Tiecelijn. Jaargang 16

[p. 8]

artikel

■ Alain Debbaut
Op vossenjacht in Bourgondië

Achter de beroemde wijnhellingen van Gevrey-Chambertin en Clos de Vougeot, zo'n twintig kilometer ten zuiden van Dijon, bevindt zich in een heerlijk glooiend landschap het dorpje Reulle-Vergy, gelegen op een hoogte, aan de rand van een heuvel vanwaar je een mooi uitzicht hebt over de streek. Niettegenstaande zijn kleine inwonersaantal van enkele honderden zielen heeft het dorp een zeer rijk verleden én een merkwaardig en ruim 900 jaar oud vossentafereel in de Sint-Saturninuskerk.

Dat Reulle-Vergy een belangrijke site was in de Middeleeuwen, bewijzen de resten van een versterkte vesting die teruggaat tot de achtste eeuw en in 1199 eigendom werd van de hertogen van Bourgondië. Naast de burcht bevond zich bovendien de benedictijnerabdij van Saint-Vivant, genoemd naar een heilige uit de streek van Poitou, wiens resten er werden bewaard (nu nog in de Sint-Saturninuskerk). De burcht werd gesloopt in 1610, de abdij onderging hetzelfde lot in 1790.

Het derde belangrijke en wel intact gebleven gebouw op de heuvel aan de rand van Reulle-Vergy is de Sint-Saturninuskerk. Zij werd in de huidige staat gebouwd in de tweede helft van de elfde eeuw, op de fundamenten van een kerkje uit de Merovingische tijd. Daarbij kwamen enkele uitbreidingen in de dertiende (de muur en de drie kleine boogjes die het koor en het schip van elkaar scheiden), vijftiende (het gewelf in koor en schip) en achttiende eeuw (de toegang).

Binnenin zijn er een drietal kelkvormige muurornamenten te zien, het eerste met de voorstelling van een kip, het tweede met een vos en het derde met een vos die

[p. 9]

een kip heeft vastgegrepen (afbeelding p. 8). Het blad dat dient als leidraad bij het bezoek van de kerk vermeldt hierbij: ‘La poule symboliserait l'âme vigilante et sage, et le renard à la fois le démon ou le faux-prêcheur guettant son moindre défaut de vigilance pour l'emporter’, of ‘de kip stelt de wakende en wijze ziel voor, en de vos van zijn kant (verwijst naar) de duivel of de valse prediker die op de loer ligt om de minste onachtzaamheid (van de kip/ziel) af te straffen en zo de kip/ziel mee te roven.’

Deze interpretatie sluit aan bij de voorstelling van kip en haan in onder andere de koorbank van de Sint-Pieterskerk in Leuven (afgebeeld in J.K. Steppe e.a., Wereld van vroomheid en satire, Laat-gotische koorbanken in Vlaanderen, Kasterlee, De Vroente, 1973, plaat 6 na p. 104). Ook in diverse middeleeuwse handschriften vinden we een kippen stelende vos, zo in de dertiende-eeuwse cisterciënzerbijbel van Ter Doest (Brugge, Groot Seminarie, ms. 5/191, afbeelding in Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, 2002, nr. 2, p. 21, zie ook deze Tiecelijn p. 51; eerder verwees ook J.D. Janssens in dit tijdschrift naar deze vindplaats, jg. 11, p. 6-7).

Opvallend aan de uitbeelding in Reulle-Vergy is wel dat de vos-en-kip-scène in drie afzonderlijke scènes is opgesplitst: eerst een vos en een kip afzonderlijk en vervolgens nogmaals een uitbeelding van de kippenroof door de vos.

Dat er een literaire band is met de Roman de Renart is zeer waarschijnlijk. De scène van de vos en de haan (Chantecler) komt onder andere voor in de verhalen van Pierre de Saint-Cloud en andere Oudfranse vertellers. Kenneth Varty vermeldt in zijn standaardwerk Reynard, Renart, Reinaert and other Foxes in Medieval England. The Iconographic Evidence (Amsterdam, AUP, 1999) diverse varianten van deze scène. Meestal zien we de scène met een achtervolgende vrouw met spinrokken of de illustratie van het spreekwoord Als de vos de passie preekt, boer pas op uw kippen/ganzen.

Wij concluderen uit deze korte verkenning in het spoor van onder anderen Jozef Janssens en Rik van Daele (Reinaerts streken. Van 2000 voor tot 2000 na Christus, Leuven, Davidsfonds, 2001, hoofdstuk 7: Spiegel der ondeugden) dat de vos hier een negatieve betekenis heeft. Zeker is dat de vos in Reulle-Vergy wordt afgebeeld als kippendief en rover. De vos staat voor de zondaar, sterker nog, voor een duivelse verleider. ‘Scalcker beeste en mach niet sijn’ (Jacob van Maerlant).

Voor wie in de buurt is: de Sint-Saturninuskerk is helaas enkel te bezoeken op zondagvoormiddagen. De timing van onze reis in deze streek liet enkel een bezoek aan de heuvel en de kerk aan de buitenzijde toe. Thuis kroop ik even in de huid van de vossenjager en schreef een brief aan de burgemeester van het stadje (begin september 2001), met de vraag om een foto en wat toelichting bij het vossentafereel waarover ik in een plaatselijke gids iets had gelezen. Begin juni 2002 kregen we antwoord: een foto (zie afbeelding) en een summiere geschiedenis van de kerk...