De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 161]

[Nummer 6]

Marten Sikkema:
De pion.

Lyk as er dêr stie yn it stadige reinen, djip biwuolle yn de fierstodjippe bolhoed en de oer de skuon hingjende âlde soldatejas, hied er minder fan de minske dy't er dochs foarstelle moast, as fan in swarte pion út in libben skaekspul.

De âld merje lykswol, dy't slûch stie to kôlgjen yn de learene sek dy't him om 'e kop bingele, hie wierliken neat fan it prûstich hynder fan it skaekspul, dat neffens easterske tradysjes de kop jimmerwei fier omheechstekt. It rûpske bistke like âlder noch as syn baes, hwat neffens de statistyk fan 'e hynstestjerte yntusken net wier wêze koe: Heinrich wie ommers in goede sekstiger.

Grif âlder as beide togearre wie yn elts gefal de landauer: Heinrich's pake silger, ek al fuorman, hie him ommers oantúgd út de greathartochlike stâllen, dêr't er it plak romje moast foar in nijmoadriger model mei bûkige doarren; dêrfandinne noch it forblikte wapentsje oan wjerskanten, dat de opmerksume taskôger weromfierde nei de goudene tiid fan it ûnôfhinklik greathartochdom. Sa sei it de famyljetradysje.

De trein wie wer to let; dat wie langer ek alhiel út 'e oarder, lyk as it waer nammers, en al it oare sont de kapitulaesje. Stadich sipere it wetter him tusken de soallen troch. It hynder fuotskrabe hwat yn 'e dridze om. In tryste boel. Earder hie dat wol folslein oars west: hwat in fakânsjegongers alle jierren weroan út binnen- en bûtenlân, krebintige âlde hearen en forfallen dames dy't kamen om de biromde baden, fleurige famyljes dy't kamen om de natûr en ploegen wittenskipslju en studinten dy't kamen om de museums en bouwurken. Letter wie it mei de bûtenlanners hurd ôfsakke, mar nije reizgers hiene al ridlik gau har plak ynnommen: de minsken fan leger en partij wisten ek fan libjen en libje litten, sels yn 'e oarloch noch.

Nou wie it út: gjin konserten mear yn it slotpark, gjin fjurwurk en ylluminaesjes mear, gjin blomme-optochten en simmerfeesten mear. En mar amperoan mear eat to fortsjinjen.

[p. 162]

De trein kaem binnen. Efkes krige er it byld foar him fan in stream minsken, tôgjend mei greate koffers, roppend, laitsjend en pratend yn forskate talen. Mar neat fan dat: in pear froulju yn boeredracht, in oarlochsynvalide op krukken, in âldmantsje, guon skoaljonges. Mar dêr kamen, drok gestikulearjend, noch twa mannen ûnder de oerkaping wei: Frânske ofsieren. Hja setten op him ta.

- A demain, Charles, à demain.

De oare kearde him om. Hja saluearren net ienris.

De man Charles smiet syn aktetas op 'e bank.

- Aha, le grand-duc lui-même, sei er, op it wapen wizend; en dan yn goed dútsk: - Sie sind also der grossherzog selbst, ha ha. Zum Berghotel!

Hy joech him del yn 'e kessens.

Dus dochs wer in bûtenlanner yn 'e wein. Wie it de lêste mar.

It Berghotel wie it stafkertier fan de nije masters. Krekt of hy net wiste hwêr't de man hinne moast. De man woe grif syn dútsk demonstrearje, dat yndie net min wie foar in Frânsoas.

Hy koe dit folkje, al sont de foarige oarloch, doe't er in skoftke tsjinst hawn hie yn in kriichsfinzenenkamp. Drok, libben op 'e trie, fleurich, licht oer alles hinne. It wiene suver heale Joadtsjes. Ek hwat ûnbitrouber.

In goede opmerker oars, dizze. Lyk as dy oare Joad, dy't jierrenlang fan syn tsjinsten gebrúk makke hie: herr Goldbaum. Dy hie ek net samar direkteur fan in great Keulener hannelshús west. Hy hie it ek altyd oer it wapen. In nuvere sprekker oars, men wisten suver nea hwat der efter syn wurden stiek.

- Soa, Heinrich, myn freon, libbest noch altyd ûnder it âlde wapen? Ja man, in slaef bliuwt in slaef, al is er de boeijens ek kwyt.

It wie him, as hearde er de âld-Joad wer efter him praten. It hynder sjuttele de stasjonsleane del.

Jawis, de hannel smiet wol jild op. Hy libbe der tominsten goed fan. Hwêrom ek net: dy't it breed hat kin it breed hingje litte. It wie in knaep, dat fielde men fuortdaliks. Mar sokke knapen mocht er net. Hwat bisiele dy keardel eins? Alle dagen ried er mei minsken, lju dy't nei de baden moasten, famyljes dy't in rountsje makken troch it gea. It lei him kâld, as hja mar bitellen. Ek Goldbaum bitelle, bitelle goed sels, en it wie in fêste klant, al jierrenlang.

[p. 163]

Fan stasjon nei hotel, fan hotel nei de baden, wachtsje, wer werom nei hotel, fan hotel nei stasjon.... As er him yn 'e wein hie, fielde er him oars as oars, ûnwis, sa to sizzen. Krekt as leach dy keardel fan efteren troch him hinne.

Foarsichtich kipe er fansiden. Ja, dêr hong mynhear wer yn 'e kessens. Hy soe dochs wolris witte wolle hwêr't dy fint weikaem, hwat er bygelyks dien hie foar't er de kristenminsken har jild ôfsette en dat hjir wer opbrûkte. Hwêr't er bygelyks sitten hie doe't hy, Heinrich, de keizer tsjinne tsjin de Frânsoazen, dat forflokte naesje. Net omdôch hied er it Izeren Krús 3e klasse op it festje ûnder de âld soldatejas! As in helt hied er him gedroegen by de Marne, hie yn de legeroarder stien. Fansels, obergefreiter Dietrichs hie him mei in pistol yn 'e rêch oer de earste eangst hinneholpen, mar in bajonetgefjocht is ek net alles: soks moat wenne. Mar hy hie it oerlibbe, mei in pear fan syn maten, en it wie de keizer meidield. Dat wie nochris in tiid! As er der oan tocht, en dat kaem him alle dagen wol in pear kear oer, dan waerd er sa greatsk op himsels as in âld soldaet fan 'e keizer mar wêze kin. Nou, hwêr soe dy herr Goldbaum doe sitten hawwe? Grif goede saken makke, earne fier efter it front. Alles wie doe ek al krap. Tradysje wisten sokken nou ienris net hwat wie. Fan heit op soan, safier't men wiste, fuormanderij, né, dat wie neat foar sokken. Fan it iene bidriuw yn it oare, it gong der mar om hwêr't it measte jild makke waerd.

Hy fielde in stjitsje oan 'e earm. Der waerd him in folle sigarekoker foarhouden: - Voilà, bitte, meine ich. Foarsichtich naem er ien út en tikke oan 'e hoed. Bêste sigaren hie dy keardel altyd. Syn heit soe de dokters wol omkoft hawwe om him ôf to karren, sa hawwe sokken dat. In pest foar de maetskippij, dy mannen, hie heit altyd sein: in earlik man syn striid om it bistean plôkje hja de fruchten fan. Troch de skuld fan sokken hiene de ynspannnig en it lijen omdôch west en wiene hja as sleine hounen weromkaem. En de keizer hie fuort moatten. Einliks soed er him ris freegje moatte hwêr't er sitten hie yn dy dagen. Mar it wie him ek gjin praet wurdich.

Doe't er weromkommen wie, hie Lize yn forwachting west - fan de ien of oare thúsbliuwer fansels. Hja hie net wachtsje kind. Hie dat nou sa moatten? Och, hy wist it wol: hja wie like ryp as dy fleurige ripe fammen yn Gent

[p. 164]

en Oudenaerde, mar dy blinder noch ta, hja hie dan dochs mar de eare skeind fan in soldaet, fan in soldaet fan 'e keizer, honorearre mei it I.K. 3e kl. foar syn hâlding oan 'e Marne.

Dat er har dochs mar nommen hie, hie inkeld guodlikens west. En nimmen hoegde it to witten: hoefolle bern wurde der net to ier berne? Hy lange ek nei rêst en forsoarging; en hoe hied er winliken oars moatten? It kaptaeltsje dat hja byinoar garre hie moast er brûke foar in nije kêdde. Mar syn eare hie hja skeind, al hied er der letter ek nea mear oer praet, syn eare fan keizerlik soldaet. Hja hiene neitiid noch twa jonges krige: echte jonges fan syn bloed, echte Ariërs, seine se earder. Dy oare hied er nea net rjocht lije mocht, der siet frjemd bloed yn dy knaep, donker bloed fan in thúsbliuwer, fan Goldbaum faeks. It swyn. Bytiden frege er him ek noch nei de sounens fan wiif en jonges. Nuvere bilangstelling. Of krekt net nuver?

Wer forskynde de hân njonken him, nou mei in sulverne sigarettekoker. Fansels, sokken hiene alles. Bûtenlânske sigaretten, jawis. Hy griste ien út 'e koker en tikke wer oan. Mar goed rij mei oarmans guod! En mar kûse yn 'e kessens en jin ride litte, jawis. As wied er de greathartoch sels.

Dat hie einliks de trochslach jown. Doe't er by it stasjon op him stie to wachtsjen, warskôge troch in brievekaert, wie der in man op him takommen. Syn pas forrette de âld-militair. Heinrich wie automatysk yn 'e hâlding sprongen. It gong oer in nije partij, oer in nij en frij lân sûnder parasiten en korrupsje.

- Kameraet, as âld-strider en drager fan it I.K. 3e kl. bist ús man. Wy rekkenje ek op dy!

Sa wie it sa likernôch gien. Sont hie Heinrich in warber en trou partijgonger west. En syn en oarmans skreppen wie bileanne wurden. Hy hie wol reden om to gnyskjen doe't Goldbaum him dy kears yn it weintsje hyste en him deljoech yn 'e kessens. De klacht fan ear- en brearôf, dy't er op oanstean fan de oberscharführer tsjin him yntsjinne hie, hie efternei bisjoen net ienris nedich west....

Sont wiene syn passagiers binammen jonge minsken mei runetekens op 'e kraech en froulju dy't de fleurige kant neist wiene. De jonkheit is in moaije tiid, en dizze jonkheit hie it binammen mar skoan. Ek Wilhelm en Heinrich Jr. wiene by it partijleger; Karl net, mar dat wie ek gjin soan

[p. 165]

fan him. Nei de dea fan syn mem wied er op in nacht weiwurden, útnaeid nei it bûtenlân of opsletten as steatsgefaerlik, seine de lju. Hied er syn eigen bruorren en syn heit net slavesielen neamd?

En wer wie it oarloch wurden. En wer wie it mei safolle soarch en offers opboude leger forslein, yn it westen en yn it easten dizkear. Wilhelm wie al ridlik gau birjocht fan kommen: fallen as in helt, yn Frankryk, by de oertocht fan de Seine. Fan Heinrich wie neat mear heard sant Stalingrad. It heitelân freget offers, swiere offers. Mar it needlot hat it wer oars biskikt: it hat wer neat jown. It jild, de ivige fijân fan Dútsklân, hat it jitris woun. It jild en de Joaden. En Frankryk, de erffijân.

Sa âld as er wie, hied er him op 't lêst noch as frijwilliger oanjown, foar de folksstoarm. Sadwaende is er nou ek noch drager fan it fortsjinstkrús, foar moed op hege jierren. Mar oan striid wied er net mear takommen. Hy hie oars neat mear to forliezen hawn.

Aldergeloks wied er ridlik gau suver forklearre: sokke lytse gefallen fan brealidmaetskip koene de nije hearen har net mei ophâlde, wie der sein; en hy wie al in âld man. It forlies fan syn soannen soed er ek wol eat út leard hawwe.

Sa hiene hja him ek noch húnd, de frânske bisetters en de dútske forrieders. Hy wie to âld, mar oars! Frânsoazen hjir yn syn eigen stêd, soannen faeks fan deselden dêr't hy oan 'e Marne tsjin fochten hie, deselden faeks dy't syn soan dellein hiene by de Seine. En dan dy forrieders, dy't gjin Dútskers mear wiene. Earst hiene hja troch sabotage en forrie it binnenlânsk front útswakke, dat it wol ynstoarte moast en alle fallenen forgees fallen wiene.

De beide krusen baernden him op 't boarst, ûnder de jas. Soed er it noch bilibje, dat er se op 'e jas drage koe? Mar dy eagen, efter him....

It Berghotel. In hynder houd út himsels al stil. De man Charles sprong linich út 'e wein en rekkene ôf. Hy wie net sunich.

- Wiedersehn, herr führer, wiedersehn, herr grossherzog!

Hy naem him ris goed op, doe't er de treppen fan it hotel opskeat. It koe Karl wêze nei uterlik en postuer, syn soan, de soan fan de thúsbliuwer, fan Goldbaum. De man dy't net by de partij woe en opsletten wie of útnaeid nei

[p. 166]

de fijân. De forrieder dy't syn lân nou noch fierder yn 'e modder trape. Hate lôge yn him op.

Doe't Heinrich wer by it stasjon stie, kaem der in man op him ta. Syn pas forrette de âld-militair. Heinrich sprong automatysk yn 'e hâlding, foar safier't syn âlde bonken en trochwettere skuon soks talieten.

It gong oer in nije partij, oer in nij en frij lân sûnder parasiten en korrupsje.

- Kameraet, as âld-strider en drager fan it I.K. 3e kl. en it fortsjinstkrús bist ús man. Wy rekkenje op dy. Ek op dy!

In ûnsichtbere hân sette in nije pion op it âlde boerd. Mar it hynder mocht ek dizkear net meidwaen....