Trotwaer. Jaargang 26

[p. 241]

Goaitsen van der Vliet
Jan Wybenga ta oantinken

‘Jan is dea.’ It tillefoantsje fan Sijke kôm net heulendal onferwachts nei de eardere minne berjochten oer syn sonens, mar lykwols kôm it my oer it mad. Stilwei hopet men altyd noch op in wonder.

Wy hienen krekt in begjin makke mei it tarieden fan in nij proazaboek dat de opfolger wurde moast fan Moai waar en lange dagen (1981). It ston him allegear klear foar de geast, mar troch in bykommende senuwontstekking yn 'e hân koed er suver neat mear op papier krije. Hy hie sa graach dien wurk makke, mar it hat net mear wêze kind.

Oer twafâldich Gysbert Japicx-priiswinner Jan Wybenga (1917-1994) is al safolle skreaun dat ik my hjir beheine kin ta wat persoanlike noaten. Dy't mear wite wol fan syn wurk as skriuwer kin ik trochferwize nei it tsiental boeken fan syn hân en de publikaasjes oer syn wurk. Nijsgjirrich yn dit ferbân is bygelyks it Jan Wybenga-nûmer fan it tydskrift Hjir (november 1992).

Mei ferskillende petten op hie ik de ourone twintich jier mei him te krijen. Earst allinne as sljochtwei lezer fan syn dichtwurk, doe as mei-redakteur fan Trotwaer (1980-1982) en de lêste jierren as útjouwer fan syn fersebondels De Foksejacht (1989) en Grien en koaningsblau (1993), en it noch te ferskinen ‘unvollendete’ proazaboek It hûs.

Yn 1974, doe't ik sels nei in pear jier onthâlding om utens wer begong te pielen yn it Frysk, kôm ik mei him yn 'e kunde as lêzer fan syn doe krekt ferskynde Lyts Frysk Deadeboek. Syn relativearjende toan en ferrassende mar tige behearske taalgebrûk sprutsen my fuortendaliks oan. It wie as waard my lij wetter yn 'e earen getten.

Ek as redaksjelid fan Trotwaer haw ik Jan Wybenga kennen leard as in relativist: hy gong der foar it gemak mar fan út dat wy diel útmakken fan in ‘ynkomplete mini-literatuer’ en dat it dus altyd behelpen wie. Oan de oare kant die bliken dat er ek wol ferlet hie fan in ronte as de Trotwaer-redaksje om him út en troch wat út syn Grinzer isolemint helje te litten. Op ferskillende gearkomsten kôm er mei fersen of fragminten út Moai waar en lange dagen, dat yn dy snuorje ferskine soe. Mar syn wichtichste ynbring wie fansels syn saakkundichheid, fan de Fryske oant en mei de wrâldliteratuer. It muoide my dan ek tige

[p. 242]

dat er nei trije jier al wer opstapte omt er gjin sprút ferdúsje mear yn de Fryske skriuwerij hie. It skriuwen der heulendal oan jaan koed er lykwols noait. It lêste jier fan myn redakteurskip bleau er aktyf meiwurker en sette er wer út ein mei in nije searje gedichten.

Nei oanlieding fan it ferskinen fan Te lange lêsten, fersen fan Eppie Dam by skilderijen fan Henk Pietersma (1986) by De Oare útjouwerij, belle Jan my op mei de fraach oft ik miskyn ek de bondel dêr't er op dat stuit mei te set wie útjaan woe. Hy koe gjin oare útjouwer sa fier krije, woed er ha. Mei de treflike foarpublikaasje yn Trotwaer 84-3 yn gedachten hoegde ik der net lang oer te prakkesearjen. Dat moast altyd wêze.

Dat De Foksejacht net earder as oardel jier letter ferskynde, hie, ousjoen fan wat persoanlike omballings - ik hie doe noch in fêste baan en de útjouwerij wie willewurk -, it meast te krijen mei de heuge easken dy't wy stelden oan de bondel. Healwei '88 wie der al in earste ferzje, mar dat wie noch lang net it masterwurk dat wy yn gedachten hienen. De bondel waard letter, ek mei help fan kommentaren fan Eppie Dam, in stik hinne omwurke ta wat der yn oktober '89 yn druk ferskynde. Iksels reizge op in simmerske snein noch nei Aldeberkeap om de omslachfoto's te meitsjen fan it jenevertontsje dat altyd meitôge waard op de beskreaune foksejachten.

Ek sjoen de tematyk wie De Foksejacht in heule belangrike bondel foar Jan Wybenga, en doe nei alle gedachten syn lêste (side 55):

Ik wol net stjerre, seit er selsfoldien
ear't ik dit lêste fers synjeard ha.

Dat lêste die er, foar ‘dy't dat mooglik makke’, yn myn útjouwerseksemplaar.

Ein '92 bea er my syn àlderlêste fersen oan, of - hy wie al oan it tellen slein - de nûmers 312-335 fan syn bydrage oan de Fryske poëzij. As ik der gjin belang by hie wie 't him ek wol goed, sei er, dan brocht er se gewoan nei it FLMD. Dat hoegde om my net, en sa waard Grien en koaningsblau dochs noch, neffens de auteur, ‘in nijsgjirrich ôfskie fan de Fryske dichtkeunst’.¹

Foar my wie Jan Wybenga de wichtichste nei-oarlochske Fryske dichter, en it docht my deugd dat syn wurk sa njonkenlytsen wer wat mear yn 'e belangstelling komt. Al te folle hoecht men jin dêr trouwens net fan foar te stellen. Syn wurk hat noait it brede publyk berikt dat it fertsjinnet, dêr is it ek net ‘maklik’ genôch foar: te yntellektualistys en te Frysk. Beide handicaps ha him wol altyd dwaande hoden - lês de bondel der mar op nei - mar aldergeloks hat er nooit konsesjes

1 De yn 1994 troch de Friese Pers útjone bondel Fergetten Fersen befettet teksten dy't rûchwei tusken 1955 en 1985 ontstien binne en hie eins noch foar De Foksejacht ferskine moatten.

[p. 243]

dien en gong er gewoan syn eigen gong, meast op feilige distânsje fan de wenstige Fryske rontsjes.

Dochs wol it my net oan dat it ploechje Wybenga-leafhawwers sa lyts is as it tal kepers fan syn boeken oanjout.

Foar De Foksejacht - neffens Teake Oppewal yn de Spiegel van de Friese Poëzie ‘het hoogtepunt in Wybenga's werk’ - wienen dat der mar tachtich, foar Grien en koaningsblau noch gjin fjirtich.

It is net yn it foarste plak as útjouwer, mar as leafhawwer, dat ik sis dat ik dat in nuveraardich lyts bytsje fyn foar in wurdkeunstner as Jan Wybenga.

In libbenskeunstner liket Jan Wybenga my trouwens ek wol west te hawwen, mar earlik sein kin ik dat net rjocht beoardielje. Us petearen bleaunen meast beheind ta min of mear literêre saken, en de skriuwerij wie fansels mar in fasetsje fan syn libben.

Der wie safolle mear.

Dat er ek noch heit en pake wie bygelyks, mei bern en bernsbern dy't him op hannen droegen. Mar dat waard ik krekt gewaar út de leafdefolle foardrachten by syn kremaasje.