Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 13

[p. 313]

Twaalf begroetingen aan de werktuigen der passie.

Het Handschrift waar het volgende gedicht in voorkomt, behoort toe aan Jonkvrouwe Leonie van de Walle, van Brugge. Hs. van het einde der XVe eeuw, bevattende 36 bladen (72 bladzijden), 155 mm. hoog op 120 breed, op parkemijn (een blad papier voor-, drie achteraan), stevige band overtrokken met parkemijn. Op den rug in Romaansche letter: G'tide verlichterien.

Het Hs. bevat hoofdzakelijk de Getijden van O.L.V. in het Latijn, welke aanvangen op het derde blad recto met een gebed van opdracht in vier Latijnsche rijmregels (hieronder aangehaald).

Tusschen die opdracht en de eigenlijke getijden, staan dertien achtregelige strofen in het Dietsch, te weten twaalf begroetingen aan de werktuigen van het H. Lijden O.H., en eene sluitstroof die een gebed is aan het H. Lijden. Boven elke begroeting staat eene verlichterij verbeeldende de werktuigen die begroet worden: het kruis, den doek van Veronica, de 5 H. wonden, de doornen kroon, het H. kleed, de toortsen en de lanteern, de geeselen en de kolom, de nagelen en den hamer, de kruik met edik en de spons, de tang en de ladder, de H. sudarie of den zweetdoek, het H. graf.

De verlichterijen zijn in 't algemeen zeer lief. Die nochtans welke de vijf wonden en de doornen kroon verbeelden, zijn indertijd uitgesneden en vervangen door twee slechte kleurteekeningen op papier.

Achter de begroetingen staat, op blad 9 verso, eene grootere verlichterij verbeeldende St. Joris die den draak bevecht. Daarna, blad 10 recto, incipiunt hore beate marie semper virginis. Op blad 19 verso staat nog zulk eene verlichterij ver-

[p. 314]

beeldende eene lijkbaar, met 4 groote brandende keersen er om heen, waarover drie paters zingen, en waarbij twee wereldlijken staan te treuren.

Op het derde blad recto staat al onder het jaartal An̅o. 1357 - op het einde der getijden, anno 1396 - op den binnenkant van 't achterste schutblad an̅o. 1398, en lager lahat 1357 a pottiers: al valsche jaarteekeningen door onkundigen geschreven. Op de keerzijde van het eerste blad staat

Ex Libris

Michaëlis Van Heulen

Brugensis

1673

modo georgij de buusere

1727

Has horas canonicas cum deuocione, xpriste, tibi rocolo¹⁾ pia racione; tu, qui pro me passus es in migracione, Sis michi solacium mortis in agone.

Ic groetu, helich cruce ons heeren,
Daer ghi an smaectet die bitt' doet,
Welc ons den viant doet verweeren
En̅ verlost heeft vter helscher noet.
Jc biddu, god, die ons gheboet,
Dat v cruce eñ v helighe bloet
Mi hoede voor der hellen stoet
Ende altoes wese in mijn behoet.

Jc²⁾ groetu, helighe vieronike,
Die na gods aensichte es gheprent
Jn eene ghedane, in eene ghelike.

1) Lees recolo.

2) De strofen beginnen overhands met I en met J.

[p. 315]

 

Maect mi, heere, also bekent

 

Dat mi die sonden weerden ontwent,

 

Ende ic ghedinke uwer pine;

 

Hu gracie, heere, mi soe toe sent

 

Dat ic bescouwe tanschijn dine.

Ic groetu, de langden ende de wide
Der heligher wonden die ghi ontfinct
Met eenen speere in v soete zide,
Daer ghi aen den cruce hinct,
Daer water ende bloet vut quam gheminct
Daer wij alle bij waren verlost.
Lieve heere, mijns ghedinct
En̅ weest mijnere aermer zielen troest.

Jc groetu, scarpe dornijn crone,
Die gode vp thoeft was gheduwet,
Daer mi sondare, cleene persoene,
Seere of te sprekene gruwet.
V edel bloet dat quam ghespuwet
Huut uwen hoofde in LXXII steden.
Heere, al hebbic v ghescuwet,
Toecht an mi uwe ontfaermichede.

Ic groetu, weerde roc ons heeren,
Die ghi an droucht al v leuen,
En̅ daer die ioden in haer sceeren
Om lod worpen, soet es bescreuen;
V meinschelic lijf daden si beuen
Met spotte en met groeter pine.
He'e god, wilt mi gracie gheuen
Dat ic ghedinke der passie dine.

[p. 316]

[Eene lanteern tusschen twee brandende fakkels].

 

Jc groete¹⁾ wallem²⁾ ende lanterne,

 

Daer onse heere met was ghesocht

 

Te vanghene, te doedene met scerne,

 

Na datten iudas hadde vercocht.

 

Jc biddu, god, die ic verwrocht

 

Dicken hebbe met minen sonden,

 

Dat ic ontga der hellen crocht

 

Ende salich met hu werde wonden³⁾.

Ic groetu, gheeselen en̅ callomme
Ende tseel daer met was ghebondē
Donnozele ihs̅, die als een stomme
Naect stont en̅ ontfinc zijn wonden
Also vele te dien stonden
Dat die ioden moede worden van slane.
God heere, vergheeft mi mine sonden
Ende gracie in duegden te vulstane⁴⁾.

Jc groetu, hamer en̅ naglen mede,
Die gode dor hande en̅ dor voete
Ghesleghen waren; sine lede
Scuerden tonser zielen boete.
Ant cruce waerdi ghenaghelt onzoete
En̅ vp gheheuen dor onse mesdaet;
God heere, hets recht dat ic v groete
Want ghi sijt onse toeuerlaet.

1) Lees: groetu.

2) Hier staat boven den regel in achttiendeeuwsche letter het woord torse, dat ook in het prentje staat.

3) Lees: vonden.

4) Hier staat in achttiendeeuwsche letter bijgeschreven het woord amen.

[p. 317]

[Eene kan en eene spons op eenen sprietstok].

 

Ic groete¹⁾, pot ende spoenge mede,

 

Daer god drinken met was ghegheuē,

 

Galle, aysijl, groete bitterhede

 

Haddi inne, soet es bescreuen;

 

Cort daer na, he'e, liet di v leuen,

 

Want ghij spraect ‘hets al vuldaen’

 

Doe ghi den bitter dranc hadt beseuen.

 

Doet mi in gracien, he'e, vulstaen.

Jc groetu, tange ghebenedijt,
Ende die leedre die ant cruce stoet
Daer god, die ons heeft beurijt,
An hinc, doot, naect en̅ zeere bebloet,
Doene ioseph van armatie goet
Met siere hulpen vanden cruce dede.
Hout mi, heere, in v behoet
Dor uwe groete ontfaermichede.

Ic groetu, helighe sudarie ons hee'n,
Daer hij in was ghewonden saen,
Groetelic hem te louen ende theeren,
Doe hi vanden cruce was ghedaen.
V moeder, heere, wende meneghen traen
Doe soe v in harem²⁾ ontfinc.
Vergheeft mi dat ic hebbe mesdaen
Dat ic so dicke peinse om eerdsche dinc.

1) Lees: groetu. Eene kleine v, later bijgevoegd, staat boven den regel achter groete.

2) Lees: haren arem.

[p. 318]

[Het H. graf O.H.].

 

Jc groetu, helich graf ons heeren,

 

Daer ghij in waert, als men ons leest,

 

Jngheleit met groeter eeren,

 

Ende ten derden daghe verreest.

 

Heere ihesus xpũs, nu so weest

 

Ons ghenadich als wij verrisen

 

Daer wij sullen staen beureest,

 

En̅ wilt ons tuwen rike wizen.

 

 

 

Voort biddic v, he'e, dor uwe passie groot,

 

Dat ghij mi wilt so langhe sparē,

 

Dat ic ontga der hellen stoot,

 

En̅ ieghen mine viande mi verwarē,

 

En̅ ieghen die mi willen daren.

 

Sijt mijn behoeder tallen stonden,

 

So dat ic ter hemelscher scarē

 

Na dit leuen werde vonden.

Couckelaere, Mei 1894.

Dr. k. de gheldere.