Lisa Thunnissen
Grenzen oversteken
In 2015 kwam de jury van de dat jaar in het leven geroepen Mexicaanse prijs Mauricio Achar/ Literatura Random House voor een verrassing te staan. Uit de 392 inzendingen hadden ze een debuutroman gekozen die, zo dachten zij, was geschreven door een man van een jaar of veertig. Een roman over een zeventienjarige jongen die illegaal de grens tussen Mexico en de VS was overgestoken en tussen de gringo's een leven probeerde op te bouwen. Een roman waarin straattaal en literaire verwijzingen elkaar afwisselden, en poëtische passages en dialogen vol inventieve scheldwoorden elkaar opvolgden. De roman bleek het debuut te zijn van Aura Xilonen, een toen negentienjarig meisje uit Puebla. Het ging snel: nadat ze de prijs won, werden de rechten van het boek verkocht aan uitgevers uit China, Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Polen en de VS. Critici prijzen vooral het taalgebruik van Xilonen, de curieuze mix van registers in haar roman.
Die mix is niet toevallig ontstaan: tijdens haar schooltijd viel het Xilonen op dat het taalgebruik van haar leeftijdsgenoten steeds vlakker werd. Dat had onder andere te maken met de sociale media, waar iedereen in een zelfde incorrect taaltje met elkaar sprak, maar het werd eigenlijk alleen maar erger toen zij en haar vrienden naar de universiteit gingen en zichzelf begonnen te corrigeren. Er ontstond een soort neutraal Spaans, keurige woordenboekentaal. In de berichten die werden uitgewisseld, werden telkens dezelfde vijfhonderd woorden gebruikt. Meer was er niet nodig om elkaar te begrijpen. Toen Xilonen haar boek schreef, wilde ze dat vocabulaire uitbreiden, deneutraliseren. Haar hoofdpersoon gebruikt dan ook allerlei vreemde woorden, die meestal wel te herleiden zijn: zelfstandige naamwoorden zijn plots in werkwoorden veranderd, hebben een bijvoeglijke uitgang gekregen, of zijn op een ongebruikelijke manier samengevoegd. Maar ook in Campeón gabacho (De cowboykampioen), het debuut van Xilonen, vindt een verschuiving plaats: de hoofdpersoon gaat steeds neutraler praten naarmate hij langer in de VS woont. Langzaam maar zeker lijkt ook hij zijn identiteit - deels - te verliezen.
Het gaat Xilonen niet alleen om de taal. Een belangrijk thema in Campeón gabacho is de situatie van de Mexicaanse immigranten in de VS, een onderwerp dat de schrijfster aan het hart gaat. Veel Mexicanen ontvluchten de armoede in hun vaderland en reizen illegaal naar de VS in de hoop daar een betere toekomst op te kunnen bouwen. De tocht naar de overkant is levensgevaarlijk: niet zelden leggen deze ‘mojados’ (letterlijk: natten. In het Engels worden ze ‘wetbacks’ genoemd: natte ruggen, omdat velen van hen de rivier die Mexico van de VS scheidt overzwemmen.) onderweg het loodje. Toch hebben zich inmiddels al behoorlijk wat Mexicanen in de VS gevestigd: naar schatting zijn dat er zo'n 35 miljoen. Als de nieuwe president Trump zijn plannen wil uitvoeren, zou dat wel eens grote gevolgen kunnen hebben voor beide landen. Speciaal voor Terras schreef Xilonen een tekst over dit thema.
De tekst eindigt met een variatie op een in heel Latijns-Amerika bekende zin uit een
Auteursrechtelijk beschermd