Tiecelijn. Jaarboek 3 (jaargang 23)

[p. 426]

Recensie

Renardo Vulpo
De sluwe roodbaard Reynaert de vos in het Esperanto
Gerrit Berveling

De titelpagina verbaast mij een beetje: het gaat immers niet om een oorspronkelijk werk van Piet Jan Doumen, maar over een vertaling-bewerking van het beroemde dierenepos uit de Middelnederlandse literatuur, Van den Vos Reynaerde. Pieter Jan Doumen was leraar Engels en Frans aan een middelbare school. Als esperantist is hij vooral actief in de Limburgse Esperantovereniging. Dit is zijn eerste grote vertaling.

Waarom een ‘vertaling-bewerking’? Omdat het enerzijds inhoudelijk wel een vertaling is, maar anderzijds, wat de vorm betreft, niet zomaar een vertaling: de Middelnederlandse literatuur gebruikt vaak een vorm die men in het Esperanto niet zonder meer kan weergeven. In de middeleeuwen gebruikte men rijmende verzen van ongelijke lengte met een min of meer gelijk aantal beklemtoonde lettergrepen tussen talrijke onbeklemtoonde. Rekening houdend met de literaire traditie van het Esperanto tot op vandaag, zou een imitatie van deze vorm een echt chaotisch resultaat opleveren. Toen ik zelf Beatrijs, een klein middeleeuws mariaal epos, in het Esperanto vertaalde, koos ik principieel voor dezelfde oplossing als Pieter Jan Doumen: verzen zonder rijm, maar van gelijke lengte. Naar mijn mening dus een heel goede oplossing voor wat het vormaspect betreft!

Het werk zelf is een echte troef van de Middelnederlandse literatuur: na het Latijnse epos over hetzelfde thema en de branches van de Roman de Renard, is Van den vos Reynaerde het eerste werk over de sluwe vos in het Diets, dat nadien in vele talen werd nagevolgd en vertaald. Goethe probeerde ermee te rivaliseren met zijn versie in Duitse hexameters!

Hoe dan ook: Renardo Vulpo is een lezenswaardig verhaal over een geslepen vos die zich schuldig maakt aan vele moorden - een vos eet immers graag kippen - maar die zich niet gemakkelijk laat klissen. Koning Nobel, de koning van de dieren, stuurt verscheidene belangrijke gezanten naar de vos om hem voor zijn rechtbank te dagen, waar men over hem wil oordelen. Bekend is bijvoorbeeld de manier waarop hij Bruun de beer weet beet te nemen: Reynaert laat hem geloven dat er in een gespleten boomstam zuivere honing zit. Wan-

[p. 427]

neer de beer eraan ruikt, trekt de vos de wiggen uit de spleet. De gespleten boomstam slaat dicht, en de snuit van het beklagenswaardige dier zit klem. De vos bedenkt een hele reeks sluwheden om zichzelf en zijn gezin te redden.

In het algemeen is de vertaling vrij goed, ofschoon ik betreur dat de vertaling iets langer is dan het origineel. Nochtans ben ik zeer verbaasd over een detail in de tekst: op p. 64 wordt het oorspronkelijke des papen son[s] ([van] de zoon van de pastoor) vertaald als de zoon van de kerkelijke dienaar. Het gaat bladzijden lang om een avontuur bij de woning van die pastoor, die - zoals vele pastoors in die tijd -, probleemloos een echtgenote en ook kinderen had.¹ Maar verbazend voor mij verandert die pastoor - pape - in de vertaling in een kerkelijk dienaar, een koster (p. 64, 66 en 67). Tot grote spijt van zijn echtgenote verliest hij bij een aanval door de in het nauw gedreven kater zijn ‘beiaard’. Na verscheidene avonturen besluit onze Reynaert tenslotte een pelgrimstocht te ondernemen.

Maar lees het hele werk - het is werkelijk boeiend! Natuurlijk heeft het, zoals Christian Declerck in zijn Aanbeveling terecht opmerkt, een inleiding en verklarende nota's nodig. En die geeft de vertaler wel niet zeer talrijk, maar ze zijn toch rijk aan informatie.

Pieter Jan Doumen zij van harte gefeliciteerd. Misschien - wat ik zeer welkom zou heten! - voelt hij in zich de drang om op de ingeslagen weg verder te gaan, en daarvoor zou ik hem graag Karel en de Elegast willen aanbevelen...

Renardo Vulpo, middeleeuws dierenepos. Vertaald en bewerkt in het Esperanto uit het Middelnederlands door Pieter Jan Doumen, Rotterdam, Esperanto-Wereldvereniging (EWV), 2009. 15 EUR. Info: [e-mail].

1 Ondanks verscheidene plaatselijke en diocesane regels en verdicten werd het celibaat pas werkelijk verplicht voor de hele kerk van Rome na het concilie van Trente (1545-1563).