De Tsjerne. Jaargang 18

[p. 103]

A. Cirici-Pellicer:
De Katalaenske kunst sunt 1800

De Katalaenske kunst fan de 19e ieu is de wjerslach fan in sociale en ekonomyske situaesje, dy't toweibrocht is troch de forbiningen mei Amearika en de yndustriéle revolúsje. In machtige boargerstân komt op dy't, om't de steat hjiryn forstek gean lit, op eigen manneboet nije kulturéle en artistike ynstellingen stiftet. De boargerlike driuw nei foarútgong oppenearret him yn it puristyske neoklassisisme fan de Revolúsje- en Empiretiid. Dy boargerij bigrypt sûnt 1850 dat de ûntjowing fan Katalonië logyskerwize in autonome politike organisaesje meibringt.

De Romantyk, dy't nei de Midsieuwen seach, hat de weromkear fan it lân nei syn oarsprongen bifoardere. It tobektinken oan in great en ryk forline hat de earste opstjit jown ta it opkommend nasionalisme. It is gjin tafallichheit, dat de greate bouprojekten yn dy tiid bistiene út de rekonstruksje fan it romaenske kleaster fan Ripoll en de Universiteit fan Barcelona. De romaenske styl waerd by útstek as de nasionale biskôge. Oan de universiteit fan Barcelona is de namme fan de boumaster Elies Rogent forboun.

By gelegenheit fan de Wrâldútstalling to Barcelona yn 1888 forskieren de Midsieuwen njonken de progressive formules fan in boukunst yn izer, al forbine beide rjochtingen har soms meiinoar: in dryste synthese is it wurk fan Domènech i Montaner.

De byldhouwerij makket ek forskate stadia troch. Yn it bigein fan de ieu fortsjintwurdiget Campeny it strangste revolúsionaire neoklassisisme. Nei him kriget men de Vallitjana's, dy't mei har réalisme, dat by de Valenciaen Benlliure nei it anekdoatyske oerhinget, bianderje oan de foarkar fan de almachtige bourgeoisie.

Yn de skilderkunst set de Romantyk utein mei de Nazaréners, fan de groep fan Lorenzale en Espalter, dy't gleon binne op de skilderkunst fan foar Rafaël, tige puristysk en idéalistysk.

Martí Alsina fortsjintwurdiget it Réalisme, lyksoartich as dat fan Courbet, wylst Marià Fortuny, in tige briljant kolorist dy't foar syn tiid stoar, it Ympressionisme deun oankaem. Dy streaming krige oan 'e een fan de ieu foet yn Katalonië.

De Katalaenske boukunst fan de 20e ieu bigjint mei it tige fruchtbere en briljante tiidrek fan it Symbolisme. Hwat yn it oare Europa de flechtige moade wie fan de Art Nouveau, de Modern Style, de Jugendstil, naem yn Katalonië de namme Modernisme oan en roun út op in yngeande artistike omkear.

[p. 104]

Yn de boukunst hie dy biweging as greate skeppende persoanlikheit Antoni Gaudí, de wurkmaster fan almeugend dryste, organyske en polychrome konstruksjes mei sterke plastyske wurking, alhiel ûnôfhinklik fan de oerlevere stilen en aloan mear rjochte op strukturéle útfiningen.

Njonken him fortsjintwurdiget Puig i Cadafalch de oergong fan in nei de Midsieuwen swymjend symbolisme nei de blomstyl en dêrútwei nei in forienfâldige en hast funksionéle Neobarok. Yn syn Paleis fan de Katalaenske Muzyk, in konstruksje fan bakstien en izer, biklaeid mei keramykmozaïken, skoep Domènech in forhearliking fan de ‘art floral’. It fjûr, de forbylding, de drift fan dit modernisme rint lykop mei in oanwinnend nasionalisme.

Sûnt 1911, doe't Katalonië eigen politike, kulturéle en ekonomyske ynstellingen bigoun to krijen, bringt it s.n. ‘Noucentisme’ oarder, tucht, klearens, méditerrane harmonije en in konstruktive wil. Yn de boukunst wie dit it tiidrek fan de greate skoallen, bouwurken hwerby't de tradisionéle foarmen modernisearre waerden.

Nei 1928 krige de rasionéle boukunst yn Katalonië foar it earst hâld troch it stribjen fan in groep boumasters mei as sintrale figuer Josep Lluís Sert, dy't nei de boargeroarloch deken fan de Architekteskoalle fan Harvard University waerd. Nei de oarloch wie oant 1951 it akademisme forplichte, mar dêrnei ûntstie in nije bloei fan de moderne boukunst, dêr't Coderch en Antoni Bonet yn foarenoan steane.

De byldhoukunst fan de modernistyske biweging foun syn greatste kréative kunstner yn Josep Llimona, in soarte Rodin, mar tagelyk idéaler en réeler. It Noucentisme ûntdiek de mediterrane skientme en in eal gearspyljen fan de massa troch de greate Aristides Maillol, berne to Banyuls, en troch de kunstners Casanoves en Clarà. Tonei stribbet Rebull nei in forstrakking fan de foarm.

Oan de oare kant hawwe Gargallo en Juli Gonzâlez, skeppers fan de metael-skulptuer, Europa útholle foarmen skonken, de leechte yn it byldhouwurk, de suggestive krêft fan laske izer; hja hawwe in avantgardistysk karakter, dat útroun op it hjoeddeiske wurk fan ekspressive abstrakten as Subirachs en de konstruktive abstrakten as Villèlià.

Yn de skiiderkunst waerd it Modernisme fortsjintwurdige troch de greate foaroanman Isidre Nonell, dy't gauris Sigeuners skildere, mei in bûnt forheljend palet.

Yn 1911 leit Joaquim Sunyer it aksint op oarder en konstruktivens; hy is de man fan in rêstich en klear Noucentisme,

[p. *11]

Byldhouwurk Josep Clarà

[p. *12]

Skilderij Sunyer

[p. 105]

fol wjerklank fan Signorelli en Cézanne en fan it Kubisme. Nei him ûntwikkelje in diel skilders fan de Katalaenske wurklikheit har kunst tagelyk de yntellektuéle en de sensuéle kant út, sa't b.g. klear to sjen is oan de lânskippen fan Jaume Mercadé.

Mar de drystmoedichsten waerden troch it avantgardistyske aventûr meitôge. Joan Miró wie to Parys ien fan de earste surréalisten en hat sûnt in mânsk oeuvre skepen, tige persoanlik en rounom wurdearre. Syn ynfloed striele fan Parys út, dêr't foar Mirò al, Picasso, ek nammers yn it Barceloneeske formidden foarme, him nei wenjen set hie. Salvador Dalí folge him nei Parys en skoep dêr de visionnaire streaming fan it surréalisme.

Nei de boargeroarloch wie Antoni Tapiès, in earnstige, strange persoanlikheit, de greatmaster fan in tige manmachtige Pléjade fan nije skilders fan de Barceloneeske skoalle. To Valencia wurdt dy rol spile troch de ‘spatialist’ Salvador Sòria.

Mei it oansterkjen fan de nasionale persoanlikheit hat de Katalaenske kunst yn ús ieu, troch dizze greate, universéle nammen in ûnforwachte glâns krigen, nettsjinsteande alle swierrichheden en tsjinstuiten.

(Oersetting út it Frânsk)