Tiecelijn. Jaargang 16

[p. 38]

recensie

Wim Gielen
Reineke Fuchs in der Kunst

Reineke Fuchs in der Kunst. Reineke Fuchs von Johann Wolfgang v. Goethe nach der Originalausgabe 1794. Mit Kostbarkeiten aus der Sammlung Friedrich von Fuchs. Oesterreichischer Kunst- und Kultuurverlag. Wenen, 2001. ISBN 3-85437-200-0

Ruim een jaar geleden verscheen in Wenen de privé-uitgave van dit platenboek, samengesteld door de heer Friedrich von Fuchs uit Linden in Duitsland.

Enkele technische gegevens: het formaat is 22,50 bij 21,40 cm, het boekblok is genaaid en in de rug gelijmd en uitgegeven in een geïllustreerde stijve omslag. Het gebruikte papier is glad-glanzend. De omvang bedraagt 144 bladzijden.

De inleiding is van de hand van een goede bekende van de samensteller, met name dr. phil. Heinz-Lothar Worm. Hij beschrijft onder meer hoe Martin Luther fulmineerde tegen de juristen die een schande zijn voor hun beroepsgroep. Zij presteren het de eenvoudige lieden financieel uit te kleden. Dan gaat de schrijver in op de geschiedenis van het Reynaertverhaal. De oorsprong van het vossenverhaal ligt al ver vóór Luther. De basis ervan is volgens Worms in India te vinden, al werd daar de jakhals als literaire held opgevoerd. Bedoelde Oudindische dierfabels waren bekend bij de Griek Aisopos die ze aanpaste voor de westerse wereld.

De vos heeft zijn eigennaam te danken aan Nivardus die de Ysengrimus schreef. Vanuit het Latijn werd de vossennaam overgenomen in de Franse landstaal en vandaar loopt zijn levensdraad naar Heinrich der Glichezaeres Reinhart Fuchs, maar die Duitse vos bleef zonder opvolger. Anders verging het de Franse tekst, die door Willem in het Diets ‘vertaald’ werd. Door Van den vos Reynaerde werd het vossenverhaal een literair epos. De referent vergist zich dan als hij Hinrek van Alkmaar in 1480 Van den Vos Reynaerde laat herschrijven en uitbreiden. Dat gebeurde

Tekeningen voor kleine tinnen Reynaertbeeldjes, uitgegeven door Wilhelm Heinrichsen uit Nürnberg in 1876.

[p. 39]

immers niet door een Hollander, maar door een andere Vlaming en een eeuw eerder. Het gaat om Reynaerts historie, dat in het Nederduits vertaald werd en in 1498 in Lübeck in druk verscheen met toevoeging van uitgebreide moralisaties.

Het is de verdienste van Gottsched om in 1752 deze tekst, en de omzetting ervan in het Hoogduits, zonder de glossen uit te geven. Deze vertaling verscheen in proza. Na een alleszins acceptabele weergave van de inhoud van het verhaal begaat de inleider een vergissing als hij zegt dat Goethe de bedoelde tekst in 1794 in handen kreeg. Diens dichterlijke herschrijving in hexameters was al in 1793 klaar. Bekend is ook dat Goethe als kind reeds Gottscheds Reineke Fuchs las en er veel plezier aan beleefde. Goethes aanvankelijke instemming met de Franse Revolutie slaat om in afkeer als hij hoort van de slachtpartijen die door de omwentelaars worden aangericht, vooral als de Franse koning en de koningin hun hoofd onder de guillotine verliezen.

Nadat we een aantal wetenswaardigheden uit het Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens en uit het Wörterbuch der deutschen Volkskunde vernemen, worden de inleidingen beëindigd met enkele beschouwingen over de enorme verzameling ‘vosserijen’ van Friedrich von Fuchs: meer dan 1700 objecten, die op de een of andere manier de vos betreffen, wist hij in 32 jaar bijeen te brengen.

Daarna volgt het belangrijkste deel van het boek: een geïllustreerde catalogus van beeltenissen van de vos, meestal rond de figuur van Reynaert. De meeste afgebeelde zaken vormen een deel van het bezit van von Fuchs. Ongeveer twintig foto's laten fraaie vossensporen uit andere verzamelingen zien, veelal bewaard in musea.

De draad van het verhaal tussen de illustraties door wordt gevolgd langs de verzen van Goethe. Kortere en langere citaten uit zijn Reineke Fuchs worden op alle

Lampes dood, een van de zes plaatjes van Erdal-Kwak boenwas van de firma Werner & Merz A.G. uit Mainz in 1929.

[p. 40]

Reinekes wraak. Derde van zes illustraties van een reeks van de firma A. Zuntz Sel. Wwe, gedrukt bij Pfisterer & Leser in Lahr i.B. rond 1910.

bladzijden opgeluisterd met afbeeldingen in kleur, meestal één, soms twee per pagina.

Elk van de twaalf hoofdstukken of Gesänge levert een aandeel, hoewel het ene hoofdstuk meer tekstruimte en dus ook meer illustraties krijgt toegemeten dan het andere. Logisch als men zich realiseert dat het ene veel meer inspiratie voor beeldende kunstenaars oplevert dan het andere.

Alles bijeen een plezant kijk- en leesboek van een groot ‘vossencollectioneur’.