mar mei sok rûzerich waer gean ik net wer, al roppe se noch sa hurd briaen briaen.