Trotwaer. Jaargang 26

[p. 220]

Sjoerd Bottema
Wrâldferneamd yn Feanwâlden

Oer: Wa't skriuwt bliuwt, skriuwers oer it skriuwen; útjûn ta gelegenheid fan 25 jier It Skriuwersboun; Koperative Utjowerij, Boalsert 1994.

Wa't krekt witte wol hoefolle skriuwers en skriuwsters meiwurke ha oan Wa't skriuwt bliuwt, moat sels telle. De skriuwer fan de tekst op de achterflap doart him dêr net mei wissichheid oer út te litten: ‘In 83 skriuwers en skriuwsters beskriuwe yn in stikmannich wurden hokker driuwfear har ta skriuwen én publisearjen oansetten hat.’ In nuvere kombinaasje, dat aaklik eksakte getal 83 en de nonsjalante tafoeging ‘in’, dy't alles wer op losse skroeven set. De skriuwer hat der nei alle gedachten oarspronklik 83 teld en is doe oan it twiveljen rekke. Ferdoarje, tocht er, miskien ha 'k my wol fersind - it soe net de earste kear wêze dat my soks oerkaam by getallen boppe de tsien - en wie it der ien mear of minder. By de twadde telling kaam er út op 82. En by de tredde op 84. It swit bruts him út. De fjirde kear kaam er wer út op 83. Dêr soe er it dan mar op hâlde en foar alle wissichheid de wierheid yn it midden litte: ‘in 83’.

By dy, pakwei, 83 skriuwers ûntbrekt in tal grutte nammen: Trinus Riemersma, Anne Wadman, Steven de Jong, Rink van der Velde. Om der mar ris in pear te neamen. Fan de, likernôch, 83 skriuwers dy't har net te goed of te beroerd fielden, jouwe 33 in rjochtstreeks antwurd op de fraach dy't har troch de gearstaller(s) fan it boekje foarlein wie. De oaren, lit ús sizze sa'n 50, ha it oer fan alles en noch wat, mar net oer de kearnfraach: wêrom skriuwe jo?

De skriuwer fan de flaptekst siet net allinne oantangele mei de fraach oft syn optelling wol kloppe, ek de titel fan it boekje brocht him oan it twiveljen. Mar hy wist ûndertusken hoe't er him mei syn twivels rêde moast: ‘Oft de titel Wa't skriuwt bliuwt kloppet, moat de lêzer mar besjen.’

Wa't skriuwt bliuwt, it aardichst wurdt dat gefoel ûnder wurden brocht troch Johan Veenstra:

As ik al stokoold wodden mag, dan zit ik laeter grif in et verpleegtehuus in Wolvege. [...] En as een jong zustertien me in een karregien deur Wolvege ridt, dan nikken de meensken

[p. 221]

me, mit een blik van herkenning, vrundelik toe, dat et zustertien raost me in 't oor: ‘Ze bin je nog lange niet vergeten, pake!’ Ik glundere nog as ze me laeter op 'e middag een schone pampers anstruupt.

Der binne mar trije skriuwers dy't écht miene dat se ‘bliuwe’ troch har skriuwen: Oene Spoelstra, Willem Abma en Annie Pansier-Gerritsma:

Ik skriuw dat ik bliuw
yn dit ierdske bedriuw.

Annie Pansier-Gerritsma, heerlijk zal zij in haar Vers herrijzen.

Eskapisme, it skriuwen as in mooglikheid om de werklikheid te ûntflechtsjen wurdt it faakste neamd as driuwfear (11 x).

Wat driuwt my ta skriuwen?
It longerjen nei hinnekommen
út it deadzjende kwea: it jok
fan 'e dei, de rûs fan herhelling

(Harmen Wind)

Berneboekeskriuwers ûntflechtsje har folwoeksenheid troch ferhalen te skriuwen, dêr't se as bern yn fierder libje:

Ik skriuw it leafst foar bern om't ik dan wer efkes ûndogensk wêze kin. Om't de wrâld wer lyts en fertroud is, om't ik myn dreamen fan doe wer dreame kin.
(Riemkje Hoogland-Pitstra)

Idelheid en jildingsdrang komme as driuwfear op it twadde plak (10 x). Selsspot is de measten dêrby gelokkich net frjemd. In aardige paradoks stiet yn de bydrage fan Douwe Kootstra. Hy skriuwt

... omdat ik sadwaande wrâldferneamd yn Feanwâlden bin.

Oandwaanlik is de hertegjalp fan Simy Sevenster:

As ik wat sizze sil
begjint
myn stammerjen
en
kream ik ûnsin út.
[...]
Troch myn hân,
myn rjochterhân,
kin ik my
dochs suver uterje.

Skriuwen as selsbefrediging. Fedde Schurer seach dat eartiids hiel oars:

In dichter is in keardel dy't fersen skriuwe kin, en de plicht hat dy to skriuwen as syn folk der forlet fen hat.

Dat wie doe. Hjoed de dei leit it lân der hiel oars hinne. Net in skriuwer dy't noch tinkt dat der in ‘folk’ is dat ‘forlet’ hat fan Fryske literatuer. En mochten sokke gedachten dochs noch foarkomme, dan binne dy op de foarlêsmaraton, ek ta gelegenheid fan 25 jier

[p. 222]

It Skriuwersboun, wol as reek ferflein: by dy manifestaasje liet it ‘folk’ it massaal sitte. Buten in hantsjefol skriuwers wie der yn Sealen Oostergoo suver net in harsens te bekennen. Mar de foarlêzende skriuwers binne allegear foar de ivichheid op fideo fêstlein: wa't skriuwt bliuwt.

Wêrom skriuwe jo? wie dus de fraach. Dat dêr mar sa'n bytsje antwurden op kaam binne, meastentiids mei de gek beslein, jout oan dat Fryske skriuwers harsels net serieus doare te nimmen.

As ik yn my omgean lit wêrom't ik skriuw, wat myn motiven en doelen wêze kinne soene, begjin ik om mysels te gnizen. In mins is in bespotlik wêzen.
(Piter Boersma)

In minske is in bespotlik wêzen. Fryske skriuwers ha dat faaks dûbeld sa sterk. Frysk is al bespotlik, yn it Frysk skriuwe noch folle bespotliker en it alderbespotlikst: as men dêr serieus yn is. Want wat is men no eins hielendal as Frysk skriuwer? De measte fan de yn dit boekje gearbrochte skriuwers soene noait oan de bak kaam wêze, as hja it Nederlâns as skriuwtaal brûkt hiene. Jan Pieter Janzen is de iennichste dy't dat lûdop doart te sizzen. Skriuwe yn it Frysk hat, sa jout er earlik ta, ‘as bykommend foardiel dat men syn stikjes frij maklik kwyt kin.’

Sjoch, dat set de Fryske skriuwerij yn in hiel oar deiljocht. Fryske skriuwers wurde faak sjoen as in soarte fan taalstriders, dy't har ferbûn fiele

... mei de eigen taal, de memmetaal, dy't as folkstaal yn 'e knipe sit en as kultuertaal syn plak noch skjinmeitsje moat.
(Douwe Tamminga)

Bodders dy't oars net wolle as

... oon dij taele to bouwjen, her op to snolckjen
(Rinse Posthumus, 1824)

Goedwollende skoalmasters dy't mei har skriuwerij gjin oar doel foar eagen ha as

...om to ondertaestjen aef me uwz schiere wirden naet ijnne lett'ren, in uwz grijz kât ijn miette ferssen beknettjende fetsoenearje koe.
(Gysbert Japicx, 1655)

Idealisten, dy't mei har krewearjen de ûndergong fan dat earme Frysk opkeare wolle. Neat fan wier dus. Krekt oarsom. Dat it Frysk yn 'e nederklits sit, makket har eigen opgong mooglik. In het land der blinden is éénoog koning. It Frysk opstjitte yn de vaart der volkeren? Net in skriuwer dy't him dêr om bekroadet. Se binne folle leaver sels wrâldferneamd yn Feanwâlden. Bûten Douwe Tamminga stiet der yn Wa't skriuwt bliuwt mar ien no noch libjende skriuwer dy't mei it Frysk begien is. En dat is Janny Vledder-van der Knoop.

[p. 223]

Janny Vledder-van der Knoop is in frommis dat fersen skriuwe kin, en de plicht hat dy to skriuwen as har folk der forlet fen hat:

Sa'n tritich jier lyn krigen wy it befel;
‘Jim moatte mei boekjes oan 't skriuwen.
Twatalige skoallen ha lêsstof te min
en dat kin fansels net sa bliuwe.’

Dus sette ik - earst mei twa oaren - út ein.
In searje mei bisteferhalen.
Dêrnei gong ik troch, der kaam hiel wat ta stân,
soms oersettings út oare talen.

Janny Vledder-van der Knoop die dat dus allegear foar it folk en net ta eigen eare en gloarje:

En nei al dat skreppen no ryk en ferneamd?
Dat soe dochs in aardichheid wêze?
Mar nee hear, jim sille myn namme net faak
yn kranten of tydskriften lêze.

‘It Skriuwersboun hopet,’ sa lêze wy op de achterflap, ‘dat dit jubileumboekje foar foaral skriuwers yn 'e dop in oantrún wêze mei om ek ris wat op papier (of yn de kompjûter) te setten.’ Janny Vledder-van der Knoop wol der graach harres ta dwaan:

Dochs hat ien ding my wol in hiele soad

foldwaning brocht:

Sa'n 22.000 JENTSJEBOEKEN bin ferkocht.

22.000 Jentsjeboeken ferkocht. Yn it Frysk kin men syn stikjes frij maklik kwyt. Ik bedoel mar. Is der foar ‘skriuwers yn 'e dop’ in moaiere oantrún te betinken? In het land der blinden is éénoog koning. En Janny Vledder-van der Knoop de bêst ferkochte auteur.