Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 32

[p. 89]

De sage van Karel en Elegast bij de Litauers.

In het twaalfde deel (blz. 196 vlgg.) van dit tijdschrift heeft Kern een Mongoolsch verhaal meegedeeld, dat een onmiskenbare verwantschap met de sage van Karel en Elegast vertoont. Zelfs staat deze Mongoolsche vertelling, zooals de vertaler opmerkt, merkwaardigerwijze dichter bij onze West-Europeesche sage dan de Russische Bylina van Volch Vseslavjevič, waarvan Uhlenbeck (ald., blz. 198 vlgg.) een uittreksel heeft gegeven, al vertoont deze laatste hier en daar, met name in de variant waar de sultan zijn vrouw in het aangezicht slaat, eveneens een sterke overeenkomst met het ons bekende Mnl. gedicht.

Mede ter vergelijking moge hier de redactie van de sage volgen, zooals zij in een gedeelte van Litauen in den volksmond voortleeft en door verzamelaars is opgeteekend. In het derde deel van de Litausche sprookjesverzameling van J. Basanaviczius (Lietuviszkos Pasakos Yvairios, Chicago 1904, 4 dln.) komt op blz. 148 onder n^o. 91 een sprookje voor getiteld: ‘Kaip viens karalius vogt' ējo’ (Hoe een koning uit stelen ging). Het is opgeteekend in het jaar 1895 in het dorp Ožkabaliai in het distrikt Wilkawiszki van het goevernement Soewalki, behoorende tot Russisch Polen, door Vencas Basanaviczius uit den mond van Adomas Berteszka. Ik heb getracht zoo getrouw mogelijk den levendigen verhaaltrant van den man uit het volk weer te geven, zooals men zal bemerken aan de vele herhalingen van het ww. zeggen, het dooreenloopen van tegenwoordige en verleden tijden der ww. en de slotformule van het sprookje.

Wat den inhoud aangaat, komt het mij overbodig voor te wijzen op alle punten van overeenkomst van het hier medegedeelde verhaal en den Mnl. Karelroman. De lezer zal die zelf zonder moeite kunnen opmerken. Slechts wil ik de aandacht vestigen op twee gemeenschappelijke trekken, die zoowel in de Mongoolsche als Russische sage ontbreken, nl. het voorstel,

[p. 90]

dat de vermomde koning doet om bij den koning zelf te gaan stelen en dat door den dief wordt verworpen, en het afgeluisterde gesprek tusschen man en vrouw onder het bed (Mongoolsch: door een reet van de tent; Russisch: in de gedaante van een valk op het venster van des sultans kamer). Overigens staat het Litausche sprookje dichter bij de Mongoolsche dan bij de Russische redactie: met de eerste heeft het o.a. speciaal (niet in den Karelroman voorkomende) gemeen: het planeet lezen, en het voor den koning bestemde vergif, dat de moordenaar zelf ten slotte uitdrinkt (echt Litausch is hierbij de in het sprookje genoemde mededrank). Daarentegen mist men hier twee bijzonderheden, die zoowel de Mongoolsche vertelling als het Mnl. gedicht kennen: de onhandigheid van den vorst tegenover zijn metgezel, en de aanvankelijke weigering van den moordenaar om zijn vrouw omtrent zijn booze plan in te lichten.

‘Er was eens een koning, maar hem las men zijn planeet, dat hij moet gaan stelen, en als hij niet gaat, dan zal hij aanstonds sterven. De koning maakte zich 's nachts op als een dief, gaat door de stad, kwam een anderen dief tegen. De dief vroeg: “Wat ben jij voor één?” en de koning zegt: “Ik ben zoo één als jij”. - “Nu, laat ons dan gaan stelen”. - “Maar waar zullen wij gaan?” De dief zegt: “Laat ons gaan bij den ouderman”, maar de koning zegt: “Nee, laat ons gaan bij den koning, die heeft meer”. De dief gaf den koning een oorvijg, zegt: “De koning heeft geld, maar hij heeft ook veel noodig; bij den ouderman is genoeg bijeengeschraapt geld....” Zij gingen bij den ouderman. Toen zij daar waren gekomen, namen zij voor zich zooveel geld als noodig was. Op dat oogenblik komt de ouderman thuis; zij kunnen zich al nergens meer bergen, kropen onder de bedstee. Maar hij is thuis gekomen, praat met zijn vrouw; die vrouw vroeg aan haar man, zegt: “Nu, en wie weet hoe wij den koning kunnen dooden?” en de ouderman zegt: “Als de koning morgen bij mij komt, dan

[p. 91]

zullen wij een glas mede met vergif geven, hij zal uitdrinken en het zal met hem gedaan zijn”. De koning hoort het. Maar zij sliepen samen in, toen gingen zij beiden naar buiten. Nu zegt de dief: “Laat ons nu het geld onder elkaar verdeelen”, maar de koning zegt: “Wij zullen het bij jou brengen, en als ik het noodig heb, dan zal ik het van jou nemen”. Nu zal de koning de waarheid zien. Hij gaat naar den ouderman 's morgens: waarachtig, men gaf ieder een glas mede - den ouderman een zuiver, maar den koning met vergif. Maar zij gingen wat ter zijde, en de koning nam, verwisselde: zijn eigen glas zette hij voor den ouderman, en dat van hem zette hij voor zich zelf. De koning zegt: “Ik heb geen tijd, laat ons mede drinken, ik moet naar mijn bezigheden gaan”. Zij gingen samen zitten drinken: nauwelijks had de ouderman het glas uitgedronken, of hij viel neer. Nu is er al een andere ouderman noodig: de eenen - dezen, de anderen - dien, maar de koning zegt: “Ik heb hier in de stad iemand, die ouderman zal zijn”, liet hem roepen, en nauwelijks was hij gekomen, of de koning zegt: “Ken je mij?” Hij zegt: “Nee”. - “Maar herinner je je niet, hoe je mij een kaakslag gaf?” De dief herinnerde het zich en schrok hevig, maar de koning zegt: “Vrees jij niets: omdat jij mij een oorvijg gaf, daarom maak ik jou ouderman”, en de dief bleef ouderman. Wat was er een bal, wat was er een vreugd, zelfs ook ik ben er bij geweest.’

Leiden.

r. van der meulen.