Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 14

[p. 260]

Nieuwe Middelnederlandsche fragmenten.

V. Middelnederlandsche minnedichten.

Uit den band van een stichtelijk boeksken uit het begin der 17^de eeuw heb ik twee blaadjes perkament losgemaakt, ± 154 millimeter hoog bij ± 101 breed (grootste breedte), welke, mirabile dictu, fragmenten bleken te zijn van een handschrift met wereldsche minnedichten. Deze blaadjes, beschreven over twee kolommen van 26 regels elk, zijn aan eene zijde zeer gehavend; door het aanwenden van een krachtig reagens en lang turen is het mij gelukt het grootste gedeelte toch te lezen. Het oorspronkelijk formaat zal niet veel grooter geweest zijn dan dat der fragmenten: alleen het wit bovenaan en aan de rechterzijde is weggesneden, waardoor alleen de eerste kolom verso nogal geleden heeft.

Het schrift, regelmatig en duidelijk, wijst op de 14^de eeuw. Ieder gedichtje begint met eene roode hoofdletter. Boven en onder elke kolom staat eene spreuk, met rooden inkt geschreven; de aanvangletters der verzen zijn, ieder afzonderlijk, rood doorstreept.

Afgezien van het zeker niet gering belang dezer minnedichten voor de geschiedenis onzer lyrische poezie, zijn ze ook uit een taalkundig oogpunt niet te versmaden, al was het maar omdat we er, vs. 18, eene bewijsplaats in vinden voor het ww. Coten (simplex van koteren), waarvan Prof. Verdam nog geene voorbeelden uit de middeleeuwen kon opgeven. Merkwaardiger wijze is het verband, waarin Coten in de Politieke Refereinen en Balladen voorkomt, hetzelfde als in deze gedichten. Over het algemeen heeft de taal een Brabantsch-Limburgsche kleur. De voornaamste oostelijk dialectische vormen kunnen aldus samengevat worden:

‘umlaut’ van a: verreder vs. 49 (: leder = leider, zeker om het rijm).

[p. 261]

o = onfr. â: onmote vs. 1 (desgelijks wordt in vs. 13 utermoten gevorderd; er staat echter utermaten, dat er door een afschrijver kan in gebracht zijn); no vs. 104; woghen vs. 136. Verg. Kern, Limb. Serm. § 22.

‘umlaut’ van â; were vs. 8, weren vs. 22 (optat. v. sijn); mere (fama) vs. 23; smelec vs. 188¹⁾; dreeght vs. 176.

e = onfr. i: better vs. 24; dec vs. 99.

u(e) = onfr. uo (germ. ô, ndl. oe): wruger vss. 44, 85; swuren vs. 79; vuren (ducere) vs. 80; ontvuren vss. 196, 197; ghuet (bonum) vss. 139, 181; muet (animus) vss. 105, 106; muet (debeo) vs. 96; drueght vss. 138, 143.

Syncope van e (= ə): ghliver vs. 107; glieven vs. 158; draf vs. 188; alt vss. 87, 139; van f vóór t: heet (habet) vss. 12, 15, 91.

Intusschen moet ik openhartig bekennen, dat alles in deze minnedichten mij niet even duidelijk is; ik heb derhalve gemeend, mij op sommige plaatsen van alle punctuatie te mogen onthouden; waar de tekst onvolledig is, sprak dit vanzelf. Verder is, bij het afdrukken, het onderscheid tusschen i en j, u en v, korte en lange s, opgegeven; de spreuken zijn cursief gezet; de weinige aanvullingen, die ik mij veroorloofd heb, cursief en tusschen haakjes; de verkortingen zonder aanwijzing opgelost.

⁺Billec mach dlief dienen haten,
dien trouwe noch dienst en c.....²⁾ te baten.
Eens gheen onmote,
dat hem verdrote
Slevens sere,
die uyt sire vrouwen
Herte, dor trouwen,
Ghesloten were.

Sint si mi uyt haer herten sloet,
die ic vaste hebbe besloten
In mi³⁾, dier mi nie verdroet,
So heet mi slijfs verdroten
Ende slevens utermaten.
ach over den wederstoet!
Die mi heet wederstoten
alle vroude dier ic
Ende⁴⁾ van hadde ghenoten,
Die mi ter doet wert coten.

Die troests gheniet
van lie(vere) iet,
alst we(der sto)et,

1) Smelic komt ook voor bij Hillegaersberch, CXI, vs. 115 var.

+ fol. 1a.

2) De rest is onleesbaar; de derde letter schijnt e geweest te zijn, en een streepje er boven is nog aanwezig. In geen geval stond er comen.

3) Alleen de eerste stok der m nog geheel zichtbaar.

4) Lees Ende si?

[p. 262]

 

beter weren

 

hem die meren

 

Dier better doet.

25.

Minne ... et terijst dan eest dat sake

 

dat si es swrugers tonghemake.

 

⁺En wilt en mach en......

 

Liefs lief ontien h....n..

 

Dier minnen sede

30.

Es wat te lede.

 

Haer mach gheschien

 

dor gheen verlies,

 

So en wilt si dies

 

Haer niet onttien.

 

 

35.

In creeg noyt so grot(e) ......

 

dor haer, dat ic der pin(e)

 

Af wilde sijn, alst dherte....

 

haer tontien iet als te...

 

vreden dat mi noch mi ...

40.

Want alle dier werelt m....¹⁾

 

Troest noch raet van m......

 

die pine daer ic omme ....

 

En daden niet verswin(en)

 

vor die wrugher die mi d......

 

 

45.

Twe lieven bleven

 

al haer leven

 

In rasten wale,

 

En dade leder

 

dier verreder

50.

Ghevensde tale.

 

Minne es een grondeloe ....

 

begheert de .. ij .. doe ....

 

⁺...et eer elc planete

 

herten liefs verghete.

55.

...... er mo(c)ht

 

...... sche die locht

 

....... verwandlen

 

...... t van vrinden

 

...... ellenden

60.

...... wandlen

 

 

 

.... (h)aer mont roet rosenvaer

 

....aers ontvreemde end vare

 

......dor haer ere waer

 

...(vr)ouwen ere ware

65.

....er en coem noch sinde te hare

 

....doen dan eest mi swaer

 

....s mi te sware

 

....uen dusent jaer

 

....ics alle mijn jare

70.

....al eest haer ommare

 

 

 

....an brijft (sic)

 

.....n lieft

 

...... vaster

 

....een testieven

75.

.... uet lieven

 

.... ft laster

 

....(l)euen nie en loegh

 

....iens aen doen men doegh.

 

⁺Dan swurent alle creaturen,

80.

En mochten lief van lieven vuren.

 

Alle die ghode weten

 

Lief liefs vergheten

 

Niet en deden,

 

dies es verwaet

85.

dies wrugers haet,

 

die di waent scheden.

 

 

 

Alt dat got nien es oft woude

 

Ende alle creaturen wouden

 

Haer mi leden niet en soude

90.

Noch van haer scheden soude

 

So heet sijt bevouden

 

dat ic te sere haers dan ontgoude

 

Die mijns nien heeft ontgouden.

+ fol. 1b.

1) Alleen de twee eerste stokjes der m nog zichtbaar.

+ fol. 1c.

+ fol. 1d.

[p. 263]

 

Dat waer jamer seer tonscoude;

95.

Doch storvic eer tonscouden.

 

In muets int herte onthouden.

 

 

 

Oghe mach sien

 

Ende mont beghien

 

Dec buten weghe;

100.

Maer thert in node

 

Storve dusent dode,

 

Eert liefs verteghe.

 

Liefs troest eest beter niet ghenieten,

 

dan no liefs troest liefs troest mesniten.

105.

⁺Liefde es tweer mueden dverbont gemeen

 

Minne maect twe muede een enich een.

 

Tweer ghliver minne

 

dats als eens sinne,

 

dits anders werden:

110.

ende hi wort si,

 

ende si wort hi,

 

in eenre begherden.

 

 

 

Alleet leets ...ee..s doent si mi

 

Die lanc so meer lieft mie

115.

L.... niet doreschijnt dat ic iet si

 

Want dat ic was dats sie

 

Gheve got dat ic ..e..... noch die

 

die ...... ....ic was ......e vrie

 

w ............... ie verti

120.

d........................

 

d........... icn¹⁾ vertie

 

dat ........... ye

Van het volgende stroofje zijn alleen de eerste letters der verzen leesbaar: A, l, d, w, t, en van het laatste vers het eerste woord: daer.

Een le(ve)n ....... deens²⁾ leven
Es daer waer ........ lief beneven.
⁺V ...... eer dan lief van li(ef)
Daer lief dor lief want lief.
Lief lief ontsiet,
ende al eer liet
dan lief mocht laten
ende meer sout woghen
dan lief dorst toghen
Drueght teengher baten.

Alt dat tghotlic ghuet o³⁾.....
so seer ics ontrade
liet ic om haer waert h ......
ende volghen haren rade
drueght haer eenghe sta(de)
is haer dan mijn dinst
daer ic om versmade
al dat dier naturen gaet
lief sonder gheghade
dats groet onghenade.

Iollijt vol..sc..s⁴⁾..
....................
............... doet

+ fol. 2a.

1) cn zijn zeker, hoe zonderling het ook schijne.

2) ns onzeker.

+ fol. 2b.

3) Nog één stok eener volgende letter (eener n?) zichtbaar.

4) Niet scats.

[p. 264]

 

..... daer daer .....

 

........ ncs ..... ient

 

versmaet ter noet.

155.

So liefs ghebruue es sue(t)

 

So es scheden surer es¹⁾ en̅ ...

 

⁺...... es eerst lief te vreden,

 

.... et brinct twe glieven scheden

 

..... dat si

160.

..... oft bi

 

..... hi mint

 

..... misbaer

 

..... ijf dat waer

 

..... aert es vrint

 

 

165.

..... haer²⁾ oft van haer

 

..... c dor hare

 

..... af dan dlijf dat waer

 

..... l daer si ware

 

..... erte bi hare

170.

..... mach ic daer in vaer

 

..... als ic dan vare

 

..... onghedout mesbare

 

..... r sinne in lijfs mesbare

 

..... n aen mi gheware

 

 

175

..... n vrouwe

 

..... rt³⁾ dreeght trouwe

 

..... en iet

 

..... te vreden

 

..... (c)ompt dscheden

180.

..... tverdriet

 

..... t hit ghuet ete metten live

 

..... t ghen enen wive

 

⁺Lijfs ende sins is hi versaeght,

 

die dlijf mint die sijn dinst meshaeght.

185.

Die daer ghern ware

 

daer men ommare

 

Sijn vrinschap heeft

 

Ende draf wijst smelec,

 

hi es ghehelec

190.

die armste die leeft.

 

 

 

In mach bi haer sijn een ure,

 

Dier ic telker uren

 

Gherne waer bi; dat es mi dure!

 

Si en laet mi bi haer duren.

195.

liefst alre creaturen,

 

Al eest dat ic dlijf ontvure,

 

In wille, in (m)ach ontvuren

 

haer mijn herte, wijt versure.

 

Si mach aen mi dversuren

200

Doch dusentfout ersturen.

 

 

 

Woude thert en kan

 

haer diert slijfs an

 

Sijn sinne ontien

 

Die dusentvout

205.

Sijn onghedout

 

Mach doch versien.

 

En mach verberghen in gheen hol

 

hem lief vor lief, die liefs es vol.

(Wordt vervolgd).

willem de vreese.

1) Dit tweede es is waarschijnlijk te veel.

+ fol. 2c.

2) Vóór haer nog één stokje aanwezig.

3) De r vóór t niet volkomen zeker.

+ fol. 2d.