Trotwaer. Jaargang 26

[p. 146]

Sjoerd Bottema
In oare wrâld

Oer: Marten Toonder, De oare wrâld. Ketlik, Le chat mort, 1994.
Oerset út it Nederlânsk troch Jan de Jong.

Yn 1982 ferskynde as ‘boekenweekgeschenk’ een Bommelverhaal, ‘De andere wereld’, mei in prachtich foarwurd fan hear Olivier B. Bommel sels en ‘enkele biografische gegevens over de auteur’. Hielendal fergees en foar niks by oankeap fan f 19,50 oan boeken. Foar de Fryske oersetting moat, ûndanks de stipe fan de provinsje Fryslân, f 24,95 delteld wurde.

In grouwélich bedrach foar in útklaaide ferzje fan it oarspronklike boekje. Foarwurd en biografyske gegevens ûntbrekke. Mar dat is it slimste net. Sa't yn it ferhaal de flechtelingen út Apoka om 'e nocht sykje nei de ‘dubloenen’ dy't nei't se mienden yn Rommeldam op strjitte lizze soene, sa siket de lêzer fan 'e Fryske oersetting fergees nei de taalfynsten en -grappen dy't yn 'e oarspronklike ferzje foar it opkrijen lizze.

‘De andere wereld’ fan Toonder is yndie in ‘oare wrâld’ wurden. It prachtige wat âldfrinzige taalgebrûk fan Toonder is yn de oersetting fan De Jong sa goed as neat fan oerbleaun:

Toonder	De Jong
buidel	rêchsek
knieknoken	knibbels
ter ruste gegaan	op bêd gien
keerde huiswaarts	gyng nei hûs ta
grijsaard	âldman
aan het einde van	deawurch
zijn krachten
beklemd	suver wat bang

Yn in pear gefallen is de tsjinstelling wol tige grut. Sa is in ‘ontbindende vrucht’ in ‘rotterige frucht’ wurden. Dat is net mear de taal fan in hear, mar dy fan in boerelul.

‘De grauwe overheid kent zijn plaats niet’ seit hear Bommel (werby't er syn buorman, de markys, nochal knoffelich sitearret); yn de Fryske oersetting is dat wurden: ‘Dy goare oerheid wit syn plak net’. It sil dúdlik wêze dat it net mear de markys is dy't hjir sitearre

[p. 147]

wurdt. Mar ek Bommel soe sa'n wurd noait mar dan ek noait brûke en it is pynlik om sokke ûnfoege taal út de mûle fan in hear hearre te moatten. ‘Stuitend’ soe ik mei markys De Canteclaer sizze wolle.

Freeslik is ek wat der bard is mei it persoanlik jargon fan guon personaazjes:

Joost	Joast
Excuseer	Nim my net kwea ôf
Het is heel	It is hiel jammer
betreurenswaardig
Door afmatting	Ik wie deawurch
ben ik een	en ik bin dêrtroch
weinig verlaat	wat let
... als ik mij	... as ik it sizze mei
verstouten mag
Kweetal	Kwital
Als de aantrekker	As de oanlûker
nu maar sterk	no mar sterk
genoeg is, flanst	genôch is, dan krijt
hij hem wel vast.	er him wol te pakken.
Ik heb er erg	Ik ha der hiel
veel labierijntjes	wat labiryntsjes
op gehutseld, dat	op plakt, dat sil
is hulpzaam.	wol helpe.

‘Ik heb er niets dan sinsen van gehad’, kleit Kweetal oer syn lêste utfining, in ‘vergiste oloroon’. Boppedat is it ding fierstente ‘lodig’. By de Fryske Kwital fynt men fan dat eigenaardige taaltsje neat werom: de ‘mislearre oloroon’ hat Kwital ‘oars neat as tinzen’ oplevere en is ‘sa swier as lead’. Joast en Kwital binne folle ûnpersoanliker, kleurleazer en net heal sa grappich as Joost en Kweetal. Spitigernôch jildt dat foar de hiele Fryske tekst yn ferliking mei de Nederlânske.

Men freget jin ôf wat de sin fan in oersetting as dizze is. Taalbefoardering? Mar dizze útjefte toant allinne mar taalearmoed. De taalearmoed fan de oersetter en net dy fan it Frysk, mei men hoopje. Wat is dan it doel fan dit boekje? Jild fertsjinje, as ik myn sin sis. Sa'n collectors item fljocht ommers oer de toanbank, ek al is it fierstente djoer en fan in strieminne kwaliteit. In kat yn 'e sek, dizze útjefte fan Le chat mort. Ik heb er niets dan sinsen van gehad. Heel betreurenswaardig, als ik zo vrij mag zijn. Set it mar gau as kuriosum tusken jo Bommelsamling en sjoch der fierder net mear nei om.