De Tsjerne. Jaargang 18

[p. 106]

Joan Minguez:
De menhear fan de underfordjipping

Kofje, drank, hava... En ûnderwilens de klok dy't fierder rint, ûnforskillich foar de tinkdei. Samson hat allinnich each foar har; hy sjocht har blauwe mantel fóár him; hy wit dat as er lang weibliuwt hja oer it pleintsje dwale en mei aloan greater niget ta de winkelsruten ynkypje sii. Hja sii op har polshorloazje sjen - ien fan de earste arguminten dêr't hy mei spagele -, sil in grimas forbite en ûnforduldich de strjitte ôfeagje.

‘Sulveren feest of sulveren brulloft, hwat hast leafst, heit?’

Hy seit net: ‘It folsleine celibaet, fanke!’

En dochs is it al fiifentweintich jier lyn. Op 'e kop âf! Fiifentweintich jier lyn dat hja foar de fotograaf stiene to glimkjen, fiifentweintich jier dat hja yn in koetske it park trochrieden en mei sûkerguod bistruid waerden, dat hja in gastmiel ûntflechten allike royaal as nou réskikt wurdt, mei rys en kyp en de ôfwaeide grapkes by it dessert. Fiifentweintich jier dat hja sjen koenen hoe't har troufoto syn aktualiteit forlear, hoe't de trekkens fan it gesicht en it hiele foarkommen dêr de spotslach fan waerden...

En dat hja dêroerhinne noch sa gemien wie en biwear dat it har talike as wie it juster! Krakt oft it sûnt de ûre dat hja in pear waerden net reind hie, snijd, hagele! En nou moast men it fordoarje noch bitinke dat men fiifentweintich jier âlder wie, krekt as hie men dêrmei in hiele died dien!

‘Forjamme, dy tiid. En as ik to let kom wurdt hja fansels ûngemaklik. Ik sil op 'e hoeke in taksy nimme, tominsten as de koncierge net by de strjitte op 'e wiuw stiet. Goaijen, man, se hawwe nearne gjin erch yn hjir yn 'e hûs. Hja sille foar 't neist ornearje datst út 'e skroeven bist fan blydskip, dat de kleuren dy op 'e wangen komme fan opwining, wylst men allinne mar gau-gau de forbeane frucht ploaitsje wol dy't jin út 'e himel wei yn 'e skurte fallen is. It is in griis, datst dyn tiid hjir forgrieme moatste! Sa'n fris, haarlik appeltsje, né, net rûpstekkerich en wilich. San wyfke alle dagen om dy hinne soe krekt dyn flij wêze! Soe men se net allegear yn 'e steek litte en pyk út nei Amearika? O, as 't net sa'n opskuor en skandael jaen soe... En net safolle koste, sa'n romance slynt in kroadfol jild!

En al wit er dat it ûnútfierber is, bigjint Samson as in spylder dy't de prizen útdielt, dy't er noch winne moat, persiis de

[p. 107]

détails fan de flecht út to figelearjen. Dizze treast sil him altyd oerbliuwe tominsten, om moarn heal forheard tsjin himsels to sizzen: ‘Hiest it wrychtich hast dien!’

Augustyn Samson is yn in from formidden opbrocht. It is dus net sa frjemd dat, doe't er in birop kieze moast, syn oanliz him dreau nei in ‘mont-de-piété’, in lommert. Hwat, nettsjinsteande de ôflieding, just net itselde is as in fromme berch. Frommens noch hegens wiene dermei mank: hy dreau syn affearen yn in opkeamer oan de opreed fan de Suchtebrêge, frijhwat in tapaslike namme. It wie fuort by fjouwer tramhaltes. Oan de gevel siet in great namboerd en ûnder in Hillich Hertbyld stie in evangelysk opskrift as in heraldysk devys: ‘Klopje en jim wurdt iependien.’

Gjin sprake fan, dat er sels syn earsucht dy grinzen steld hie. Dat mocht net lykje. Yn syn skoaljierren hie er him sels earder in strateech of in folkslieder dreamd. De glâns fan syn efternamme tilde him sa op, dat er tochte, hy wie foar de heechste bistimmings ornearre en de oertsjûging fan syn takomstige gloarje liet him glimkje oer syn tuskenbeiden sifers, krekt as wie er in keningsbern dat incognito studearre.

Oant er syn Delila, alias Gertrude roette en har oan de foet fan it alter trou ûnthjitte, rekke er dat fielen fan oerwicht net kwyt. Hy hie de souwe fan it houlikslibben nedich om mei beide fuotten op 'e groun to kommen en yn 'e rekken to krijen, dat syn efternamme winliken in bongel oan de foet wie. Jin ‘En Samsó’, mynhear Samson, neame to litten bearde like dwaen as ‘En’, mynhear Dante!

De jierren bûgden him ûngemurkenwei ta it jok en makken him roungear fan rêch. Né, de skouders fan syn forneamde genamt, dy't in timpel delkomme litte koene, hie er net! Sels de húslike tyranny koe er net brekke. Hwant yn Samsons libben kaem Gertrude it plak yn to nimmen, dat de dea fan de muoikes leech litten hie. Gertrude forpopke him. Hja twong him om mei de paraplu bûtendoar to gean en om Alderheljen hinne syn wollen boarstrok oan to dwaen, mar mei itselde gesach noaske hja syn bûsen troch om parfumearre briefkes of it biljet foar in pikant aventûrke to snippen.

De earste tiden hie er soks glimkjend talitten, suver op 't skik, suver wijs mei de tearens en de oergunst, dy't út sok dwaen bliken diene. Mar sûnder it to fornimmen wie er sa - troch oanwenst en de freze foar it skandael - ta in folsleine ûnderwerping ôfsakke. Syn rol wie tonei biheind ta produktive aktiviteiten: hy wie de jildautomaet foar syn hûshâlding wurden. Hy waerd bitter as er der oan tocht. Bitelje, dat kaem

[p. 108]

altyd foar him op: in auto foar it wiif, in lotterijsaek foar syn soan, in man foar syn dochter. En alle dagen hat er se om him hinne dy trije, net to sêdzjen en altyd brutael, krekt as wie it in gunst, dat hy se frijhâlde mocht. Syn skoansoan wie de iennichste, dy't him nea ôffallen wie. As man, dy't de honger kend hie, hie dy alteast earbied foar de macht fan syn jild en bleau trou oan syn taek: it skoanfolk in pauslike baronstitel to jaen en it fanke har gerak, sûnder dat soks oant nou ta gefolgen hawn hie.

En noch wie syn fornedering net great genôch. Nou moast er, troch de frou twongen, noch opsprekke oer de freugden fan fiifentweintich jier houlikslibben!

‘...De dei, dy't wy bitinke is ien, dy't mei reade letters oan 'e balke moat!’

‘Hwerom reade letters, heit?’

Altiten dat genar. Altyd dy slûchslimme fraech, dy't der op út is om heit justjes bispotlik to meitsjen, de earme slokker, dy't him efter in loket útslooft om syn hûshâlding in maklik libbentsje to jaen, efter in loket, ja, midden yn Distrikt Fiif, mei in swart bril op 'e noas, dat it publyk respekt foar him hawwe en him net werom kenne sil. Samson hjitte, oer swide en greate plannen drôge hawwe, om by einsluten yn folsleine selsforleagening jûpen en juwielen to taksearjen, dôf foar de klachten en suchten fan de slachtoffers. Sûnder ien kear to mankearjen, sûnder ris in útsje nei Parys, sûnder de hillichheit fan it houlik ek mar ien kear to skeinen!

As men troch de doar stapte - ivich en erflik hearre to moatten dat jins soan it hie oer ‘dy stumper fan in heit.’ [Se joegen net ienris in oare draei oan har praet]. Jins eigen soan, dy't jo gauris út de kloeren fan jildsjitters hâlden hawwe, aesgieren dy't foar in konkurrint as dy stumper fan in heit ûnforbidlik wiene.

En as tsjinprestaesje dy skelnamme: ôfsetter. Jin ôfsetter neame litte moatte, om't men in amtner yn swierrichheden jildsjit, om't men in ‘ûnproduktive groep’ skewielt, foarútrint op it fruchtgebrûk fan in erfenis. Forwiten hearre moatte om't men de wetlike rinte nimt en in lytse risikomarge, krekt as hiene jo de bilofte ôflein filantroop to wurden. Je soenen sizze, dat der neat hearlikers wie as siferje en registers byhâlde, as deadsbirjochten lêze en kreauwe mei prokureurs, wylst jins klanten variété-artysten frijhâldden!

Hawar, nou is it út! Hy hat der rjocht op om syn eigen libben to libjen, oars sil it, as er net oppast, to let wêze. Fuortdaelk, opslach sil er der op ôfgean, op siik nei dy noegjende

[p. 109]

eagen dy't him juster in folsleine weelde foarspegelen...

‘Mar August ju, tink ris ta, hjoed moatte wy perfoarst nei de skouboarch. Op in dei as dizze...’

‘Mar bist net wiis, heit.’

De gewoante om hearrich, altyd hearrich to wêzen lit him yn 'e stoel werom sakje. Mar hy wurdt fitere troch in opstiging ta rebelly. Hy wurdt gek as er om dy eagen tinkt, as er him it sarkastyske glimke foarstelt, dat dêr yn opljochtsje soe as hja dit tafriel bywenne. Mei forwrongen antlit, sa'n ynspanning easket de bislissing, riist er rimpen oerein en slacht dinderjend mei de fûst op 'e tafel.

‘Né, ik gean fuort. En nou't jim hjirre binne, wol ik jim meiiens mar sizze dat it nou út is, foargoed út. Tinke jim meiskien dat der mei myn wil gjin rekken hâlde wurde moat? Dat mist jimme glêd. Ik bin it sêd as spein spek om foar oaren to arbeidzjen.’

Alle fjouwer binne se oereinsketten en sjogge inoar forheard oan, mei de wanhopige útdrukking fan in gasthear as in ûnkorrekte gast de dames forlegen makket. De útbarsting is sa ûnforwachte, sa bryk yn dizze sêftsedige man, dat elkenien tinkt dat it him yn de plasse slein is.

Bidaerd, sûnder har bihearsking to forliezen, is Gertrude by him kaem om him del to bêdzjen en de pols to fielen.

‘Kom, kom August, hwerom falst sa út? Bigrypst net dat al dy oerstjûrens net goed foar dy is? Letter hast it war oan de mage fansels. Kom, bidarje dy: dû witst dochs, dat wy hjir allegearre mâl mei dy binne? Haarink, hy is koartsich. Kom Michiel, dû hast ommers forstân fan dokterjen?’

Krekt as hie de ynspanning him hielendal útriden, liet Samson him bimemkje en bidwaan. Hy liet gevuurde, dat hja syn hert biharken, hy liet him op 't skouder klopje en doe't er ienris útklaeid en wol op bêd lei, kâlde kompressen op 'e holle lizze. Ut en troch rint it him kâld oer de lea. It is wrychtich noflik, jin sa as in bern bioppast, biwekke, regearre to fielen. Fansels, hy wie oerstjûr, hja moatte wol gelyk hawwe, hy hie ommers forheging ha se ûntdutsen? Ja, sa'n hjerstblinkje is fordealde gefaerlik. Soest alles wol oanpakke wolle en hâldst der gjin rekken mei, datst gjin jongfeint mear biste. Op dyn jierren kin sa'n oankomst allinne mar skea dwaen. Kunst samar in set krije! Ja, fansels, dat fanke... Hja is moai, dêr is gjin mis op. Mar wol dat sizze, dat hja al dy heibel wurdich is? It is fansels in klitse, bist ommers mar troch in pear lieninkjes mei har yn 'e kunde rekke. Hja kin forgémy wol in vampyr wêze, sa'n ien dy't jin yn in hotelkeamer kâld makket of jin

[p. 110]

yn it stille wetter fan in mar fordwine lit...

‘August, hwat soest nou foar gekke dingen dwaen? By dyn húshâlding weigean, by de iennichsten wei, dy't mei dy op hawwe, al is dat ek omdatst foar har soargest? Samar ynienen fuort om in jier gleone wille mei sa'n flarde? Dû soest der al dyn jild by opsette, hwant soks kostet in kaptael! Dû hast der noch hielendal net fan profitearre en dochs hat it dy al fiifenfyftich pesetas koste.

En it is sa noflik op bêd!’