Trotwaer. Jaargang 31

[p. 451]

De geast fan muoike Gryt en oaren
Joop Boomsma

Marten Sikkema, De wrâld wol ferrifele wurde. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 1998. 222 siden. f 28,50.

It ferhaal fan de skriuwer Marten Sikkema is fierste min bekend by ‘it grutte publyk’. Dat is spitich, want wat past it moai yn de rige ‘fan bakkersfeint oant miljonêr’. ‘Fan Hollânse ûnderdûker oant bekroand Frysk auteur’ yn dit gefal. Mar wy dogge yn de Fryske literatuer net oan pr, ha wy noait dien. Wy doare te uzes gjin breed swee te slaan (stel jo foar, dat ‘se’ ús opskeppers neame!), dat de Marten Sikkema-stoarje bleau in ferhaal yn de marzje.

Dochs. Govert Gezelle Meerburg, yn 1918 berne yn Utrecht, rekke yn de oarlochsjierren as ûnderdûker yn Fryslân. Sunder mis yn Frysk-literêr fermidden, want de jonge nearlandikus learde him it Frysk oan, waard nei de oarloch Marten Sikkema: oersetter, dichter, proazaskriuwer. Yn 1961 waard syn dichtwurk bekroand mei de Gysbert Japicxpriis. - De ‘Hollanner’ dy't Frysk-literêr monumint waard!

Ik learde it wurk fan de dichter Marten Sikkema kennen doe't ik twaddehâns guon fan syn bondels op 'e kop tikke. Dy fersen haw ik lêzen en nochris lêzen. Wat in prachtich Frysk-poëtys lûd fûn ik dat. Oarspronklik. Moai moai. Ferbjustere wie 'k doe't ik syn achtergrûn fernaam.

Ut en troch kaam ik in ferhaal fan Marten Sikkema tsjin. Yn sammelbondels dy't ik foar 't measte ek antykwarys by elkoar fandele: Sawn is in galgefol en De grize oer de grouwe bygelyks. Mar ek yn âlde jiergongen fan De Tsjerne en De Strikel. Sikkema wie sadwaande foar my benammen in ferhaleskriuwer fan foar myn tiid (dy't wat de Fryske skriuwerij oanbelanget om 1968 hinne begûn). Net sa botte nijsgjirrich eins, dy ferhalen. Yn bytsje yn it sok fan it wurk fan Jo Smit en Geart Jonkman. Fûn ik doe. Ik hie mear hâld oan syn fersen. Tiidleas moai.

Ferline jier waard Gezelle Meerburg 80 jier. Ta dy gelegenheid ferskynde De wrâld wolferrifele wurde, in kar fan 32 ferhalen fan Marten Sikkema - ‘út de rispinge fan in goed heale ieu’.

Lit my oer dizze bondel daalk dit sizze: de ferhalen lêze as in spoar, letterlik. Soms dindert it, soms sûzebollet it monotoan, giet it skerp troch de bocht, heakket it - stiet it ho. De wrâld wolferrifele wurde is in bondel dy't beskôge wurde kin as ferfeelsum, mislearre. Mar tagelyk as tige lêsber, ûnderhâldend. Ek kwalifikaasjes as ‘te folle fan itselde’ en ‘datearre’ komme op. Likegoed kin ik ek ‘benearjend, spannend’ en ‘knap ferteld’ skriuwe.

Koart sein: dizze sammelbondel fan de ferhaleskriuwer Marten Sikkema makke my yn 'e war, brocht my soms op 'e doele - ik fielde my faak ferrifele omt gâns (te folle) ferhalen net brochten wat de earste alinea's oprôpen.

Sjoch, it soe yn dizze bondel gean om de rispinge fan in heale ieu skriuwerij. No, dêr leau ik gjin barst fan. Ik bin der wis fan dat fierhinne it grutste part fan de ferhalen yn dizze bondel yn it earste desennium nei de oarloch skreaun binne. Troch in jonge Utrechtse nearlandikus dy't aardige ferhalen

[p. 452]

te fertellen hie en him geandewei it Frysk ek skriftlik oanlearde. Mei gâns wurd- en idioomboeken op it buro. Dêrom is it sa spitich dat de ferhalen gjin jiertal meikrigen. Jo hiene - as ynteressearre lêzer - dat krewearjen folgje kinnen. Sa fan: hoe waard de auteur in Frysktalich auteur. Te faak ommers stroffele ik oer oerdreaun wurdboekidioom. Yn guon ferhalen hie 'k dêr minder lêst fan, om't dy liniger ferteld binne, faaks fan letter datum binne.

De bondel is trouwens knap fan opset. Jo fernimme oan alles dat neitocht is oer de folchoarder fan de selektearre stoarjes. It earste part soene jo oarlochsferhalen neame kinne, folge troch in skift mystearjeferhalen. Beide skiften hawwe ek ûnderling in nijsgjirrige gearhing. Neffens it omkaft soene ek ‘tige geastige stoarjes’ opnommen wêze, mar dy bin ik net tsjin kommen. Faaks dat it titelferhaal as sadanich bedoeld is, mar dan bin ik bang dat myn gefoel foar humor net itselde is as fan de auteur c.q. de achterflapskriuwer.

Ut de oarlochsferhalen docht bliken dat Marten Sikkema in oarloch op gjin inkele wize beskôgje kin as in spannend barren dêr 't helden yn berne wurde. In oarloch hellet it alderleechste út de minske, dy't gauris ferwurdt ta meunster, ta in moardner yn opdracht. Oan alle kanten fan it striidtoaniel is der eins sprake fan ferliezers. Ut in oarloch kin de minske allinne mar knoeid wei komme. Knappe ferhalen foar 't measte, sober ferteld en sadwaande gauris yndrukwekkend.

Opfallend is dat guon fan dy oarlochsferhalen al wat fan de spoekachtige benearing hawwe dy't yn de mystearjeferhalen meast de kearn foarmje. Dy saneamde mystearjeferhalen foelen my oer 't generaal net ta. Te folle fan itselde. Te faak in geast fan in ferstoarne dy't earne omspoeket en ûnrêst bringt. Te faak ek in persoan dy't oan de haadfiguer ferskynt op it stuit dat er (sy) ferstjert. Om my hie yn dit skift wol wat selektiver keazen wurde kinnen. As lêzer witte jo op in stuit wol wêr't dy frjemde lûden weikomme en wat in geast yn in hus te sykjen hat. Jo kinne dan, as de auteur in ein oan syn ferhaal breidet, allinne mar knikke: hie 'k al tocht.

Mar hawar, ferhalen skriuwe kinne jo oan Marten Sikkema wol oerlitte. Hy is sûnder mis in baasferteller, dy't him net altyd bekroadet om literêr nivo. De stoarje sels like syn doel, net de foarm. En dêr is fansels neat mis mei. As jo dit boek mar net yn ien kear útlêze wolle. Want dan wurdt it in lange treinreis. Mei aardige en nijsgjirrige yntermezzo's, mar ek mei lange, ferfelende einen.