Tiecelijn. Jaarboek 1 (jaargang 21)

[p. 230]

Verslag

Zeventiende colloquium van de international reynard society in Ventimiglia
Hans Rijns

Van woensdag 29 augustus tot en met zaterdagochtend 1 september 2007 vond in Ventimiglia, of Ventimille, zoals de Fransen zeggen, het zeventiende colloquium plaats van de Société Internationale Renardienne/International Reynard Society (IRS). Van vele universiteiten over de gehele wereld, waaronder Bagdad en Jeruzalem, waren wetenschappers, jong en oud, naar Ventimiglia, een grensstad aan de monding van de rivier de Roya, gekomen. Zij presenteerden daar nieuw onderzoek en wisselden met elkaar van gedachten. Ook werden oude vriendschapsbanden aangehaald en nieuwe aangegaan. Het colloquium vond plaats in een prachtige omgeving aan de Italiaanse Rivièra. De grote villa, waar de lezingen gehouden werden, staat midden in een tuin met zo'n vierduizend plantensoorten. De Engelse koopman Thomas Hanbury liet er in de negentiende eeuw de mooiste botanische tuin van Italië aanleggen. Cactussen, eucalyptussen, citrusbomen, agaven en allerlei soorten palmen zijn daar sinds 1867 geplant op de hellingen van de kust van de Middellandse Zee in de buurt van de Franse badplaats Menton. Het colloquium had als thema ‘zeedieren in het dierenepos, de fabel en de fabliau’. Ik was benieuwd wat daarvan terecht zou komen want in de Reynaert komen behalve de vette pladijzen (schollen), die Reynaert voor Isegrim van de kar gooit, geen zeedieren voor.

Met ruim drie kwartier vertraging opent gastheer Alessandro Vitale-Brovarone het colloquium en geeft onmiddellijk Paul Wackers, de zittende president van de IRS, het woord. Wackers memoreert aan het eerste colloquium in Glasgow in 1975 en zegt dat het uniek is dat na 32 jaar de oprichters, waaronder de tachtigjarige Kenneth Varty, nog aanwezig zijn. 32 jaar, zo vindt Wackers, is een gevaarlijke leeftijd voor een genootschap, maar de deelnemers zien er allemaal nog goed uit en hij verheugt zich dat ook de nieuwe generatie zich heeft aangemeld. Hierna heet de beheerder van de villa de toegestroomde geleerden van harte welkom. Hij hoopt dat het verblijf aangenaam zal zijn. Daarna krijgt Claudio Borio, het hoofd van het bureau van de internationale contacten van de universiteit van Turijn, het woord. In prachtig bombastisch Italiaans prijst hij de verdiensten van zijn eigen universiteit aan en schetst hij de vorderingen die de Universiteit van Turijn maakt op het gebied van de

[p. 231]

internationalisering. De aanwezigen vinden het na zijn toespraak niet nodig dat een Franse of Engelse vertaling volgt. Achteraf blijken alleen de Italianen zijn overdonderende speech echt goed begrepen te hebben, maar wie durft dit in zo'n hooggeleerd publiek toe te geven? Dan volgt de eerste ‘communication de service’, een dienstmededeling, door Alessandro. Er zullen er nog vele volgen. Het betreft de plaatsen waar de lezingen gehouden worden, waar in de pauzes de koffie met heerlijke croissants te verkrijgen zijn en waar de lunch gebruikt gaat worden.

De lezingen vinden simultaan in twee zalen plaats, men moet dus een keuze maken. In totaal zijn er 42 lezingen aangekondigd, verspreid over zes dagdelen. De onderwerpen zijn zeer uiteenlopend. Vele sprekers hebben de moeite genomen om iets rond het thema zeedieren op papier te zetten. Zo passeren gedurende vier dagen vreemdsoortige zeewezens als zeemeerminnen, vispaarden, merkwaardige vissen in bestiaria en encyclopedieën, de vissen in Maerlants Der naturen bloeme, de middeleeuwse bereidingswijzen van paling, de zeedieren in De reis van Sint Brandaan, informatie over de zeewereld in een tweetal Franse Arturverhalen en de wolf als visser in de Ysengrimus de revue. Daarnaast komen ook onderwerpen over de Roman de Renart en de Reynaert aan bod die niets met het thema van doen hebben. Een reynaerdiaanse afbeeldingencyclus in een bron uit 1896, lezingen over fabels in de Roman de Renart, opmerkingen over een nieuwe branche in de Roman de Renart, de moralisaties en glossen in Reynke de vos en een vergelijking tussen een mythologisch figuur Loki (een onruststoker, leugenaar en schelm in de Scandinavische mythologie) en de Franse Renart. Ten slotte zijn er ook nog lezingen te volgen van meer algemene aard. De fabel over de slak, de kraai en de arend, hazen op haardstenen, Gheraert Leeu als drukker van fabels en reynaerdiaanse verhalen, de lutheranisering van de in Zweden uitgebrachte fabels, de middeleeuwse heiligenverering aan de kust van Catalonië, de morele lessen in diverse Pinocchio-uitgaven, maar ook komische verhalen in Oudfranse fabels over antropomorfistische (op de mens gelijkende) geslachtsorganen die zich onafhankelijk van hun bezitter gedragen.

Een divers aanbod dus en voor elk wat wils. Jammer is dat van de 42 lezingen er slechts elf in het Engels of Duits worden gegeven. Zo wordt men gedwongen om zo nu en dan een Franse, Italiaanse of zelfs Spaanse lezing te volgen, ook al is men deze Romaanse talen niet of onvoldoende machtig. Vaak zijn deze lezingen ook al moeilijk te begrijpen vanwege het rappe tempo, maar ook door een opvallend gemis aan ondersteuning in de vorm van powerpoint of overheadprojectie.

Tussen de lezingen door zorgt de organisatie voor afwisseling. Op de eerste dag volgt na de ochtendsessies een wandeling door de prachtige Hanburytuinen. Voor de gelegenheid heeft men bij diverse interessante bomen en planten beschrijvingen geplaatst en voorzien van een symbool. Bijvoorbeeld Reynaert die in een spiegel kijkt, geeft aan dat het hier een plant betreft die een gelijkenis met een of ander dier heeft.

[p. 232]

Eetbare planten en vruchten worden aangegeven met Reynaert die een wortel eet. Bij medicinale planten is een bordje geplaatst met Reynaert als arts met een koffertje met een rood kruis erop. Planten die met de jacht of met de dood te maken hebben, worden aangeduid door een vluchtende vos waarvan men alleen de staart nog ziet. De wandeling eindigt in een tuin aan de zee, waar lange tafels gereed staan voor de lunch. Hier wordt ons de Italiaanse eetcultuur in al haar glorie ontvouwd. De lunch bestaat uit drie gangen met daartussen rijkelijk glazen rode en witte wijn. Dat belooft niet veel goeds voor de middagsessies. De lunch in de warme tuin vlak aan zee doet me denken aan eetscènes uit de film Novecento van Bernardo Bertolucci of aan Franse impressionistische schilderijen, te meer daar sommige deelnemers een strooien zomerhoed dragen. Met meer dan een uur vertraging hijst het gezelschap zich keuvelend en babbelend, aangemoedigd door de wijn, weer naar boven. Menig congresganger dommelt na deze volumineuze maaltijd dan ook even in tijdens de lezingen.

De volgende ochtend is het om 9 uur verzamelen geblazen voor het station van Menton. Bijna alle gasten hebben aan de boulevard in Menton een hotelkamer geboekt, dus was dit de meest voor de hand liggende plaats voor een afspraak. De reis gaat naar Monaco, waar wij in het kader van het thema zeedieren een bezoek zullen brengen aan het Musée Océanographique. Prins Albert I Grimaldi (1889-1922) stichtte in 1910 dit steil uit het water oprijzende oceanografisch museum annex aquarium. Hij was een groot liefhebber van de zee en zette zich tijdens zijn leven in voor het wetenschappelijk onderzoek en het behoud van het leven in de oceanen. Het meest blijven mij de zeepaardjes bij. Het mannetje heeft een broedbuidel waarin het vrouwtje haar eieren legt en de verdere zorg aan het mannetje overlaat. Een omgekeerde wereld dus. Ook het geraamte en de baleinen van een baardwalvis van meer dan twintig meter lang maken diepe indruk op me. Daar had Jonas gemakkelijk ingepast. Na dit bezoek wandelt het gezelschap terug door het zonovergoten Monaco naar het ondergrondse in de bergen uitgehouwen marmeren station voor de terugreis naar de villa van Hanbury voor de namiddagsessies.

Na de pauze vindt een ‘seduta plenaria’ plaats, een plenaire zitting. Het thema is het opzetten van een Europees digitaal dierlexicon. Door Sabine Obermaier, Richard Trachsler, Baudouin van den Abeele en Paul Wackers, vier van de initiatiefnemers, worden in het Duits, Frans en Engels toelichtingen gegeven over het doel en de opzet van het lexicon. Het zou te ver voeren om in dit verslag het initiatief verder toe te lichten. Uitgebreide informatie over hoe de lemma's opgebouwd zullen worden (de olifant en dolfijn zijn als voorbeeld al uitgewerkt) vindt men op www.animaliter.info. De naam is een afkorting van ‘animalia in litteris medii aevi’. De deelnemers wordt, indien zij zich daartoe geroepen voelen, gevraagd een bijdrage te leveren. Na dit alom bewonderde project doet Wackers een oproep aan de sprekers om hun bijdragen

[p. 233]

als artikel voor Reinardus, het jaarboek van de International Reynard Society, aan te leveren.

Op vrijdag wordt in de namiddag het hele gezelschap met twee grote touringcars naar het bergdorp Dolceaqua vervoerd. Het plaatsje is beroemd vanwege de oude kern, met zijn smalle steile straatjes die overkoepeld zijn door oude huizen, en de middeleeuwse Nerviabrug, die Claude Monet ooit omschreef als ‘een juweel van lichtheid’. De brug lijkt op de brug van Mostar, die verwoest werd tijdens de Balkanoorlog in de jaren 90. Boven dit dorpje torenen, of dit allemaal nog niet genoeg is, de imposante ruïnes van een middeleeuws kasteel. Vele congresgangers staan doodsangsten uit op de smalle bergweg en wij vragen ons af wat het voor het Reynaertonderzoek zou betekenen als de bussen naar beneden in het ravijn zouden donderen. Zou dat 100 jaar later te merken zijn? Een gat van tien jaar? Maar het kan nog erger. De tocht wordt vervolgd over een nog smallere weg naar het nog hoger gelegen bergdorp Castel Vittorio. Dit dorp telt slechts 825 inwoners. De omwonenden, opgeschrikt door zoveel rumoer op het door huizen ingesloten kerkplein, komen een kijkje nemen. Namens de gemeenschap wordt het gezelschap een hapje en een glas wijn uit de streek aangeboden. Na een kleine rondleiding in het kerkje, dat los staat van de toren, wordt door Alessandro de Assemblé Générale aangekondigd op de Plaza XX Septembre, het plein voor het kerkje. Op een groot balkon ontrollen medewerkers van Alessandro een grote kartonnen rol waarop zes dieren uit de Roman de Renart staan afgebeeld: de leeuw, de vos, de raaf, de kater, de das en de dromedaris. In elk dier zit een luikje waardoor de leden van het presidium van de IRS één voor één hun hoofd steken. Paul Wackers opent de vergadering door als Nobel de eerste regels uit Van den vos Reynaerde te citeren. Hij kondigt aan dat het volgende colloquium in Utrecht gehouden zal worden. Daar zijn de overige dieren het niet mee eens. Tibeert (Naoyki Fukumoto) vindt de muizen in Utrecht te mager, Reynaert (Kenneth Varty) houdt niet van de vele fietsen in Nederland en Tiecelijn (Baudouin Van den Abeele) zegt dat de Hollandse kaas hem niet smaakt. Zo hebben alle dieren wat te zeuren totdat Nobel het genoeg vindt en met gebrul besluit dat hij de koning der dieren is. Het colloquium zal in 2009 in Utrecht gehouden worden en daarmee basta! Het feest kan beginnen. Het gehele gezelschap stemt daar met groot applaus mee in en schuift aan het banket aan.

Aan lange tafels in drie zalen in een klein restaurant wordt een diner van maar liefst vijf gangen geserveerd. Het menu bestaat uit verschillende voorgerechten (antipasti), een eerste gang (primo), hoofdgerecht (secundo) en een dessert (dolce) met koffie. Halverwege het banket beginnen sommige deelnemers zich angstvallig af te vragen waar we zo ongeveer op de menukaart zitten en wat ons nog allemaal te wachten staat. Door de wijn wordt het een jolige boel en worden contacten gelegd, e-mail-adressen uitgewisseld en ontboezemingen gedaan. Een Engelse deelnemer biecht, na

[p. 234]

de nodige glaasjes wijn, op dat hij moeite heeft gehad met het volgen van de Franse lezingen. Hij zat bij een lezing over de zeewereld in de verhalen van de Ronde Tafelridders. Hij had begrepen dat het over de ‘Chevaliers de la table ronde’ ging, maar dit leek hem te weinig om na afloop van de lezing aan de spreker te vragen wie toch die koning Artur was...

De reis in het donker verloopt voorspoedig. Velen zijn in een lichte roes geraakt zodat hoogtevrees uitblijft, maar wagenziekte in combinatie met de wijn in toenemende mate opspeelt. Uit betrouwbare bron vernam ik een dag later dat tijdens de nachtelijke afdaling een heuse vos een tijdje langs de bergweg met een van de touringcars mee was gelopen. Reynaert, als naamgever aan het colloquium, had zelf even poolshoogte genomen.

Na de zaterdagochtendsessies - gelukkig pas om 10 uur - wordt voor de overgebleven deelnemers (velen waren al vertrokken omdat het colloquium oorspronkelijk tot en met vrijdag 31 augustus was gepland) het colloquium afgesloten. Tot veler verrassing houdt Mrs. Hanbury, de vrouw van een van de achterkleinkinderen van Thomas Hunbury, een toespraak tot de Assemblé Générale. Zij zegt het eervol te vinden dat de International Reynard Society de Hanbury Villa heeft uitgekozen voor de tweejaarlijkse internationale bijeenkomst. Net zoals zij geïnspireerd raakt als zij 's avonds door de tuinen wandelt en geniet van de geuren en kleuren van de planten en bloemen en de ondergaande zon boven de Middellandse Zee, hoopt zij dat de leden van de IRS hier inspiratie hebben opgedaan voor hun wetenschappelijke arbeid. Het ontgaat mij waarvoor zij die inspiratie nodig heeft. Daarna bedankt Alessandro de medewerkers van de Universiteit van Turijn en hoopt hij dat zowel het landschap als de lezingen de deelnemers jarenlang zullen bijblijven. Gaby Biancotto, een van de voormalige presidenten van de International Reynard Society, krijgt hierna het woord. Hij zegt er trots op te zijn dat de IRS geen statuut heeft en geen democratische structuur kent. Hierdoor gaat het volgens hem al 32 jaar goed, dit in tegenstelling tot andere internationale gedemocratiseerde literaire genootschappen. Ook hij is verheugd dat een groot aantal jongeren aan dit colloquium deelnam. Velen maakten hier hun internationale debuut. Ooit zullen zij aan de beurt komen om een nieuwe generatie te verwelkomen.

Na deze wijze woorden gaat Biancotto over tot het bedanken van de organisatie van het colloquium en de medewerkers van de Hanburytuinen die vier dagen lang voor de voortreffelijke proviandering tijdens de pauzes en de lunches hebben gezorgd.

[p. 235]

Ettina Nieboer en haar man Wim hebben voor passende geschenken gezorgd (die Ettina weer op onnavolgbare charmante wijze uitreikt). Paul Wackers doet een tweede oproep aan de sprekers om bijdragen voor Reinardus in te sturen en sluit het colloquium af met een ‘tot ziens over twee jaar in Utrecht’.

Vol van indrukken en met nieuwe internationale contacten ben ik weer naar het koude regenachtige Nederland afgereisd. Het was mede door de prachtige ambiance een onvergetelijke week. Natuurlijk waren niet alle lezingen even interessant of even goed verstaanbaar. Het viel mij weer op dat de Romaanse afgevaardigden (Franse, Italiaanse en Spaanse sprekers) domweg hun verhaal vanaf een paar blaadjes oplazen terwijl de Germaanse deelnemers (Engelse, Duitse en Nederlandse sprekers) hun lezing ondersteunden met goed verzorgde powerpointpresentaties. Ook de rommelige wijze waarop het colloquium was voorbereid en de niet altijd soepel lopende organisatie riepen bij mij vraagtekens op. Zo werden de circulaires niet of te laat verstuurd en liepen de lezingen vaak uit, waardoor vertragingen ontstonden. Zou dat met het cultuurverschil tussen Noord- en Zuid-Europa te maken kunnen hebben? Het vorstelijke onthaal maakte echter veel goed en het was zeer de moeite waard om aan dit colloquium deel te nemen, al was het maar voor de contacten en uitwisseling van ideeën. Het heeft mij in ieder geval zeer geïnspireerd en ik kijk uit naar Utrecht 2009.

Met dank aan Amand Berteloot en Joost Robbe die dit verslag hebben gecorrigeerd. Hun suggesties tot verbetering heb ik overgenomen.