Trotwaer. Jaargang 26

[p. 253]

Jetske Bilker
Kronyk fan it proaza

Oer: Knyflok en reidmannen en oare misdiedferhalen, mei in ynlieding fan Joop Boomsma.
15 auteurs, Friese Pers, Ljouwert, 1994 en Joop Boomsma, In frou mei Ijochtblauwe eagen, Boekewikegeskink 1994.
In útjefte fan Stichting It Fryske Boek, utjûn by Friese Pers, Ljouwert.

Mear misdiedigers as plysjes

Joop Boomsma jout de lêzer in opdracht yn de wat propagandistyske ynlieding fan Knyflok en Reidmannen en oare misdiedferhalen: hy moat útfine wat ferhalen fan de froulike auteurs fan dit sjenre oars makket as dy fan de manlike kollega's.

Myn antwurd hjirop is: Neat. Miskien hat Joop der in oar idee oer, mar de manlju en de froulju skriuwe gelyk as men de orizjinaliteit, de komposysje en de kompleksiteit fan de ferhalen skôget. Men soe noch - mei foaroardielen stamjend út in oar tiidrek - betinke kinne dat in frou har literêre misdieden basearret op leafde foar man en bern, dus dat se mei oare motiven wurket as har manlike kollega, mar dat giet net op. It bêste ferhaal mei sa'n motyf is fan de man Klazinga, dy't syn froulike haadpersoan in moard op har man tariede lit, omdat se it mier oan him hat en in minnaar hat.

Der is wol in ynteressanter opdracht te betinken, ien dy't Boomsma sels al yn it stikje suggerearret as er yn grutte halen de swierrichheden fan it misdiedskriuwen jout: in skriuwer moat lavearje tusken fantasij en wurklikheid, want de lêzer lêst de krante en sjocht tillevyzje. In skriuwer moat him tige oriïntearje op de saken dêr't er oer skriuwt. As ik de ferhalen oan de hân fan dat kritearium besjoch, dan komt de Fryske misdiedskriuwer der min ôf. Dy hâldt de misdieden mar it leafst ticht by hûs. En it alderleafst yn eigen gedachten. Dy auteurs hawwe net ‘lavearre’ tusken feit en fiksje, mar binne mei dy feiten hiel koart om 'e hoeke gien en hawwe harren foaral op 'e psychologyske driuwfearren fan de misdiediger smiten. En dan is der in hiel soad mooglik.

Utsein Meindert Bylsma en Joop Boomsma hawwe alle auteurs dan ek keazen foar it

[p. 254]

perspektyf fan de misdiediger. De misdied - faak moard - moat dan in ûngemak lykje, mar omdat de dieders gjin omtinken jouwe oan de achterlitten spoaren, soene se yn de wurklikheid deselde deis al de resersjeur oan 'e doar hawwe. Want de frou dy't in man in auto-ûngemak krije lit en letter de plysje oer dat ‘ûngemak’ fertelt, hat yn 't foar al aardich wat minsken om ynformaasje omtrint it slachtoffer frege. (‘Gerjochtichheid’, Anny de Jong) Of wat te tinken fan de frou dy't de elektrisiteit op it bad oanslút ynstee fan op 'e waskmasine en, nei't har man elektrokuteard is, it corpus delicti yn it hok delleit? Wat moat sa'n frou oan de dokter fertelle? (‘Each om each’, Jan Schotanus) Bertus Klazinga hat it measte wurk fan makke fan de feiten en toant yn ‘Knyflok’ hoe lestich de wurklikheid wêze kin as jo jo man yn syn boat ûntploffe litte wolle: it technysk aspekt fan in lek yn it rubber fan de gasflesse krijt in soad omtinken. Tagelyk binne de senuwachtige gedachten fan de frou meinimmend beskreaun.

Neist ‘Knyflok’ binne der noch fjouwer ferhalen dy't der útkypje om't se sa goed skreaun binne: ‘Isabel Winter, de frou yn 'e spegel’ fan Sjoerd Bottema en ‘In taske mei ynhâld’ fan Doete Venema, ‘De kat wie der bij’ fan Hylkje Goïnga en ‘Socrates’ fan Willem Winters. It giet hjir om ferhalen dy't wat fierder geane as in rjochtút misdiedferhaal (yn 'e sin fan in misdied dy't in ûngemak lykje moat). Ek goed is it ferhaal fan Mette Meinou Piebenga, (‘Brief’) - in misdied by ûngelok - mar wol wat swak fanwege de foarm fan in bychtbrief oan it slachtoffer.

As de auteur de kant kiest fan dejinge dy't de moard útsykje moat, wurdt it in plysjeferhaal of - roman. In konsekwinsje hjirfan is dat er goed op 'e hichte wêze moat fan it wettelik gesach mei syn rigels. Wannear kin men immen arrestearje bygelyks? Riek Landman - dy't net mei in ferhaal yn 'e bundel opnommen is, mar al Fryslâns populêrste misdiedskriuwster is - hâldt yn har romans de kant fan de plysje: Sigrid, ien fan 'e twa froulike haadpersoanen, is sels plysje.

Meindert Bylsma hat net folle fan syn plysjeferhaal makke. De dieder is samar fûn en bekent alles daliks. Mar as de ynspekteurs by him thús sitte te kofjedrinken, rint er gewoan it hûs út...

Joop Boomsma sels docht dus ek it plysjewurk (mar net altyd, sjoch de ferhalebundel Picasso, lêste wurk, (1991) en de beide romans Kweajild (1989) en Ien foar de wraak (1988)). Haadpersoan Hielke Overwijk stapt as freelance sjoernalist yn 'e plysjewrâld om (‘Reidmannen’ yn Knyflok en Reidmannen). Deselde man raffelet ek yn In frou mei ljochtblauwe eagen de misdied útinoar. Men krijt de yndruk dat de skriuwer him aardich op dat gebiet oriïn-

[p. 255]

tearre hat. Sa moat der earst tastimming komme fan de ofsier fan justysje om in tillefoan ôftaapje te litten (al is in trouwe folger fan de soapsearje Santa-Barbara dêr ek fan op 'e hichte).

Mei it beskriuwen fan it wol en wee fan de sjoernalist liket Boomsma wat te parodiearjen op de tillevyzjedetektives. Sa heucht it my dat Derrick, Der Alte en Der Kommissar ek út en troch harren eks-frou opbellen yn tiden dat it der op oan kaam. By Boomsma bellet de eks-frou sels.

Der is in soad omtinken foar it priveelibben fan de ‘útsiker’ en dêrmei slút Boomsma oan by de lanlike trend yn 'e plysjeromans: ‘De misdaad is vervangen door een kijkje in de keuken’ skriuwt Rinus Ferdinandusse yn Vrij Nederlân fan 24 sept. 1994. Hy besprekt hjir trije Nederlânse misdiedromans en hat de resinsje de foar himsels sprekkende titel ‘De politie kan het ook niet helpen’ meijûn.

It is moai, dy human interest omtrint de iensumens op in flat yn Bilgaard, mar yn it gefal fan Boomsma giet it ten koste fan de plot. As yn Defrou mei... de sjoernalist him noch tige nayf ophâldt op in suspekt plak, wit de lêzer allang wat der allegearre spilet. En dêrmei wurdt ien fan 'e hichtepunten fan it boek oerstallich, want hie de sjoernalist wat skerper west, dan hie er him ek net yn inoar slaan hoege te litten.

Yn ‘Reidmannen’ wurdt sjoernalist Overwijk ek yninoar slein. It liket wol as hat de auteur der aardichheid oan en beskriuw it bijkommen nei sa'n tamtaasje:

Earst fielde ik de kjeld. In wiet, iiskâld gefoel yn 't boarst, yn 'e skonken, yn 'e earms. En doe kaam de pine. Mei sa'n geweld, sa folslein, dat ik it útraasde en de eagen wiid iepen skuorde.
In frou mei ljochtblauwe eagen (s. 50)

Kâld. Myn hiele liif skuorde fan de kjeld. Pine. Oeral die 't sear. It sykheljen fluite. En it wie swart. Alles om my hinne wie swart. Mar kâld, god, wat wie ik kâld. En wiet. Ik wie wiet.
Knyflok en reidmannen en oare misdiedferhalen (s. 152)

It ferhaal fan it boekewikegeskink giet oer sjantaazje en drugs, net in ûngewoan tema dizze tiid. Wat dat betreft is de wurklikheid gjin geweld oandien. Mar net wierskynlik is de man dy't mei de ljochtblau-eagige frou troud is: hy wit neat fan har ôf (se is smoarryk en hat in mislearre soan, mar dat wit er net. ‘It is har libben.’ seit er).

As de sjoernalist de neil achter it ferhaal fan de frou mei de Ijochtblauwe eagen hat, komt der in gefoel fan teloarstelling by him op. ‘In ferhaal, sa banaal en tagelyk sa foar de hân lizzend, dat it my, doe't ik it oanharke, al gau dúdlik waard, foar de krante kin ik der neat mei.’ (frou mei... s. 60).

Foar it Frysk boekewikegeskink fan 1994 wie it al goed genôch blykber.

[p. 256]

Wat bringt de takomst? Neffens de ynlieding ‘libbet de misdied as nea yn Fryslân’. Dat is ek út 'e krante te heljen.

Mar oft dêrmei ek de misdiedliteratuer libbet...? As dy no wier sa libben wie, soe men dochs net hookstrooks alles dêr't mar in motyf en in ‘ûngemak’ yn siet, publisearje?