Emilia Menkveld
Gefascineerd door waanzin
Het verhaal ‘De letter U (Manuscript van een gek)’ is ongetwijfeld een van de origineelste bijdragen aan de literatuur van de Scapigliati. Deze groep jonge schrijvers en kunstenaars wilde afrekenen met de burgerlijke cultuur die hoogtij vierde in het Italië van na de eenwording in 1861. Daarbij moest vooral Alessandro Manzoni het ontgelden; in zijn invloedrijke historische roman De verloofden draait alles om godsvrucht, deugd en patriottisme.
Daar moesten de Scapigliati niets van hebben. Zij gingen in hun werk juist op zoek naar het duistere, het immorele, de zelfkant van de samenleving. Ze waren geobsedeerd door thema's als ziekte, dood en decadentie. Voorbeelden vonden ze in buitenlandse schrijvers als Edgar Allan Poe, E.T.A. Hoffmann en Charles Baudelaire.
Zo ook Iginio Ugo Tarchetti (1839-1869), de belangrijkste auteur van de groep. In zijn bekendste roman Fosca (in 2014 vertaald door Yond Boeke en Patty Krone) beschrijft Giorgio, een jonge legerofficier, hoe hij gevangen zit tussen twee onmogelijke liefdes, die hem bijna tot waanzin drijven. In een onophoudelijke woordenvloed deelt de hoofdpersoon zijn twijfels en emoties met de lezer. Daarbij lijkt de buitenwereld nauwelijks te bestaan; het boek speelt zich volledig af in het hoofd van de protagonist.
Eenzelfde bezetenheid kenmerkt ook het korte verhaal ‘De letter U’ uit de bundel Racconti fantastici (1869), die net als Fosca postuum verscheen. (De auteur overleed al op negenentwintigjarige leeftijd aan tuberculose en tyfus.) Dit keer is de oorzaak van alle rampspoed geen ongelukkige liefde, maar een aangeboren afkeer van de letter U. In dezelfde memoireachtige stijl beschrijft de verteller hoe ‘deze verfoeide letter, deze afgrijselijke klinker’ hem het leven zuur maakt, en uiteindelijk zelfs tot zijn ondergang leidt.
Tarchetti werkt het absurde thema tot in de puntjes uit. Gedetailleerd laat hij zijn verteller de verafschuwde letter beschrijven, in een poging begrip te kweken bij zijn lezers (‘Huivert u niet? Beeft u niet bij die klank?’). Als de man vervolgens zijn levensverhaal vertelt, wordt duidelijk hoe de obsessie langzaam zijn gedachten is gaan beheersen. De gekte komt tot een hoogtepunt als hij zijn vrouw Ulrica toetakelt omdat ze weigert de U uit haar naam te verwijderen.
Het dwingende ritme, de vele herhalingen en het uitbundige gebruik van vraag- en uitroeptekens in ‘De letter U’ zijn voor de hedendaagse lezer bij vlagen wellicht wat veel van het goede. Maar voor Tarchetti was de redundantie functioneel: zelfs in het taalgebruik komt de waanzin van zijn protagonist tot uiting. In mijn vertaling heb ik dit tot uitdrukking trachten te brengen.
Auteursrechtelijk beschermd