Trotwaer. Jaargang 26

[p. 22]

Antine Zijlstra
Troch it each fan in oar

Der binne in soad keunstners dy't yn it wurk fan oare keunstners ynspiraasje fine. Wa't dat binne, wurdt net altiten eksplisyt neamd, mar eltse keunstner hat sa syn ‘masters’. Meastentiids giet it dêrby om keunstners dy't yn deselde dissipline wurksum binne. Neist dizze beynfloeding kin men ek direkt ynspirearre wurde troch in wurk fan in oar. De oanlieding derfoar leit dan faak yn it persoanlike belibjen fan in keunstwurk en is minder oan ien dissipline bûn. Sa hawwe ek skriuwers en byldzjend keunstners inoar ynspirearre ta it meitsjen fan keunstwurken.

It is it foarrjocht fan resinsinten en keunsthistoarisy om dat soarte fan ferbannen bleat te lizzen en der wearde oan ta te kennen. By de byldzjende keunst sjocht men dêrby in sterke ûntjouwing yn 'e rjochting fan de saneamde kontekstanalyze. It funksjonearjen fan in wurk yn in kontekst - sjoen yn de romste betsjutting as de notiidse wrâld en har ûntjouwingen - makket foar in wichtich part de relevânsje en dêrmei de wearde fan in wurk út. Yn it lêste nûmer fan Raster (1993) beskriuwt Anna Tilroe dy ûntjouwing yn har artikel ‘Onaangename gevoelens’. Tilroe sinjalearret by skriuwers in hing nei it ‘tiidleaze’, wêrtroch't hja neffens Tilroe gjin bydrage leverje oan de diskusje oer de eigen tiid. Neffens har stiet dat de ynterpretaasje fan notiidse byldzjende keunst troch skriuwers yn it paad. Byldzjend keunstners wurde tsjintwurdich derta oplaat om har wurk yn in kontekst te meitsjen en te presintearjen. It stribjen nei aktualiteit is it útgongspunt foar byldzjend keunstners, tiidleazens is foar harren in argaysk begryp.

Yn itselde tydskrift stiet ‘Het oog van een ander, dichters en beeldende kunst’ troch de skriuwer Willem van Toorn. Mear as op it funksjonearjen fan it keunstwurk yn de (keunst)wrâld, leit hy de klam op de wurking fan in keunstwurk op dyjinge dy't it belibbet. Neffens him leit yn in byld likefolle oanlieding foar in gedicht as yn alle oare dingen dy't in momint opleverje fan oandwaning, ferheardens, weromkennen of skrik. Byldzjende keunstwurken meitsje ommers diel út fan de realiteit en kinne op dy wize oanlieding wêze ta it meitsjen fan in fers.

Dêrmei binne twa wêzentlik ferskillende ynfalshoeken fan it sjen nei keunst yllustrearre: de kontekst en it belibjen fan it keunstwurk. Foar in part is it ferskil yn opfetting

[p. 23]

te ferklearjen troch de funksje dy't beide auteurs ha: de iene as resinsint fan byldzjende keunst en de oare as dichter. De ynfalshoeke dy't keazen wurdt, spilet in wichtige rol by de ynterpretaasje fan in keunstwurk en beynfloedet dêrtroch it meitsjen fan in keunstwurk nei oanlieding derfan.

Van Toorn wiist mei rjocht op it feit dat de dichter dy't him ynspirearje lit troch it wurk fan in byldzjend keunstner - of sa't men wol: in keunstner dy't him ynspirearje lit troch it wurk fan in oare keunstner - gebrûk makket fan it each, de hân fan immen oars. Dat ‘each’ hat op in beskate manier ynfloed op de foarm en de ynhâld fan it nije keunstwurk. Op gjin oare wize kin de konfrontaasje wat nijs opleverje.

Yn in nije rubryk fan Trotwaer freegje wy skriuwers om te reagearjen op it wurk fan byldzjend keunstners en byldzjend keunstners om te reagearjen op it wurk fan skriuwers. Wy hoopje dat sy troch it ‘each fan in oar’ op nije ideeën komme dy't dêrnei oaren wer ynspirearje kinne. Utgongspunt foar de earste keunstners is it wurk De keisnijding (De genezing der Dwaasheid) fan Jeroen Bosch. It wurk waard skildere tusken 1475 en 1480 en hinget yn it Prado yn Madrid. It lit sjen hoe't in man mei in trachter op 'e holle in oare man operearret. De trachter, it symboal fan wiisheid, is op de holle fan de sjirurgyn plante. Hy is dwaande om de stien fan 'e dwaasheid wei te heljen. It blomke dat út syn holle komt, stiet foar jild en mei de tas en de dolk ferwiist it nei de aard fan de behanneling: it doel fan de operaasje is net dat de pasjint better wurdt, mar it jild dat de sjirurgyn deroan fertsjinnet. Oer it algemien wurdt derfan útgien dat de sêne in warskôging ynhâldt tsjin kwaksalverij. It skilderij fan Bosch siket oansluting by de klucht, dy't yn dy tiid populêr wie. De tekst om it skilderij hinne ‘Meester snyt die keye ras, meine name is Lubbert Das’ ferwiist dêrnei.

Neist dy ynterpretaasje besteane der oare dy't nochal kontroversjeel binne. De opfallendste dêrfan is dat Bosch lid wie fan in ketterske sekte. De foarstelling soe in byld jaan fan in rituele besnijenis. De blom soe dan it symboal foar kastraasje wêze.

In wurk as dit liket mar in bytsje te krijen te hawwen mei ús tiid. Dat tiid net in argumint hoecht te wêzen om jin dêrtroch ynspirearje te litten, bewiist ûnder oaren Eeltsje Hettinga. Yn nûmer 2/1993 kin men in gedicht lêze dat skreaun is nei oanlieding fan in skilderij fan Breughel, foar wa't Jeroen Bosch in wichtich foargonger wie. In oar foarbyld fan in aktuele ynterpretaasje fan âldere keunst wie de foarstelling fan Abele Spelen troch Het Zuidelijk Toneel yn de nije oersetting fan Gerrit Komrij, ûnder regy fan Dora van der Groen dy't ik it ofrûne jier seach. Dat dizze wurken noch altiten as ynspiraasje-

[p. 24]

boarne wurkje, jout in sekere tiidleazens oan. De minsklike natuer is blykber net sa'n soad feroare. Wy kenne yn it midsieuske libben noch altiten eleminten fan ús hjoeddeiske libben werom. Men hoecht ek allinnich mar te tinken oan in sekte as de Davidians fan Koresh, de kollektive ferbrâning fan de Branch Davidians, en de wûndergenezingen fan Jomanda om ta dy konstatearring te kommen. Dêrmei slút Abele Spelen oan by de aktualiteit.

Ik bin benijd wêr't it wurk fan Jeroen Bosch de keunstners ta bringe sil.

Minsken dy't in plak krije wolle yn ús nije rubryk, kinne harren opjaan by it redaksjeadres.

[p. 25]