Trotwaer. Jaargang 26

[p. 244]

Albertina Soepboer
Kronyk fan de poëzij

Oer: Jan Wybenga, Grien en koaningsblau, Eanske, De Oare útjouwerij, 1993 en Fergetten Fersen, Ljouwert, Friese Pers, 1994.

Yn dit Trotwaernûmer mei bydragen oer Jan Wybenga mei fansels net in besprek ûntbrekke fan de twa lêste bondels fan de dichter. Wybenga lit yn beide bondels dúdlik sjen hoe goed er de keunst fan it dichtsjen machtich is. It predikaat ‘Wybenga heeft een oeuvre opgebouwd dat hem tot de belangrijkste moderne Friese dichter maakt’ dat Teake Oppewal him yn it foarwurd fan De Spiegel van de Friese Poëzie jout, jildt sûnder mis ek foar dizze twa bondels.

Yn 1993 kaam de bondel Grien en koaningsblau út mei op de griene foarkant de tekening fan in skallebiter. Yn de oantekeningen yn de bondel kinne wy lêze dat de skallebiter in wat mear as twa sintimeter lange krobbe út de famylje fan de Carábidae is. Oer dy skallebiter giet it earste skift fan de bondel. Yn it earste fers leit de skallebiter as ‘in griene keizer yn waakse rêst.’. Rillegau wurdt it de lezer dúdlik dat it net allinnich om de skallebiter sels giet, mar om de dichter en syn relaasje mei de skallebiter. It is de dichter dy't de skallebiter beskriuwt, in libben jout en him moetet op papier.

De skallebiter wurdt sketst as in warber bistke:

De skallebiter by wize fan sizzen
as in ljip sa beweechlik
ontpopt as in warbere jager
fuort yn 't wurk as de grutte ferdylger
by syn bline baas de gernier.

(fers 2)

De skallebiter is in effisjinte soldaat dy't marsjearret mei al syn seis poten. Hy jaget, rint en fret. Oant dan ta hat de dichter de skallebiter beskreaun, mar yn it fjirde fers komt er sels op it striidtoaniel fan de skallebiter. De skallebiter oerlibbet dizze moeting net: ‘Foar my sa blyn as de gernier / gjin nút om dichterlik te kreakjen / mei ien berette slach slaan / yn in poëtise leechte.’ (fers 5). De dichter prikt it bist op syn behang mei in spjelde mei in goudene kop. It warbere bistke is net mear, mar dochs is de dichter net bliid mei it ferdwinen fan dat symboal fan de hurde wurker. De skallebiter wie nammentlik

[p. 245]

ferneamd yn it ferline, want hy wie de ridder dy't de draken harren koppen der ôfhoude en wie de kening mei macht en goud. No't dat symboal der net mear is, is de dichter de ‘nachtbline biddelman’ en hat hy ‘gjin swurd gjin hyns.’ (fers 7). Uteinlik hat de dichter net allinnich de skallebiter deaslein, mar ek himsels.

Ek yn it tredde skift krûpt de dichter yn 'e hûd fan in oar en komt er himsels wer foarby. Yn dit skift stiet de skilder Mancadan sintraal. Mancadan (1602-1680) wie tusken 1637 en 1639 boargemaster fan Frentsjer en begûn letter mei syn skilderjen. Wybenga giet op syk nei Mancadan. Hy beskriuwt in oantal skilderijen en besiket de skilder sels op te roppen. Hy skriuwt oer dat proses fan rekonstruksje:

Merkst it net dat ik dy neam
no't it sa útkomt by myn dollen
yn de feanen fan de taal.

Ek de skallebiter jout it neat
dat ik him neam en patrûlearje lit
yn de leechte fan in fers.
(fers 16)

Wybenga lit sjen hoe't hy de skilder en de skallebiter brûkt by it skriuwen fan syn fersen. Se binne de tafallichheden dy't ta objekt wurde yn it sykjen nei wurden.

Yn 1994 is de bondel Fergetten Fersen útkaam. De bondel bestiet út fjouwer skiften en it twadde skift hat deselde titel as de bondel. Yn dat skift stiet in oantal fersen dy't Wybenga net earder publisearre hat omdat se net goed yn in bondel pasten. Foaral it fers ‘Wonderful Warten’ is de muoite wurdich: ‘Warten wie it wonder fan myn jierren tweintich / it doarp fan altyd boartsjen en gjin skoalle’ (s. 30). Wybenga skriuwt nea swier op 'e hân oer syn bernetiid, mar foaral humoristysk. Wybenga hat yn dit skift ek dúdlik in pree foar heks-êftige froulju lykas ‘Antsjemei-it-tsjil’, ‘Moassige moer fan it molehiem / groulivige nachtkoaninginne / ryp en rau fret oan dyn foazich fleis’ (s. 25) of ‘Josien oan de bar’ (s. 28).

Yn it tredde skift steane allegearre oersettingen fan Frânske dichters lykas Baudelaire en Rimbaud. It is Wybenga goed slagge om bygelyks de toan fan Apollinaire te bewarjen en ek noch moai Frysk te skriuwen.

It earste skift is prachtich en hjit ‘Hissebuorren’, dat ien fan de âlde kearnen fan it doarp Wolvegea is. Yn it earste fers ‘Wat oanwaaien kaam’ giet it oer it proses fan skriuwen sels:

Fan flechten fûgels komme lûden troch de nacht
net dúdliker as 't rûzjen fan 'e wjukken. Soms driuwe
ferwaaide toanen troch it flues fan sliep en bliuwe
behâlden om te ferwurden, letter, onferwachts.

[p. 246]

 

Wat lûden, dy samar oanwaaid yn tsjuster lân,

 

djip yn 'e sûs bereizge en dêrst neat mear fan witst.

 

Dyn argewaasje groeit, salang ast oanklaud sitst

 

mei flarden nachtpetear, dy't passe yn gjin ferbân.

 

 

 

Dan streame wurden hommels fan dwers en oerdwers

 

op dy oan, om ta kolonnes út te groeien,

 

dêr't elk syn plak yn wit. Sa rekket nimmen wei.

 

 

 

En dy wurdt klear dat tiden lang foar dizze dei

 

der yn dy gearspand waard om 'n bolbjirken djoeien

 

te oarderjen yn 'e dissipline fan it fers.

 

 

 

(s. 7)

Hiel krekt en mei prachtige bylden makket Wybenga de lêzer dúdlik hoe't in fers ûntstiet. Ek de opbou fan it fers is hiel moai en helder. Sa't it heart yn in sonnet krije wy yn it midden in prachtige ‘fal’. Net allinnich it wurd ‘dan’ is in fal, ek de wurden falle op harren plak.

Wybenga hat yn dit skift in hiele oare toan yn syn fersen. Hy kin ek hurd en iroanysk wêze lykas yn it fers ‘Reservaat’: ‘Foar de hjerstjacht op aborigines / kamen út beskaafde kriten fan 't lân / op oanstean fan ús warb're middenstân / ploechjes hearen, balten halilalo!’ (s. 9).

Yn beide bondels is der in dichter oan it wurd dy't him ynspirearje lit troch orizjinele saken lykas in skallebiter of in skilder. Syn toan is faak hurd en iroanysk, mar sêft at it sêft wêze moat. Ek by de oersettingen út it Frânsk kinne wy sjen hoe bewust Wybenga him is fan de toan yn de poëzij, hy wit presys de snaar te reitsjen dy't er reitsje moat.

Hy wurket syn fersen op in heldere manier út, de lêzer hoecht him net hieltiten de harsens te brekken en him ôf te freegjen oft er it wol begrypt. As Wybenga oer de poëzij sels en it skriuwen skriuwt is er begryplik, wat men fan in soad oare dichters net sizze kin.

Wybenga lit mei Grien en koaningsblau en foaral Fergetten Fersen in oantal prachtige fersen nei.