Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 14

[p. 287]

Gewezen.

Het onderstaande moge dienen ter aanvulling van het artikel Gewezen in het Nederlandsch Woordenboek.

Het getuigenis van Hexham, die aan ons gewezen de beteekenis van eng. late toekent (men denke aan ons: hij is er geweest!) wordt bevestigd door het volgende:

1^o.	Vondel betitelde zijn gedicht op den dood van Vorstius aldus: Lijck-Dicht op het overlijden van D. Coenradus Vorstius, Gewesen professor der H. Godheyt, tot Leyden (a^o 1622).
2^o.	Op de lijst der ‘Tooneelgenooten’ van Oudaan's Haagsche Broedermoord vindt men: Johan de Witt, gewezene Raadpensionaris van Holland.

Even oud is de beteekenis voormalig, ex.:

1^o.	Den 19 Juni 1642 nam de Vroedschap der stad Rotterdam de volgende resolutie: De Gedeputeerden ter Dagvaart zyn gelast en geauthoriseert den Griffier Musch serieuselyk aen te manen, dat hy met den allereerste zyne rekening die hy aen de stad als geweesene Secretaris moet doen, ende zoo lange is uitgesteld, eenmaals zoude komen doen en dat binnen dezer Stede. (bij Vreede, Nederl. Diplom. 2^2, Bijl. blz. 89).
2^o.	J. de Brune vertelt in zijn Jok en Ernst, blz. 51/52, eene anecdote waarvan een ‘geweze Jodin’, kristin geworden, de hoofdpersoon is (a^o 1644).
3^o.	Onder de aanteekeningen van Prof. Fruin op Droste's Overblijfselen van Heuchgenis, leest men, blz. 493, het volgende: ‘Dese heerlijkheyt in den jare 1695, 16 Augusty, in een Loterij tot Amersfoort voor de eerste prijs gestelt, is deselve op den laetsten dagh, synde den 10^den September, te beurt gevallen aen Hilletje Santvoort, getrout met

[p. 288]

de bakker op de hoek van 't Hoedemakerpad (te Amsterdam), gewesene dienstmeyt van Pieter Jansz. Molenaar, die de helft hiervan mede toekomt’.

Wat echter vooral belangrijk mag genoemd worden, is het voorkomen, naast het sterke participium, van het zwakke. Zoo leest men reeds bij De Groot, Inleiding, 31b: ‘De beesten werden verstaen haere vrijheid weder bekomen te hebben, zoo wanneer den geweesden eighenaer de zelve uit het ooge quijt is’ (a^o 1631).

Evenzoo bij Corn. Udemans, Afbeeldinge van de Verkeerde Werelt, 76 (a^o 1660).

Hier ging Gods Volck dan heen (t.w. uit Egypte) wel als geweesde slaven,
Maer dese Naem verdween met overwinnersgaven.

Op deze twee plaatsen staat geweest gelijk met ex. Het is niet volkomen zeker dat zulks ook het geval is met de volgende. De rederijkerskamer De Goudsbloem te Gouda nam deel aan den refereinenwedstrijd uitgeschreven door de Blauw Acolye te Vlissingen (in 1641), met twee antwoerden, waarvan de tweede aldus is onderteekend:

F. Lucaszoon Zas. Gods Wet ‘Is net.

Oude geweesde Factoor by de Gouts-blomm.

Zie: Vlissings-Redens-Lusthof, blz. 64 (= blad E (1) b).

Waarschijnlijk beteekent oude hier: voormalig, en geweesde daarentegen: gestorven. Daar F. Lucaszoon Zas tot heden zoo goed als een ‘illustre inconnu’ is, kan ik de zaak niet uitmaken. In de Redenrijke Constliefhebbers Stichtelijke Recreatie (a^o 1599) zijn de antwoorden der Goudsche Kamer onderteekend met zijne spreuk; in het Levenders Reden-Feest, Oft Amsteldams Helicon (a^o 1624) daarentegen luidt de onderteekening: Jacq. Hucaszoon Zas; en in Der Wit-Angieren Eeren-krans (a^o 1630) komen drie antwoorden van hem voor, onderscheidenlijk geteekend: 1^o. I. Lucaszoon Sas. Gods wet is net; 2^o. Kennis baerd Liefde. L. Zasius; 3^o. Per H. Sas. Gods wet is net. In latere prijskampen komt zijn naam niet meer voor,

[p. 289]

behalve in de boven aangehaald uit het jaar 1641. Sas was toen wellicht pas dood.

Er hoeft dus niet langer getwijfeld te worden, of gewezen oorspronkelijk Nederlandsch is of niet. Het gebruik van het zwakke participium bewijst het ten volle; tevens blijkt, dat men in later tijd tot het sterke is teruggekeerd.

willem de vreese.

Naschrift.

Door Dr. J.W. Muller zijn nog de volgende plaatsen opgeteekend en ter mededeeling afgestaan:

De gewesen Kerkenraad van Utrecht, Utrechtsch Placaatb. 3, 451a (a^o 1590).

Vooreerst word gearresteert dat wanneer de vogel op de stang is, den Gewesene Koning sal vrijstaan d' Eerste schoot te doen, bij ter Gouw, Volksverm. 512 (uit een schuttersreglement, a^o 1611).

Adriaan Adriaenssz. van Dyck, gewesene Predikant aldaar, Utr. Placaatb. 1, 409a (a^o 1623).

Zeekere te vooren haare dienstmaaghdt, getrouwt met eenen Spanjaardt, ... had hem gebeeden zorgh te draaghen voor 't huis haarder geweezene vrouwen, Hooft, N.H. 472 (a^o 1642).

Midts dat aen de voorsz. Boeck-verkoopers door de andere hare gewesene mede-Gilde-broeders .... uyt-gekeert en betaelt sal werden enz., Handv. v. Amst. 1217a (a^o 1662).

Het Godshuis van de Waterlandsche en Vlaamsche Mennoniten ... staande in de Tuinstraat over de gewezen Stads Timmertuin, Handv v. Amst. 466a (a^o 1677).