De Tsjerne. Jaargang 18

[p. 41]

[Nummer 2/3]

Ta kontakt en rekkenskip

Dit nûmer, dat in situaesjeskets wêze wol fan de literatuer, de tael, de kultuer fan Katalonië, hie al in jiermannich yn nominaesje west. Troch de wurken fan de Italiaen prof. Giacomo Prampolini hie in sakeman út Barcelona, de hear Pau Ginés, weet krige fan Fryslân en fan de kultuersituaesje hjirre. Der ûntstie in korrespondinsje tusken him en de Tsjerne-redaksje en nei't yn '61 it Israel-nûmer útkommen wie, hat ús Katalaenske kontaktman der namsto fûlder op oanstien om to kommen mei in soartgelikense documentaire oer it kultuerlibben fan Katalonië. Bisiken oer en wer folgen. Yn '61 kaem dizze freon fan Fryslân oer en rekke yn 'e kunde mei persoanen en ynstellingen to uzes. Yn '62 ûndernamen Jo Smit, G.N. Visser en ûnderskreaune de reis oer de Pyrenéen om fierdere forbiningen to lizzen. Wy founen ûnder de sudersinne in lân en in folk dy't greate yndruk makken. Nea sille jin de simmerjounen forjitte as yn 'e fiskersplakjes oan de Costa Brava it folk him op strjitte spontaenwei útlibbet yn syn nasionale mienskipsdouns, de Sardana. Nea giet jin Barcelona út it sin, sintrum fan Katalonië as Parys fan Frankryk, brûzjende miljoenestêd, dêr't wy efter it kralegerdyn fan in efterôfkroechje by kreeft en wyn freonskip sleaten mei in ploech Katalaenske dichters en skriuwers, mei hwa't wy yn in noflik en fruchtber gearwêzen ôfspraken makken foar dit aparte nûmer. Nea better as doe hawwe wy field hwat ‘Europeeske mienskip’ bitsjut en yn 'e takomst bitsjutte kin. Noch ûnforjitliker sil foar jin bliuwe it bisiik oan it forneamde Benedikter kleaster Montserrat, bolwurk èn laboratorium fan Katalaensk kultuerlibben, in frij honk dêr't û.o. Serra d'Or printe wurdt, it iennichste tydskrift dat op 't stuit yn 'e lânstael forskine mei. Is it niget dat dit kleaster heech yn 'e bergen wol neamd wurdt de Sinaï fan it Katalanisme?

Dêr binammen hawwe wy ek heard fan tastannen op tael- en kultuergebiet, dêr't ús de demokratyske earen fan sûzen. In libbene tael mei in lange literaire tradysje, sprutsen troch in seis miljoen minsken, mei op gjin inkelde skoalle leard wurde noch yn it iepenbiere libben brûkt. Bihalven yn húslik en ûnoffisieel formidden slacht rounom it Kastiliaensk, sa't hja dêr it Spaensk neame, foar master op. It iennichste dat de Katalanen yn eigen tael oer de radio to hearren krije, is in jierlikse krysttaspraek dy't út Montserrat wei útstjûrd wurdt. De iennichste universitaire learstoel foar Katalaenske literatuer kin men fine yn... Liverpool. De iennichste kranten dy't yn

[p. 42]

'e memmetael bisteane komme út yn... Mexico, hwerhinne nei de boargeroarloch gâns Katalaenske kultuerdragers útwykt binne, lyk as ek nei Frankryk. Der is op it stuit yn Katalonië wer in biheinde mooglikheit ta it útjaen fan boeken dy't de censor talit, mar fan literaire bloei en fan skriuwen as birop kin sa gjin sprake wêze. Boppedat, ûnder sokke gnjidzjende omstannichheden weakket de jongerein los fan eigen woartel.

It útsûnderlike en ek it pynlike fan dizze situaesje is dat Katalonië súd fan de Pyrenéen ekonomysk bislist gjin efterbleaun gebiet útmakket, lyk as dat yn West-Europa sa faek by taelminderheden it gefal is, mar dat it rjochtoarsom, mei troch in hannelsstêd as Barcelona en it tanimmend pleatslik frjemdeforkear, de koark is dêr't Spanje yn dit stik op driuwt. Wylst op 't heden ienachtste fan de bifolking fan Spanje yn Katalaensk gebiet wennet, bitellet dit folk ienfjirde fan alle Spaenske bilestingen. Wol in paradoksael en ûndaeiber forskynsel: kulturéle en steatkundige ûntkrêfting tsjinoer in greate ekonomyske foarsprong.

Nettsjinsteande dizze knoeijende faktoaren is de sosiale wurdearring fan de Katalaenske tael noch altyd moai sterk, foaral yn it gebiet dêr't Barcelona mei fjouwer omlizzende provinsjes yn leit, it s.n. ‘Principat’. Ek hjoeddedei, wurdt jin forteld, assimilearje guon ynkommelingen om utens wei fan tael nei de twadde generaesje. Dit maetskiplik oansjen hâldt foaral forbân mei it feit dat yn Katalonië noch altyd in katalaensktalige hegerein bistiet, wachtsjend op oare tiden. Wol waerd tsjin ús klage dat de omgongstael fan de jongerein - hoe kin it oars? - oantaest wurdt troch alderhanne kastilianismen. In lûd dat ús as Friezen net ûneigen oankaem.

Hwat der yn 'e takomst mei dit Katalonië, dat tiden fan folsleine kulturéle en politike autonomy kend hat, noch barre sil, leit yn it tsjuster. De biwuste Katalanen dy't wy troffen, wiene lykwols fol goede moed en fol takomstplannen, fêst tidigjend op mear kulturéle earmslach en forhelp fan earder festige tradysjes. Ut it noardlike Fryslân wei wolle wy harren goereis tawinskje op in wei dy't, mei bihâld en mei forheffing fan it nasionael-eigene, liedt nei it Europa dêr't hja har mei ús diel fan witte.

Foar gâns fan ús lêzers wie de kulturéle kaert fan Katalonië grif ‘terra incognita’. Dat dit nûmer it byld forskerpje mei en dat it in foege boustien wêze mei oan it Europa dat komt, is by einsluten de winsk fan de redaksje.

D.A. TAMMINGA