Trotwaer. Jaargang 26

[p. 153]

Trioel
Doeke Sijens
As it mar streamt

Dat de rige De Fryske Klassiken gjin moaie útjeften opleveret is gjin nijs. Fierstente grouwe boeken binne it, mei in hurd omkaft en berneftige omslachûntwerpen. De nije Rimen en Teltsjes eaget as in bernebibel fan in evangelyske útjouwer mei te min jild, de Heechhôf Trilogy liket noch folle mâlder. It is net allinnich de kleur fan it boek, suertsjegrien (‘mint’ neame designers dy kleur), troch de foto fan in pleats op 'e foarkant liket de trilogy no wol in echte KFFB-roman, fan foar de fúzje mei de KU dan. De pleats ‘It Heechhôf’ fan it boek wie in rottekleaster, net sa'n kreaze stjelp as dizze ‘Pleats oan 'e feart’. It liket derop dat de beslist net romantyske Brolsma wat gaadliker foar de keapers makke wurde moast. Op it omslach brûkt de útjouwer rigels as ‘dêr belibbet de húshâlding Brúnja de ynlikste mominten fan loksilligens’ en ‘dan is it lok folmakke’. In moaie, grutske pleats past yn dat byld. Mei dizze klisjees wurdt Brolsma ûnrjocht dien. Hy wie in realistyske, sobere en iroanyske skriuwer, net ien dy't sa sentimenteel tocht as de skriuwer fan it omslach.

Twa jier lyn hold Reinhard Verveld in lêzing foar it Literêr-hisoarysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy oer It Heechhôf. Ik wie dy lêzing allang fergetten as Verveld net sa'n fantast west hie. De oanwêzigen dy jûn ha noch besocht him ta oare gedachten te bringen, mar dat holp neat. Verveld hat oer itselde ûnderwerp in skripsje skreaun - sa docht bliken - en it aardige is no dat de betizingen fan Verveld yn it neiwurd by dizze werprintinge fan de ‘Heechhôf’ boeken troch Trinus Riemersma gewoan oernommen wurde. Riemersma sil wol tocht ha: ‘Wat yn in skripsje stiet is wier.’

Neffens Verveld wie It Heechhôf in foarbyld fan in ‘streamroman’. Yn 'e literatuerwittenskip soe dat ek bekend wêze as in ‘roman fleuve’, in roman dêr't de hanneling sintrearre is om in stream, in rivier hinne. No stiet ‘It Heechhôf’ oan 'e Dokkumer Ie, mar is dat wetter no wichtiger foar de bewenners - sa fregen wy - as de púndyk nei Dokkum? It is fansels noch slimmer. In ‘roman fleuve’ betsjut hiel wat oars as Verveld (en Riemersma) beweart. ‘Uitgebreide roman of

[p. 154]

reeks romans [...] over het leven en de ontwikkeling van een of meer personages, waarin de geschiedenis een vrij lange tijdspanne beslaat,’ jout it Lexicon van literaire termen (Groningen, 1991) as definysje. It libben as in stream, mar mei de Holwerterfeart en de Ie hat it neat te krijen. Riemersma hie neat yn 'e rekken en neamt It Heechhôf in streamroman, ‘sintraal yn it lânskip leit de rivier dy't troch de fruchtbere greiden streamt.’

Verveld brûkte noch mear byldspraak. Hy fûn dat de pleats oan 'e Ie it toaniel wie wylst de doarpen yn 'e omkriten de kûlissen foarmen. Dat fan it toaniel koenen wy begripe, mar it byld fan dy kûlissen soe dochs allinnich doel ha as men út dy kûlissen wei nei it toaniel seach (as by in kûlisselânskip) mar dat is net sa yn de roman. Riemersma skriuwt: ‘It paradys wurdt ôfgrinzge troch de doarpen en utbuorrens [...] dy't as kûlissen de leaflike wrâld ôfskiede.’ Ek de omskriuwing fan ‘It Heechhôf’ as it paradys komt fan Verveld en wie noch in foarbyld fan wat yn it Ingelsk sa moai in ‘mixed metaphor’ hjit. Verveld hie syn lezing ‘It ûnthjitten lân’ neamd. Mar as de bewenners ‘It Heechhôf’ al in paradys fûnen, dan wienen sy dêr dochs al, fregen wy him by syn lêzing, dan wie it dochs net mear ûnthjitten? Verveld bedoelde miskien dat de Brúnja's letter út it paradys ferdreaun waarden? Yn alle gefallen hold er fêst oan syn opfetting. Syn skripsje is grif goedkard.

Foar syn dissertaasje hat Riemersma fansels de boereromans fan Brolsma lêzen en hy tinkt dêrom sûnder mis dat Brolsma neat oars skreaun hat. Sa komt er yn it part ‘plak yn it oeuvre’ fan syn neiwurd oer It Heechhôf ta healwize konklúzjes. Mei in bytsje mear wurk hie er dat foar wêze kinnen.

Yn 1920 hat Brolsma yn It Heitelân it earste part publisearre fan wat letter Sate Humalda, ‘in forhael út it Fryske boerelibben om 1890 hinne yn trije boeken’, wurde soe. Yn 1926 kaam It Heechhôf út by de Fryske Bibleteek (en net earst as feuilleton, sa't it omslach suggerearret). Riemersma skriuwt dat Brolsma de earstneamde rige net fuortendaliks ôfmakke hat, om't er gjin nocht hie oan it skriuwen oer ‘stedske aventoeren’ en dêrom mar gau wer in boereroman begûn wie. As Riemersma it mar in lyts bytsje mear útsocht hie (en dat is dochs net tefolle frege as men it ‘editoarysk tafersjoch’ hat) dan hie er witte kinnen dat Brolsma yn de jierren 1922-'25 yn it tydskrift Frisia, It Widdou's Bern publisearre, in roman dy't foar it grutste part yn 'e stêd spilet. Nei It Heechhôf kamen foar de twa oare dielen Sate Humalda ûnder oaren ek noch Ypeus en Neisimmer, beide ferhalen

[p. 155]

dy't yn 'e stêd situearre binnne. Riemersma syn ûnderstelling roait nearne nei.

Riemersma fynt dat Brolsma de twa lettere boeken oer de Brúnja-famylje eins net skriuwe moatten hie. It Heechhôf hie gjin ferfolch nedich en dy oare romans binne noch min ek. Dat fûn syn maat Verveld doedestiids ek al. Faaks is dat in nuvere opfetting foar in wittenskipper, mar it is noch frjemder dat in útjouwer soks yn syn eigen útjefte set. Hokker tûke ûndernimmer slacht no sa syn eigen glêzen yn?!