Trotwaer. Jaargang 26

[p. 238]

[Nummer 6]

Jetske Bilker
Jan Wybenga, âld-Trotwaerredakteur (1917-1994)

Slimmer as âld en earm is 't âld en Frysk to wêzen
de dûbele dea foar eagen, yn lea en tael.
Swijend to stjerren stom en noartsk en âld

elk twa kear yn 'e wei. Mar wêz dan by dyn libben
bliid dat dyn dea foar elk in freugde wêze sil,
op 'n gek nei mei gefoel foar heroyk.

(Lyts Frysk Deadeboek, Bûtenpost, 1974)

Jan Wybenga beskreau syn eigen plak yn de Fryske literatuer as: ‘Hiel gewoan. In Frysk dichter dy't tusken 1950 en 1990 in pear hûndert fersen publisearre hat.’ Dat sei er yn it fraachpetear mei Jelma Sytske Knol yn 1992.¹. Fan ‘1990’ kin men no ‘1994’ meitsje, want nei dat petear kamen noch Grien en koaningsblau (Eanske, 1993) en Fergetten fersen (Ljouwert, 1994) út. As men rekkenet dat Fergetten fersen in stik letter útkaam as it doel wie, bliuwt de alfabetyske folchoarder fan syn titels yn takt: Amoeben, Barakkekamp, Kj3, Lyts Frysk Deadeboek, Easterstreek, Fergetten fersen/De Foksejacht, Grien en koaningsblau. Hy stoar op 28 juny fan dit jier en hat it proazawurk, mei de folgjende letter yn 'e titel, net sels publisearje kinnen.

Boppesteand antwurd fan Wybenga tekenet syn relativearjende hâlding omtrint eigen plak en eigen literêr wurk. In opmerklik antwurd foar immen dy't de Fryske kanon ferrike hat mei acht bundels gedichten fan kwaliteit, in oersetting en in prachtich proazastik Moai waar en lange dagen, (Bûtenpost 1981).

‘Yn Fryslân sil in dichter altyd wol hobbyïst bliuwe.’, sei er tsjin Tiny Mulder yn 1967. Poëzij neamt er dêr oanstellerij. Wybenga fielde dan ek neat foar de lyryske kant fan it dichter wêzen, woe net as dichter oansprutsen wurde.²

Yn syn wurk loek er dy relativearjende halding troch yn de iroanisearjende toan en de tematyk. Keunstnerskip yn 't algemien en Frysk dichterskip yn 't bysûnder binne faak it beskreaune objekt. De dichter wurdt delset as blineman en clown:

‘Poëet is pommerantyn 't sirkus’ hyt it tredde fers fan syn earste bundel Amoeben 1954, en tweintich jier letter dichtet er:

Bitiden hat ek blineman in helder eagenblik
en wurdt him klear dat er it foargoed forgokt hat:
Fryslân en it fers binne gjin kânsen mear.

1 Hjir, jiergong 21, 1992, side 38.

2 Ut: Hwer hast it wei?, Tiny Mulder, 1969, side 141-160.

[p. 239]

 

Fryslân is hwat bline eagen ûnderskiede en

 

dichtsjen 'n hûs mei bline muorren dêr't net ien

 

mear bankje kin. Bitink twa nomle deaden.

 

 

 

(Lyts Frysk Deadeboek, Bûtenpost 1974)

It bewustwêzen fan de betreklikens fan syn keunstnerskip is in bliuwend tema yn it eigen wurk. Dêrneist winske er dat oare Fryske keunstners harren net tefolle blynstoarje soene op harren ‘status’. Yn syn lêzing oer syn literêre kritiken, hâlden op in Skriuwerswykein yn 'e maitiid fan 1992, hâlde er ús - de minsken dy't harren dochs wol ferantwurdlik fielden foar de hjoeddeistige Fryske letterkunde - foar, dat dy literatuer wier net safolle om 'e hakken hie.

Hy woe de Fryske literatuer net op in fuotstik sette, mar hifkje mei de gongbere literêre kwaliteitskritearia. En dan kaam dy literatuer der yndied net al te bêst foar wei. Yn syn earste literêre krityk oer La Peste fan Camus skreau er yn 1948: ‘Hoenear sille wy ús losmeitsje doarefan de lytse, elementaire gefaltsjes? Ien Frysk boek, dat tsjûget fan in greate vizy op belangrike dingen! Hoe lang noch?’³

Jelle Krol, dy't foar it Wybenga-nûmer fan Hjir de resinsjes fan Wybenga bestudearre, konkludearret dat Wybenga faaks op it lêst dy hope mar hielendal opjûn hie.

It kin jin ferwûnderje dat Wybenga, dy't de Fryske literatuer fan in grutte ôfstân beseach, tagelyk sa begien mei dy literatuer wie. Hy hat 124 Fryske publikaasjes besprutsen op 'e radio en yn krante en tydskrift. Trije kear naam er in sit yn 'e redaksje fan in Frysk literêr tydskrift: earst yn De Tsjerne (1953-1955), doe yn Alternatyf (1974-1977) en letter in lytse trije jier yn Trotwaer: fan it tredde nûmer fan 1980 ôf oant en mei it lêste nûmer fan 1982.

Yn it tydskrift sels is der fan Wybenga as redaksjelid in bytsje te fernimmen. Hy skreau ien krityk oer Keunst enfleanwurk fan R.R.R. van der Leest (1981), publisearre in stik fan Moai waar en lange dagen (1981) en levere in bydrage oan it brievenûmer ‘Ik skriuw dy noch’ (1982).

Mar sûnder mis hat Jan Wybenga in grutte bydrage levere oan it literêre wurk dat yn dy jierren wol yn Trotwaer kaam. De notulen sprekke faak fan it bewurkjen fan 'e ynstjoerde kopij. ‘It begelieden fan skriuwers’ hyt dat yn 'e taakstelling fan in literêr tydskrift. ‘Jan hat yn feite in nij stik skreaun.’ stiet der yn 'e oantekenings fan Goaitsen van der Vliet.⁴

Wybenga hat him ek graach dwaande hâlden mei byldzjende keunst, as jonge wie er feral oan it tekenjen. Yn it Trotwaer-nûmer ‘Byldzjende skriuwers/dichtsjende keunstners’

3 Jelle Krol oer de literêre kritiken fan Jan Wybenga, Hjir, jiergong 21, 1992, side 47.

4 Notulen fan Trotwaergearkomsten, 8 maart 1983.

[p. 240]

fan febrewaris 1987 levere er trije selsportretten. Op syn earste redaksjegearkomste brocht er daliks al de keapsjoggens fan it blêd op 't aljemint.

Doe't Jan Wybenga yn maart 1982 op 'e redaksjegearkomste sei dat er tagelyk mei Eppie Dam út 'e redaksje stappe soe, rûn dêrnei dy gearkomste wat út 'e hân: de mannen fan 'e redaksje kamen wat yn in dip telâne. Van der Vliet skriuwt yn syn publisearre brief oan Eppie Dam:

‘Dy gearkomste wie ljo 'k ek wol it djiptepunt. It sil my noch lang heuge hoe't wy hjir byinoar sieten. [...] Doe batste Jan der yn mei dat er ek opstapte, omdat er gjin sprút ferdúsje mear hie yn 'e heule fryske skrjowerij, en fuort dêrop fernijde Oene [Spoelstra, jb] ús dat er oergean woe op it Hollânsk.’⁵ De neamde mineurstimming moat Jan Wybenga net frjemd oankommen wêze. Ut syn wurk en fraachpetearen docht bliken dat er him realisearre dat Fryske literatuer - al of net fertsjinne - isolearre en beheind is.

Mar in dichter dichtet troch, ek al is dat yn in ‘treastleas dialekt’: ‘Foar mysels is de wearde derfan benammen dat ik besocht ha wat mei it Frysk te dwaan. Om mei dit “treastleas dialekt” om te gean as wie it in gewoane skriuwtaal. En dan net yn oersettingen, mar yn eigen wurk.’⁶.

De hjirboppe beskreaune redaksjegearkomste einige yn in laitsjen en yn 'e oantekenings fan dy gearkomste stiet: ‘Jan seit ús earst in lang gedicht ta’. Doe hat er al mei De Foksejacht oan 'e gong west.

Hjir folgje twa bydragen oer Jan Wybenga en syn wurk.

5 Ut ‘Brievenûmer’ Trotwaer, 14e jiergong 1982, side 188.

6 Ut it fraachpetear mei Jelma Knol, Hjir, jiergong 21, 1992, side 36.