Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 33

Kleine mededeelingen.

40. Uydop blasen.

In Verdam's Mnl. Wdb. VIII 850 vindt men uydop (uuydop, vuydop) als onverklaard woord waarmee ‘het daglicht of het aanbreken van den dag’ aangeduid schijnt. Het komt tweemaal voor in eene Amsterdamsche keur, in deze zinnen: ‘Nyemant en zal vuyr in sinen oven legghen of in zinen eeste, eer dat men uuydop blaest, ende als men nachtlichte luydet, zo zal men dat vuyr weder uuyt doen’; en: ‘Enghien smit en zal vuyr ontsteken in sijne smitte, eerdat men uuydop blaest, ende als men nachtlichte luydet, zo zal hijt weder daeruuyt doen’.

Gelijkbeteekenend is het, daarbij terecht door Verdam aangehaalde, wyde in de Handvesten van Alkmaar: ‘Vurt sal niemandt vyer houden in der test after nachtligt tot dat men die wyde blaest’, en even terecht betwijfelt Verdam het, of uuydop nu wel wydop mag gelezen worden.

Ik stel nu voor, omgekeerd in plaats van wyde te lezen uuyde en dan begint ook het woord uuydop in samenstelling

[p. 278]

begrijpelijk te worden als gevormd uit uuyde en op. Uuyde nu of, eenvoudiger gespeld, ude is een uit het Mnl. bekende bijvorm van ute (zie Verdam op ud, udwaert, udewaert en uderste), die nog vaker dan op de aangehaalde plaatsen, bv. vooral in het Lancelot-hs. voorkomt.

Ude of ute had ook dikwijls de beteekenis van ‘naar buiten’ (Lat. foras), evenals hare uut, heruut. Het heeft die ook in ons ‘uitblazen’ = naar buiten blazen (bv. den adem), doch dan is de verhouding van ude of ute tot blasen eene andere, dan ik meen, dat hier bedoeld wordt. Hier is blasen natuurlijk: ‘met een blaasinstrument een teeken geven’, bv. in de gewone uitdrukking ‘den dach blasen’, waar ‘dach’ object is van ‘blasen’. Zoo is m.i. ude hier eveneens object van ‘blasen’, en wel als verkorte uitdrukking der gedachte, die volledig zou luiden: ‘comt ute’ of ‘comt den bedde ute’. Zoo ongeveer gebruikt ook Ruysbroec het, als hij zegt (bij Verdam VII 867): ‘Die gheest Gods blaest ons ute omme minnen (in 't Latijn: ‘Dei spiritus suo flatu nos foras propellit ut amemus’). Zoo beteekent ook uteluden in 't Mnl. menigmaal: ‘door klokluiden te kennen geven: ganc ute! namelijk ‘buten der stadt, buten der vriheit’, dus in ballingschap. Ook dáár is ‘ute’ dus eveneens het object van ‘luden’, als ‘nachtlichte’ dat is in de uitdrukking: ‘nachtlichte luyden’, d.i. door luiden waarschuwen: ‘dooft het nachtlicht uit’.

In Alkmaar werd dus niet wyde geblazen, maar uuyde (‘comt ute’), en zoo werd soms ook op geblazen in de beteekenis ‘stant op!’ bv. in de Cron. van Benn. 63 (Verdam V 1674): ‘He let synen trompeten “up!” blasen, dat C ende all synes perties luden van daer togen’. Te Amsterdam nu blies men niet alleen uuyd! (comt ute), maar ook op! (stant op!) of, in één woord, udop!

Amsterdam.

j. te winkel.