De Tsjerne. Jaargang 18

Filmkronyk:
As twa druppen wetter

Fons Rademakers har mei de forfilming fan Willem Frederik Hermans syn roman De donkere kamer van Damocles in dryste goai nei it greate dien. Hy stie hjir foar in gefaerliker opjefte as mei syn eardere spylfilms Dorp aan de rivier, Makkers staakt uw wild geraas en Het Mes. Hermans syn boek is in forskuorrende trageedzje fan ûn-Nederlânsk formaet, boppedat sa komplisearre en mysterieus, dat allinne in cinéast, dy't sels in great dramaturch is, hjir in adekwate forbylding fan jaen kin.

It har gâns in tiid duorre ear't skriuwer en filmer ta in akkoart komme koene. Hermans moat earst easke ha, dat de hiele ynhâld fan de roman syn gerak krije soe en Rademakers birekkene, dat it dan in film fan sawntjin ûren wurde moast. Hawar, it is sawn kertier wurden.

Yn in taljochting seit de regisseur, dat syn film mear in fariant is op Hermans syn thema as in folsleine forfilming fan it boek. In suver útgongspunt, net allinne om't in folsleine forfilming hjir kwantitatyf ûnmooglik wie, mar in-film-meitsje is hwat oars en hwat mear as in forfilming. Nou is myn haedbiswier, dat Rademakers in selsstannige bihandeling en bihearsking fan de stof krekt net oan koe. Hy eliminearret hiele stikken fan it lange forhael en foeget der nije eleminten yn, mar yn beide oplichten makket er ûngelokken en gjin lytse. Hy slacht scènes en dialogen oer, dy't foar dit drama essensieel binne, hy fiert tafrielen yn dy't it (soms hopeleas) forswakje. It resultaet is in op himsels knappe en boeijende thriller, dy't as Nederlânske spylfilm faeks in boppeslach is en it ek yn it bûtelân wol dwaen sil, mar stikken ûnder it nivo fan Hermans syn oangripende trageedzje bliuwt.

Haedpersoan yn it boek is de sigarewinkelman Osewoudt (yn de

[p. 174]

film Ducker) út Voorschoten, in jonge man fan goed tweintich jier, troud mei syn sawn jier âldere nicht Ria, in ûnsjoch en ûntrou frommis. Hermans jowt yn de earste haedstikken mei like sobere as treflike middels in navrant portret fan Osewoudt, dy't biladen is mei de flok fan syn berte en opgroeid ûnder grouwélige omstannichheden. Hy lijt oan in binearjend minderweardichheitskompleks en siket hwat kompensaesje yn judo-lessen. Op ien fan de earste oarlochsdagen yn 1940 kriget er bisyk fan in Nederlânsk ofsier, Dorbeck, in ûnmeilydsum forsetsstrider. De beide mannen lykje fan uterlik sprekend op inoar, allinne Dorbeck hat swart en Osewoudt ljocht hier. Osewoudt sjocht opslach yn Dorbeck syn alter ego, of leaver syn super ik, de réalisaesje fan al syn dreamen. Op bifel fan Dorbeck giet er yn it forset en fiert de gefaerlikste en luguberste opdrachten blynwei út. Hy stekt, sjit, ik soe hast sizze slachter sûnder wifkjen en ek by de froulju wit er him to rêdden. Sa soe Dorbeck it dwaen en sa docht hy it. Hy libbet allinne by de graesje fan syn master en as er syn hier swart fervje lit, is er Dorbeck. De moetingen mei Dorbeck binne altyd koart en heimsinnich en tige sporadysk. Stadichwei wurdt foar de lêzer de fraech akút, oft Dorbeck werklik bistiet. Dit psychologysk mystearje, dat de skriuwer masterlik stelt, fascinearret jin hwat langer hwat mear. Osewoudt falt yn Dútske hannen, wurdt slein en skeind, mar swijt. Mei help fan ien fan syn boalen, dy't op 'e ein fan de oarloch syn hûd rêdde wol, ûntkomt er. Yn forpleechstersklean reizget er nei it frije suden, dêr't er troch de Nederlânske autoriteiten daliks arrestearre wurdt as in gefaerlik spion. It blykt ntl. dat by elke forsetsdied fan Osewoudt in tal Nederlanners yn Dútske hannen fallen en ôfmakke is. Hy bisiket omdôch syn ûnskuld to biwizen en biroet him altyd wer op Dorbeck, dy't nearne to finen is. Nimmen leaut, dat er bistiel of ea bistien har en de minsken, dy't him kend hawwe moatte, binne allegear dea. Osewoudt soe noch ien trochslaend biwiis jaen kinne: hy har in foto nomd fan him en Dorbeck togearre, mar op 'e Plecht har er syn Leica forlern. As einlings en to'n lêsten it tastel foun wurdt, moat er, ûnder tasicht fan syn rjochters, de film sels ûntwikkelje. Dan, yn de dûnkere keamer, falt it swurd fan Damocles: de opname is mislearre, der is op 'e film neat fan to finen. Hy rint it gebou út en doarmet siik en wanhopich om Dorbeck roppend oer it kampterrein. As er nei de sommaesje fan in pear skyldwachten net harket, wurdt er deasketten.

Hwat is de sin fan dit forhael fan 400 blêdsiden, dat men oan ien stik út lêst en dan jitris lêst? Hwa't it as in forsetsroman sjocht, sil gâns krityske fragen stelle. Hermans hat it lykwols perfoarst net as sadanich bidoeld. It is sels de fraech, oft de haedpersoan neffens de bidoeling fan de skriuwer wol ea yn it forset west har. Syn diéden en avontûren binne fakentiids sa (mei opsetsin) ‘overtrokken’, dat men hjir net oan in reëel barren linke moat, mar oan de wanhopige dream dêr't in iensum en forlitten minske him oan ophiset út de lege woastenij fan syn libben wei. Dit ynderlik avontûr wurdt fiksearre op oarloch en forset mei har ôfgryslike mooglikheden. In dream dy't in tydlike yllúzje jowt en in definitive ûndergong bitsjut. Symboal faeks fan in modern libbensgefoel, dat gjin útwei sjocht en yn de donkere keamer fan in absurd bistean op 'e fal fan it swurd fan Damocles wachtet?

Rademakers stie hjir foar de opjefte, dizze surréalistyske roman yn in drama fan reële bylden to fortalen en dat is him oer de fûst

[p. 175]

gien, nettsjinsteande syn faek treflik technysk fakmanskip. It foar de filmer forliediike probleem fan de heimsinnige Dorbeck, dy't hjir as reëel bisteand minske útbylde wurdt, hat him foaral lutsen en hun ek de titel ynjown: Als twee druppels water. Karakteristyk is yn dit forbân de slotscène fan de film, dêr't men Dorbeck yn Súd-Frankryk sjocht mei Marianne yn syn earmen, it fanke dêr't Ducker in forheftige leafdesforhâlding mei hawn hat. Hja seit tsjin him: Ik ha yn de oarloch immen kend, dy't as twa druppen wetter op dy like. In founst, dy't it forhael noch hwat mysterieuzer makket, mar de Marianne út it boek formoardet. Dat hja in Joadinne is (dy't Hermans fordwine lit nei in kibboets yn Palestina), in faktor fan greate bitsjutting yn it forhael, wurdt men yn de film neat fan gewaer. De biskiedende dialooch mei Marianne, dêr't Ducker har de need fan syn libben yn klaget en hja him treastet mei har leafde, wurdt mei gjin wurd op tsjut. Dit oanplakte slot, dat Marianne degradearret ta in ordinaire seksbom, towille fan de sensaesje, is in swiere en typyske flater.

It boek einget mei it tafriel, dêr't pater Beer him oer de stjerrende Ducker bûcht, syn klean losmakket en yn greate need om de dokter ropt. En dan is Hermans syn lêste sin: ‘maar aan de handen van pater Beer zaten minder vingers dan Osewoudt kogelgaten in zijn lichaam had.’ Hjir wurdt yn inkele wurden it hiele drama fan Ducker syn ûngenêslik libben gearfette. Hwa't sa n geniale klimaks forbetterje wol mei in filmysk plofeffekt moet, tinkt my, de kearn fan dizze trageedzje net folslein bigrepen hawwe, of tsjin better witten yn op goedkeape ynstinkten spylje.

Ek pater Beer jowt de film in iensidige foarstelling fan, dy't nei it karikaturale skaeit. Hermans nimt dizze jonge geastlike, dy't syn wurk ûnder de politike delinkwinten fleurich útfiert, mar dy't it der yndied om to rêdden is, Ducker foar tiid en ivichheit to helpen, folle earnstiger.

Marianne en pater Beer, resp. represintanten fan de ierdske en de himelske leafde, binne yn it boek de beide persoanen, dy't solidair nêst Ducker steane, mar gjinien fan beiden kin him fan de flok fan syn berte forlosse. En krekt dizze figueren wurde yn de film devaluearre of ûnderskat en dit biskiedende aspekt kriget gjin relief.

Dramatysk swak is ek it bigjin fan de film. It forhael fan it boek bigjint op 'e earste oarlochsdei, de film yn juny 1944, as Dorbeck mei in parachute yn Ducker syn tin delkomt, in noch al mearkeeftige ynset. Slimmer is, dat men Ducker syn needsituaesje, dy't Hermans yn de earste haedstikken yngeand biskriuwt, hjir geweer wurde moat út it frij hwat hystearyske gebalt fan syn wiif.

Sjocht men de film los fan it boek, dan is it, nei it nuvere bigjin, in hurde, strakke thriller, dy't mei feart en dynamyk spile wurdt. Suggestive bylden en in goede komposysje. De opnamen fan de Frânske kameramen Raoul Goutard binne treflik en hawwe faek, ek hwat ljocht en entourage oangiet, de ûnheilwytgjende sfear dy't by dit forhael past. De haedrollen wurde bêst spile, binammen de dûbelrol Ducker-Dorbeck, mar ek dy fan Marianne en de Dútske ofsier Ebernuss. Allinne it lûd is soms to oerdreaun en to ropperich. Dat sizzen fan de tekst, in bilangrike faktor, is bygelyks yn De Overval better.

Men kin dizze film lykwols net los fan it boek sjen en dan hat Redemakers mei syn goai nei it greate it doel gâns in ein mist.

INNE DE JONG