De Tsjerne. Jaargang 11

[p. 279]

Krityk yn it koart:
Flecht yn 'e malar

Sigfrid Siwertz, Marpiraten. Ut it Sweedsk yn it Frysk oerset fan Marten Sikkema. Bantintwerp en stofomslach Jan van der Bij. De Fryske Bibleteek 82. Utjowerij Brandenburgh en Co., Snits, 1955. Printe by Friesch Dagblad, Ljouwert.

Dit forhael is net maklik to karakterisearjen. Derfoar hat it to folle en to Onderskate eleminten. It jowt, mei greate kunde en gans sfear, in brede biskriuwing fan in lansdouwe: de Malar, dy wide wrald fan marren, eilantsjes en pollen mids in bergige en boskige natal. binoardwesten Stockholm. En yn dy lansdouwe mei har Ofwikseling net allinne fan natal., mar ek fan waer: simmer en hjitte, wynstilte, Onlijichheit, tonger en stoarm, lit de skriuwer trije jongfeintsjes in swalkerstocht meitsje, dy't harren sawol yngrevene kunde oan it gebiet as oan farren en farrensark bybringt. Mar der haldt it net mei op. De mannen krije safolle to bilibjen en to enderfinen beten de wenstige roai fan soksoarte forhalen fan jongereinswalkerij, dat it boek ek fan in avontilreroman hat. Boppedat giet it de kant út fan 'e detektive, sij it dan ek in finopsetliken en ienfaldigen: de maten fintdekke tafallich in moard, en ien fan harren bringt de dieder ut. Siwertz sjocht sels kens syn figueren, al swalkjende, tintdekkende en anderfinende, effen yn 'e kunde to bringen mei de wrald fan in pear harren minder bikende sosiale milieu's: adel, dilettantistyske wittenskip en greate boargerij.

It haedelemint lykwols, it eigentlike doel mei dit forhael, liket my ta, leit yn 'e tekening en Ontwikkeling fan 'e karakters. Op 'en djipsten en biskiedendsten is Marpiraten op syn wize litterair-psychologyske forklearing fan 'e driuw ta swalkjen oer de wiidten. Yn 'e gong fan it forhael, yn 'e karaktenitbylding, en ek wol troch sels it taljochtsjende wurd to nimmen, lit de skriuwer de romantyk derfan sjen: it langstme nei frijheit. De tocht, oangien itt forfeling en at in frijhwat finbiwust sin oan avontaren, wurdt flecht yn it avontar. Wis, flecht ek ut freze om werom to kommen, flecht fan, mar geandewei sterker foar de boargerlike wrald. En al flechtsjend, komme yn alle gefallen twa fan 'e trije maten - de tredde, Erik, spilet gjin greate rol ta harsels, bisef fan hwat harren driuwt, biwustwurding fan har forlangst. Beide fine hja har wei neffens dat hja bisteane: Fabian, de man fan it lichtsinnich needlot, giet net mei werom nei hes, mar tsjocht fan en via de Malar de lokjende, noch folle frijere einleaze wrald yn; en Georg, de eigentlike haedfiguer, dy't wol wer theskomt, hat nou in fest doel, der op klear dat er is om de frijheit yn en op 'e boargerlike maetskippij to bifjochtsjen.

Mei oare wurden, Marpiraten hie licht in healslachtich, ja hybridysk gefal wurde kinnen, as Siwertz net sa'n handich skriuwer wie. Natilrbiskriuwing, sfear, foarming, karaktertekening, fortelkunst, bou, it trochinoar weven fan 'e tinderskate eleminten, it is allegear litteraire knap, en de esthetysk-romantyske tael, krekt passend by dat alles, wurket noch mei ta de ienheit en de tsjoen.

Nammersto mear lykwols hie de skriuwer syn lang net lyts kunstnersformogen nedich, meidat it forhael hiel hwat Onwierskynliks

[p. 280]

hat. Lit de lezer sels oardielje. Trije feintsjes wurde wei, fit in lyts plak. Fuort meitsje de lju der at op, dat hja omkommen binne yn waer en wetter. Tagelyk binne in prachtich jacht en in jol fordwoun. Hwat soe mear boar de han lizze as forban tusken dy beide fordwiningen to sykjen, der yn alle gefallen romte foar to litten? Mar ne, alden, fogden, kunde lake fuortynienen mar ien konkluzje: fordronken! en sander de oare mooglikheit acht to slaen, ja sels sander sykjen om 'e perfoarst fordronkenen, geane hja oer ta de oarder fan 'e dei. Forsafier't Siwertz dat net mei safolle wurden seit, suggerearret er it. Allikemin krije wy der it minste fan to hearren, dat de eigener fan jacht en jol om syn fordwoun bisit siket. It mocht bikend stean, dat de lju it boat sawol as de jonges gram binne. Underwiles sile de drinkeldeaden wike oan wike, likegoed deis as nachts, yn 'e Malar om, bihalven dat hja nou en dan ris it jacht biskal lizzen hawwe. Fansels kin de oanwezichheit derfan net anbikend bliuwe. Wol hawwe hja yn it earstoan de namme fan it fartach Utskrabe, oare kleuren oanbrocht en oar seilwurk yn it plak set, mar it jacht sels en syn foarm kinne hja net fortsjustermoanje. Der komme harren skippen foarby, op it kantsje wolris of fan oanfarring. Op en fan it lan wurde hja wol signalearre. Derby driuwt de need har ta ynbraken en plondertochten om iten yn beunen, kearen, simmerhUskes, al Hwe't mar ytbere waer to forwachtsjen is. Op in kear wurde hja derby sels bitrape fan in pear fiskerlju, oan hwaens forwoedene forfolging hja mar kantroerend antkomme. En troch har by nacht somtiids silen sander ljocht wurde hja in gefaer foar de skipfeart. It ien mei it oar komt der dan ek gans praet en gegriit yn 'e kontrei oer in heimsinnich opdakend, omkrusend en wer weiwurdend boat. Dat allegear forhellet de skriuwer, mar op 'e nij liket nimmen op it spoar to bringen fan 'e fordwining fan jacht en fan jonges. Noch fan it sykjen om it jacht noch fan it opspoaren fan 'e jonges noch fan it efterfolgjen fan it heimsinnich fartach kriget men yn it forhael in wurd to hearren. Ek komt mei alle ynbraken en plonderingen en it gefaer foar de skipfeart de polysje net fanwegen. De maten tinke har binaud, mar flechtsje der't blykber gjin forfolger is. Net, dat Siwertz har fine litte moatten hie. Yn sa'n wide wetterwrald as de Malar mei har folle gloppen, hoppen en skillen moat it in ridlike kans hawwe, út 'e hannen to bliuwen. Mar wol tige anwierskynlik is it, dat dat yn sokke omstannichheden as de biskreaune sûnder alle sykjen en forfolgjen gean kin.

En dochs, dy anwierskynlikheit redt dizze Sweed gled op. Hy wit sa linich en sa charmant to fortellen, dat de net al to krityske lezer nauwerneed euvelmoed yn 'e biswieren kriget. Hy tsjoent jin de suver barokke gearstaldens fan it forhael ta in geve ienheit, en it folle iinwierskynlike deryn ta sa'n natuerlik mooglik birin. Derom net, dat docht noch mear de psycholooch as de artyst; ne, beide diele lyk op yn dizze idyllisearring fan in romantysk frijheitside!

E.B. FOLKERTSMA.