Trotwaer. Jaargang 26

[p. 247]

Babs Gezelle Meerburg
In stilsteand byld

Oer: M. Poortstra, Adres ûnbekend; Utjouwerij Fryslân, Ljouwert, 1993.

Adres ûnbekend is de titel fan de roman fan Margryt Poortstra dy't yn 1993 by Utjouwerij Fryslân ferskynde. Fertelster is Anke. Hja sjocht werom op tsien jier freonskip mei Lidewij dy't koart dêrfoar stoarn is en docht dat yn 'e foarm fan ien lange, lêste brief. Anke brûkt dêr eigen oantinkens oan Lidewij by en brieven dy't Lidewij troch de jierren oan har skreaun hat.

De struktuer dy't Poortstra yn de oardering fan de haadstikken oanbrocht hat, is in soarte fan spegelstruktuer: Leave Lidewij, Telefoan, Curriculum vitae, Bylden, Brieven, Byld, Telefoan, Leave Lidewij, Dream, p.s. Sintraal steane de brieven fan Lidewij, oan beide kanten ynsletten troch de haadstikken Byld(en), Telefoan en Leave Lidewij.

Spegeljen is ek ynhâldlik wichtich. Anke leit har libben nêst dat fan Lidewij, har persoanlikheid nêst Lidewij harres. Anke har motto is ‘konsesjes dwaan, net tinke dat it libben altyd mear te skinken hat, mei beide fuotten yn 'e realiteit bliuwe’ (s. 58). Hja is troud mei Bram, hat bern en leit in rêstich libben. It is, nei't guon houliksproblemen oplost binne, in lokkige en stabile húshâlding. Lidewij is oars. Anke typearret har as in fûgel ‘[...] dy't fleane woe, de wrâld oer, fier heech’ (s. 85). Lidewij, sa skriuwt Anke, ‘siket nei de wierheid en hat net genôch oan 'e helt’ (s. 20).

De earste jierren fan de freonskip wiene de froulju ticht by inoar belutsen. Hja diene in soad tegearre, laken en praten oer de takomst as oer in romte fan mooglikheden (s. 34). Foar ferfelende dingen liket yn 'e freonskip lykwols net in soad plak te wêzen: ‘It spultsje fan: wy witte it wol, mar wy hawwe it der mar net oer. Wis, ik seach yn dy tiid de boeken oer anoreksia wol lizzen, mar it wie der no ienkear en wat soe it helpe as wy der dreech en lang oer prate soenen’ (s. 79). Omdat de personaazjes en de fertelster net sa hiel djip dolle, wurdt der nei myn smaak wolris tefolle iepen litten. Nei't beide froulju nei in oar plak ferhuze binne, rinne harren kontakten fia brieven en wurdt de freonskip losser. De roman lit goed sjen hokker gefoelens by freonskip in rol spylje kinne. Poortstra docht dat mei ynlibbingsfermogen en each foar de-

[p. 248]

tails, yn in flotte styl. Anke sjocht harsels as in ‘gewoane’, goede freondin. Yn har gefoelens foar Lidewij fielt hja har somtiden in mem. Hja freget har bygelyks: ‘“Sil ik dy in ferhaaltsje fertelle?”. Se glimket eefkes. Ik set in beker mei wetter by de bank en sjoch op har del. Se hat de knibbels heechoplutsen en allinnich it hier stekt noch boppe de sliepsek út’ (s. 25) en: ‘Se wie like sêft as Joris [= Anke har soan, BGM], dy't doe noch mar in lytse poppe wie, mar sy wie grut, se paste net iens goed mear op myn skurte en myn earmen wienen te koart om hielendal om har hinne te hâlden’ (s. 78).

Nest it gefoel fan ‘gewoane’ freondinnen en dat fan mem en dochter, spilet by Anke hiel faach it idee dat hja in leafdesrelaasje mei Lidewij hân hawwe kinne soe as hja net foar in libben mei Bram keazen hie. It boek jout inkelde oanwizingen dêr't ik hjir in pear fan neam: Doe't Anke houliksproblemen hie mei Bram, flechte hja nei Lidewij en woe hja wol foar altyd by har bliuwe. Fierder fynt hja Beitske, in frou dêr't Lidewij in skoftke fereale op is, en Flip, Lidewij har lêste grutte leafde, bedriigjend. As Bram har freget wat hja foar Lidewij fielt, praat hja der gau oerhinne. Anke tinkt net fierder op har eventueel lesbyske gefoelens troch: ‘Ik soe myn Bram en de bern foar neat yn 'e wrâld ruilje wolle, mar dêrbûten, bûten it rûntsje fan ús fjouweren, wie de wrâld dysto fertsjinwurdigest’ (s. 57). De stoffe dy't Poortstra hjir behannelet, is nijsgjirrich genôch en dêrom is it net sa befredigjend dat in echte konfrontaasje tusken Anke en Lidewij en fan Anke mei har eigen libben útbliuwt. It byld dat Anke fan harsels en fan Lidewij jout, hat gjin konsekwinsjes, it bliuwt stilstean. Yn it lêste part fan har dichtbondel Ferrifeljend glês (Ljouwert 1994) oer deselde tematyk, giet Poortstra fierder as yn dizze roman: ‘wat sizze / âlde wurden noch / der is neat mear wier / as dit stilsteande byld / fan gelok / fan dy [...]’ (Ferrifeljend glês, s. 43).

Dat Poortstra de essinsjes net fier genôch útdjippet, komt net allinne nei foaren út de kritiken dy't Adres ûnbekend krigen hat, mar ek de besprekkers fan har âlder proazawurk neame dat gauris as punt fan krityk. De kritisy wize dêrby op de fersluierjende wurking fan de symbolyk en it helpferlienersjargon. It byld dat fan it wurk fan Margryt Poortstra bestiet, is dat hja in tige lyts wrâldsje beskriuwt. Bouke Oldenhof hat dat by in stikmannich minsken neifrege: ‘De measte manlju fûnen it wurk fan Poortstra mar pitepeuterich. It giet oer fierstente gewoane dingen. Kinst net in boek iepenslaan of der is wer in frou mei in bern yn in supermerk, it is allegear sa deistich en lyts. [...] De froulju reagearren oars. Poortstra kin dy typys froulike belibbing fan de gewoane dingen sa gefoelich op papier krije’ (B. Oldenhof, foar

[p. 249]

Omrop Fryslân 23-5-1993). Foar in part giet dit oardiel werom op it feit dat jins wurdearring fan literatuer in soad seit oer it plak fan ‘manlikheid’ en ‘froulikheid’ yn ús maatskippij. Dêr is tsjin yn te bringen dat behanneling fan konkrete ûnderwerpen net minder wurdich hoecht te wêzen as fan abstrakte ûnderwerpen. Lytse wrâlden besteane dochs nêst grutte? Krityk dy't yn dit oardiel wol serieus wurden nommen moat, rjochtet him op de wize dêr't de skriuwster dy lytse wrâld op oanpakt. Soksoarte fan krityk op Adres ûnbekend kin maklik ûntstean trochdat it spegeljen tusken Anke en Lidewij net konsekwint bart en it wat ‘saaie’ libben fan Anke as ‘huismoedertje’ yn it boek wat tefolle omtinken krijt. De gewoane, deistige saken wurde te gewoan beskreaun en fangefolgen hat it wurk te min nijs te bieden. En dat is nammerste spitich om't Poortstra, tink ik, wiswier de potinsje hat om minsklike relaasjes yngeand en op in nijsgjirrige manier fêst te lizzen.