Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 31

[p. 102]

Bontwerker.

Het Ndl. Wdb., dit woord behandelend, zegt, verwijzende naar den versregel uit Trijntje Cornelis:

Ye selt me kaer wel haest totten bongtwercker vinde,

‘Zie ook Huygens 1, 602, waar eene obscoene woordspeling bedoeld schijnt; verg. bontwerker bij Bont (III), Samenst.’.

En bij dit laatste woord (III, 374) lezen we: ‘bontwerken, het bereiden van pelswerk; bij Bredero I, 261 in obscoene toepassing:

Ja, ick ken neyen by daag en bondtwercken bij nacht!’

Dat de Redactie aan dezen laatsten regel eene onkiesche beteekenis toekent, is te begrijpen; minder echter, dat, volgens haar, in bovengenoemde plaats van Trijntje Cornelis eene obscoene woordspeling bedoeld schijnt. Ik zie er die volstrekt niet in en zal zoo vrij zijn, hier de gronden voor mijne meening aan te voeren. Daartoe moet ik eerst den samenhang weergeven.

Na hare omdwaling door Antwerpens straten, waarbij zij was dronken gemaakt, uitgeschud en in vuile manskleeren gestoken, is Trijn op de schuit van haren man teruggekeerd en heeft zich met behulp van den knecht Kees van andere kleeren voorzien. Zij wil zich nu stilletjes bij haren door den drank verdoofden man te bed begeven, opdat deze niets van haar late thuiskomst en haar verder avontuur merke. 't Laatste woord van Kees is: ‘Droom je, vrouw?’ waarop Trijn antwoordt: ‘Jae'ck toch, en 't is gien wongder’. Als Trijn nu in 't vooronder kruipt, zegt Kees, bij wijze van monoloog, aan haar laatste woord vastknoopend (Bedrijf III, Tooneel 7):

Maer 't sel wel wongder zijn, stell' jij die mann te vreen.
Y gut, Moer, kenje sulcke kunsjes? Gae jij heen.
Ye selt me kaer wel haest totten bongtwercker vinde.
Maer wat het 't te beduye, se worde strack weer vrinde,
As 't Trijn verkurven heijt: Claes is goet, en sy loos.
Schabaet, wat roert 'et mijn, kgae legge noch en poos.

[p. 103]

Het is hier, dunkt mij, aan geen den minsten twijfel onderhevig, of Kees veronderstelt, dat het in 't vooronder ernstig hommeles zal wezen tusschen Klaas en Trijn. Daarom is zijn eerste woord, dat hij zijn meesteres achterna zendt: ‘Ja, maar 't zal wèl een wonder zijn, als jij dien man tevreden stelt, d.i. hem zoo weet te belezen, dat hij met je verklaring van 't geval genoegen neemt’. ‘Zoo, zoo, moer’, gaat hij dan voort, ‘ken jij zulke knepen. Ga jij maar, jullie zult mekaar dadelijk wel in 't haar zitten (bont en blauw slaan). Maar wat zou dat? Ze worden toch dadelijk weer goede maatjes, als Trijn het ook al eens verkorven heeft (gelijk nu); immers Klaas is een goeje lobbes en zij een slimme feeks. Intusschen, wat maakt mij dat? Schade brengt voordeel: ik kan nu nog ongestoord een poosje gaan liggen slapen.’

Dat hier door mij aan den regel: ‘Ye selt mekaer wel haest totten bongtwercker vinde’ de juiste beteekenis wordt gehecht, blijkt overtuigend:

1^o. uit de meening van Kees, dat het wonder zal zijn, als Trijn haren man weet tevreden te stellen, maar dat een twist tusschen beide niets te beduiden heeft, daar zij zich toch weer dadelijk met elkaar verzoenen. Ook uit het woord Schabaet; immers, dat beteekent: ‘kijven zij, zooveel te erger voor hen, ik heb er mijn profijt bij, want ik kan nu lekkertjes nog wat gaan maffe’.

2^o. Uit het onmiddellijk volgende Tooneel (1) van het 4^de Bedrijf. Immers, als Kees uitgeslapen heeft en zijn brood en pekelharing verorbert, zegt hij:

Maer, nou'ck an 't volckje denck, hoe meughes 'et al make!
'K hebb sommes daer beneên het Bedd all hoore krake
En dan wat mompele en dan wat stommele.
Nae'ck merckte deur 't beschot an pyp en trommcle,
Soo voerde s'oorlogh, en dan maeekte se weer vreê.

Wij zullen wijselijk niet onderzoeken, of 't rumoer, dat Kees gehoord heeft, van eene werkelijke twistpartij afkomstig is, maar hij veronderstelt dit, want hij voegt er aan toe:

[p. 104]

 

't Is, trouwens, mier ebeurt; en 't lyckent ook wel rede,

 

Dat man en vrouw somtijds iens vallen overhoop (harrewarren),

 

En grommelen een poos en geve dan weer koop (toegeven);

 

Ick zie dat alle dingh soo beurt hout: Kijck, dan waeytet,

 

Dan regent 'et ereis, dan mistet, dan verdraeytet (verandert het)

 

En 't wordt weer handigh (handzaam) weer.

Kees spreekt dus hier van een wezenlijken twist en van de daarop gevolgde verzoening en vindt zoo iets tusschen man en vrouw evenzeer in den haak, als dat op regen zonneschijn volgt. Doch de oolijke Huygens legt hem woorden in den mond, die door den toehoorder gemakkelijk in anderen zin kunnen opgevat worden, en daardoor bereikt hij zijn comisch effect.

Zoo er dus van eene obscoene toespeling sprake kan zijn, dan is zij hierin te zoeken, niet in den regel:

Ye selt me kaer wel haest totten bongtwercker vinde.