Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 14

[p. 313]

De Oudsaksische Genesis.

In het derde deel der bekende Leechdoms van Cockayne lezen we pag. 424 het gruwelstuk van zekeren Thunor, een vertrouwde van Koning Ecgbriht; hij vermoordde, naijverig op de liefde van den vorst, Aeđelred en Aeđelbryht, twee volle neven des konings die aan zijn hof werden opgevoed. De lijken verborg hij, maar een wonder bracht zijn misdrijf aan den dag: een lichtstraal die zich door het dak der hal ten hemel verhief, wees de plaats aan, waar de slachtoffers begraven waren. Verbaasd over dat wonderbare licht ontbood de koning Thunor en hine áhsode hwár he his môegcildum cumen hoefde ðe he him forstolen hoefde, ‘vroeg hem waar hij de kinderen van zijn maag (d.i. van den broeder zijns vaders) had gebracht welke hij hem ontstolen had’. Dit is de eenige ags. plaats mij bekend, waar cuman gebezigd wordt in volkomen denzelfden zin en met dezelfde rectie als on. koma ‘brengen’. Onmogelijk is het juist niet (het tegendeel is waar), dat we hier een norroenisme voor ons hebben. Evenwel: voorzichtigheid is geraden omdat een vers in de oudsaksische Genesis daarmede op merkwaardige wijze overeenkomt. In het tweede fragment doodt Kain zijn broeder en laat het bebloede lijk in een diep dal op den grond liggen. Dit ‘an ênam diapun dala’ heeft natuurlijk zijn beteekenis: de misdaad was dus niet op of bij den weg, maar op een verborgen plaats bedreven, en helaas ontbreken de vorige regels, waarin misschien te lezen stond dat Abel door zijn broeder daarheen was gelokt. Toen sprak God Kain zelf toe, frâgoda huuâr he habdi is brôðar thuo kindiungan kuman. Men heeft dit kuman op verschillende wijze geinterpreteerd. Braune vertaalt ‘wohin er seinen bruder gebracht hätte’, wijst op on. koma ‘brengen’ en laat daarop volgen ‘im Heliand nicht belegt, jedoch mit uuerðan Hel. 2225, 4400’. Vs. 2223-2225 is er sprake van kreupelen en verminkten, die naar Christus werden gebracht om genezen

[p. 314]

te worden: uurðun thâr gilêdit tuo, cumana te Criste. Mij dunkt, cumana is hier een uitstekend parallelisme voor gilêdit en de samenhang bewijst dat de beteekenis gekomen hier niet past. Holthausen vat dit cumana ‘activisch als apposition’ op, maar lammen en kreupelen vervoert men: hun ‘komen’ rijmt niet met het gebracht, gilêdit worden van het voorafgaande vers. De tweede door Branne aangehaalde plaats is minder beslissend: vs. 4400 zegt Christus oft uurthun mi cumana tharod helpa fan iuuuon handon; dit kan beteekenen ‘gebracht van uwe handen’ - maar de mogelijkheid bestaat dat cuman hier den zin heeft van ags. weorðan met een part. praeteriti van een intransitief verb. als verb. als (zie Greins Gloss.) tóslopen, geloden, forworden, gelumpen, āfeallen weorðan, terwijl Gen. 2195 een cumen weorðeð bevat dat, naar ik geloof, Grein juist verklaart met ‘wird kommen’, een perfectief praesens als futurum. Ja zelfs lezen we Dan. 124 wearð he on pám egesan ácol worden, dus 't verbum met zijn eigen ppp. geconstrueerd! En dat ook in het latere Ags. dezelfde constructie bestond, bewijst het geweaxen wearð in Aelfr. Hom. 1, 258; os. uurthan cumana vat ik v. 4400 op als quàmun.

Een tweede argument voor de juistheid van Braunes verklaring ontleen ik aan de plaats zelve: ik geloof niet dat men in 't Os. of Oudgermaansch, of zelfs in een modern Germaansch zal kunnen zeggen: God vroeg waar hij zijn broeder had. Men kan zulk een hebben wel verbinden met levenlooze dingen die men ergens in zijn bezit heeft, op zekere plaats bewaart, maar niet van een broer zeggen. Wel is waar antwoordt Kain dat hij zijn broeders hoeder niet is, zijn gangen niet heeft na te gaan, maar dit is een advokatenstreek: hij praat om de zaak heen. God vraagt natuurlijk waar hij het lijk had laten liggen, misschien wel, indien onze gissing (zie boven) juist is, waar hij zijn broeder heengebracht heeft om hem te vermoorden; en de schuldige geeft daarop geen rechtstreeksch antwoord. In Gods mond is is brôðar gelijk aan is dôdan brôðar.

Een derde argument is van metrischen aard. Door kuman te veranderen in guman, gelijk men gedaan heeft om zich dat

[p. 315]

lastige participium van den hals te schuiven, geeft men de dubbele alliteratie prijs. En dit is alleen in den uitersten nood geoorloofd. Drie regels vroeger staat guman met g; en hier zou guman klakkeloos in kuman veranderd zijn? Geen beroep op de Düsseldorfer Prudentiusglossen of de ‘ausl. gutturalen explosivae’, waarop Koegel gewezen heeft, kan ons dit doen gelooven.

Eene zwarigheid rest: in de Leechdoms is de constructie van het verbum (c. dat.) volkomen congruent met die van het oudn. koma. Maar in den Hêl. is het woord, als passief met werđan geconstrueerd, waarschijnlijk zuiver transitief. In het Genesisvers is kindiungan brôthar ongetwijfeld accusatief, want het adjectief hier in den zwakken datief op te vatten, gaat niet aan. Dit, en dit alleen is het verschilpunt tusschen de plaats der Leechdoms en die der Genesis. Dat men daarom aan een toevallige overeenkomst kan denken, geef ik gaarne toe. Maar dit mag ons toch niet beletten Braunes verklaring als de eenig juiste te aanvaarden.

Leiden, 12 Oct. '95.

p.j. cosijn.