Tiecelijn. Jaargang 16

[p. 41]

recensel

■ Marcel Ryssen
Als de vos de passie preekt

Een hervertelling door Hans Petermeijer, Als de vos de passie preekt. De avonturen van Reinaard de vos. Rijswijk, Elmar BV, 2002. 124 p. ISBN 90 389 1263 3.

Bij Elmar (What's in a name?) te Rijswijk verscheen in 2002 de zoveelste Reynaertbewerking, geen ‘hertaling’ maar een ‘hervertelling’, niet alleen van Van den vos Reynaerde, maar ook van Reynaerts historie, wat ik bijzonder positief vind. Op de achterflap lezen we dat ‘het oorspronkelijke verhaal van Van den vos Reynaerde zo nauwkeurig mogelijk’ werd gevolgd en dat is ook zo. Opvallend is dat Petermeijer de brievenopdracht van Belijn veel omstandiger en met meer toelichtingen beschrijft.

Reynaerts historie wordt bewust aanzienlijk beknopter verteld. Enkele passages ontbreken, andere passages werden dan weer gecastigeerd (zoals het verhaal waar de vos en wolf bij de apin ‘te gast zijn’), maar dan op andere plaatsen duwt de moderne verteller door (de vos ‘greep hem vast bij zijn kloten’; bij de verkrachting gaat het over ‘het spelletje van steken en duwen’). Vooral in het verdedigend optreden van Rukenau en in Reynaerts leugenverhaal over de drie juwelen knipt Petermeijer terecht (voor zijn beoogde publiek althans).

Anderzijds breidt Petermeijer zijn hervertelling uit met verhalen die hij aan de branches van de Roman de Renart ontleent. Het verhaal van Reynaert die voor dood op de weg ligt en door een vishandelaar om zijn pels op de kar wordt gegooid, wordt door Grimbeert in detail verteld, terwijl in het laatste hoofdstuk, De wraak van Reinaard, de leeuw weer gezond wordt nadat hij zich in de pels van een ontvelde Isegrim heeft gehuld.

De stevige band van het boek oogt aantrekkelijk. In een fotokader zit rechts de meute der verslagenen (en zo zien ze er ook uit: mak en gelaten). Links leunt een nagenietende Reynaert tegen de kaderwand aan, rechtopstaand, de voorpoten gekruist, met een ‘linke’ glimlach, knipogend naar de lezer. De illustratie die de band siert (van Hanneke Kools, die ook de illustraties van ‘het binnenwerk’ verzorgde) laat een kinderboek vermoeden, maar naar mijn gevoel gaat het eerder om een boek dat je kan lezen vanaf elf, twaalf jaar tot 100 en meer. De gebruikte taal (woordenschat en zinsconstructies) en de ongegeneerde aanpak van de gewaagde scènes, waarbij de auteur niet aarzelt te putten uit minder kiese toogontboezemingen, zijn daar de argumenten voor (waar Hersinde van achteren besprongen wordt, roept een hoveling: ‘En vond ze het lekker?’. Een vraag die trouwens ook aan Pancer gesteld wordt: ‘En hoe beviel het Cuwaert, vond hij het lekker?’, een duidelijke verwijzing naar de homofiele pret).

Voor de status van jeugdboek pleit dan weer de indeling in 25 hoofdstukjes van vier à zes bladzijden die telkens een passende titel krijgen (Hofdag bij koning Nobel, De bouw van de galg, Rukenau spreekt). Deze techniek kennen we uit de volksboekentraditie.

Bijzonder lovenswaardig is de toevoeging van een historische inleiding, met correcte, maar wel eens onvolledige gegevens (p. 7-10) en een begrippenlijst (p. 121-124), waarbij de auteur telkens blijk geeft de laatste bevindingen en de gangbare

[p. 42]

theorieën in verband met de ‘matière renardienne’ te kennen. Reynaert noemt hij ‘een sympathieke deugniet die de draak steekt met de groten van zijn tijd’ (hij trekt de vergelijking met Tijl Uilenspiegel). Reynaert is ‘onvoorstelbaar gemeen’; ‘achter het masker van onschuld verschuilt zich het kwaad’. De vos is ‘symbool van de duivel’. De inleider verwijst naar afbeeldingen die in diverse kerken werden aangetroffen waar de vos als pelgrim of boeteprediker fungeert (waarom alleen gewag van kerken?). Verder licht hij de lezer kort in over de ontwikkeling van het dierdicht van Aesopus tot La Fontaine (met een accent op Le Plaid). Het Reynaertverhaal is een felle satire op adel en geestelijkheid: ‘burgers krijgen kans om hun opvattingen over het achterhaalde en beklemmende feodale systeem te ventileren’. Petermeijer informeert bondig over de handschriften en Willem die Madoc maecte, een Oost-Vlaamse geestelijke die omtrent 1260 zijn meesterwerk schreef. Dit meesterwerk kende heel wat ‘nakomelingen’. De rol van de vos in de zestiende-zeventiende eeuw wordt benadrukt (Plantijnse drukkerij, censuur en index, Verdussen), de ontwikkeling tot kinderboek en de rol van latere navolgers onderbelicht (geen Goethe, Jacob Grimm, Jan Frans Willems, Stijn Streuvels en Louis Paul Boon en andere moderne vormen van naleving). Hij heeft het wel over de bruikbaarheid van de Reynaert als symbool voor verschillende ideologieën en als inspiratiebron van talloze kunstenaars.

[p. 43]

De begrippenlijst behandelt de Franse oorsprong van heel wat diernamen (zoals bijvoorbeeld Coppe, Belijn en Tiecelijn), de dubbele bodems in onder andere het credo zingen en de naamgeving (Hersinde en Julocke). Amlois is een gehucht in Vermandois, Elmare een benedictijnenklooster nabij de kust (mare = zee) in het latere Zeeuws-Vlaanderen. Sint-Maartensvogel is een gans en de zwarte nonnen zijn benedictinessen.

Nog een bijzonderheid: Reinaard wordt met i, d en aa gespeld want ‘de naam van de vos is letterlijk te nemen, hij is “rein van aard”, en dat terwijl hij in alle opzichten het kwaad vertegenwoordigt.’

Het ‘zo nauwkeurig volgen’ van het oorspronkelijke verhaal betekent niet dat de auteur geen eigen bedenkingen en fantasieën formuleert, bepaalde links legt of zich niet even in de body van zijn acteurs verplaatst, wat soms voor kinderen (en niet alleen voor hen) dan weer bij het lezen een ruggensteun geeft. Een paar voorbeelden: Reinaard ‘zwerft rond door heel Vlaanderen, afhankelijk van aalmoezen’, de hofdag heeft plaats in een zaal (‘de deuren zwaaien open’), Roede legde 15 eieren, vrouw Bave wordt Brave, de vluchtende Bruun wordt ingehaald bij de rivier, Martinet is roodharig, Julocke verschijnt niet direct op het toneel en ‘raapt het gevalletje op’, terwijl ze jammert: ‘Arm balleke, je was de bron van alle vreugde, je opende de hemelpoorte voor mij...’. Ze geeft Martinet een ‘draai om de oren’. Cuwaert vertelt dat Rijn dikwijls zijn rekening heeft betaald in de herberg.

Als de vos de passie preekt is een aanrader. Vlot geschreven, boeiend verteld. Wat zeker een belangrijk pluspunt is, is de ‘scone tale’. Reynaerts onfeilbaar wapen werd door Hans Petermeijer bijzonder goed bewaard. Tevens wordt de lezer correct ingelicht over de laatste opvattingen en wetenschappelijke bevindingen. De zwartwitillustraties zitten vol dynamiek en vertellen verhaaltjes op zichzelf. Een onmisbare aanvulling in elke Reynaertverzameling, maar vooral een leesbaar boek voor de leek en voor de leerlingen vanaf tien jaar.